سید علی بن موسی بن جعفر بن طاووس مشهور به‌سید ابن طاووس (۵۸۹-۶۶۴ق)، از عالمان شیعه در قرن هفتم هجری، صاحب کتاب لُهوف (مقتل امام حسین (ع)) و نقیب شیعیان در زمان حکومت مغول بر بغداد. برخی به او به سبب تقوا، مراقبه فراوان و حالات عرفانی «جمال العارفین» گفته‌اند.
 | |
| اطلاعات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | سید علی بن موسی بن جعفر بن طاووس |
| لقب | سید رضی‌الدین، ابن طاووس |
| نسب | امام حسن مجتبی (ع) |
| تاریخ تولد | ۱۵ محرم ۵۸۹ق |
| تاریخ وفات | ۵ ذی‌القعده ۶۶۴ق |
| شهر وفات | حله |
| خویشاوندان سرشناس | آل طاووس، احمد بن طاووس |
| اطلاعات علمی | |
| استادان | ابن نما حلی • فخار بن معد موسوی و … |
| شاگردان | سدیدالدین حلی • علامه حلی • حسن بن داوود حلی |
| تألیفات | اقبال الاعمال • مهج الدعوات • اللهوف و… |
| فعالیت‌های اجتماعی-سیاسی | |
| اجتماعی | نقابت سادات |
گرایش ابن‌طاووس بیش از هر موضوعی به مسائل اخلاقی و معنوی و بخصوص دعا و زیارت بود و مجموعه آثاری با عنوان «تتمات مصباح المتهجد» به رشته تحریر درآورد که تکمیل مصباح المتهجد، اثر شیخ طوسی در موضوع دعاست. علامه حلی و شیخ یوسف سدیدالدین (پدر علامه حلی) از شاگردان علی بودند. کتابخانه سید بن طاووس که بالغ بر ۱۵۰۰ کتاب داشته است یک مجموعه شخصی قابل توجه است.
زندگی‌نامه
ابوالقاسم علی بن موسی بن جعفر بن محمد بن طاووس ملقب به رضی‌الدین، از خاندان طاووس بود؛ از این رو به‌سید ابن طاووس مشهور است.[۱] ابن طاووس پنج شنبه ۱۵ محرم سال ۵۸۹ق در شهر حلّه، سرزمین عراق متولد شد.[۲] او را ذوالحَسَبَین (کسی که دو نسب شریف دارد) نیز خوانده‌اند؛ زیرا جد اعلای او داود بن حسن مثنی، نوه پسری امام حسن (ع) و نوه دختری امام سجاد (ع) است و از سادات حسنی ـ حسینی به حساب می‌آید.[۳]
پدرش، موسی بن جعفر، از راویان حدیث است که روایات خود را در ورقه‌هایی نوشته بود و بعد از او، فرزندش آنها را جمع‌آوری نمود و با نام فرقة الناظر و بهجة الخاطر مما رواه والدی موسی بن جعفر منتشر نمود. مادر او دختر ورام بن ابی فراس، از علمای امامیه بود.[۴] همچنین مادر پدرش از نسل شیخ طوسی بود، سید بن طاووس، هنگام اشاره به ابن ابی‌فراس و شیخ طوسی، آنان را پدربزرگ خود می‌نامید.[۵] برادرش احمد بن طاووس نیز از علمای دوران بود و پس از وفات سید بن طاووس، نقابت شیعیان را بر عهده گرفت.[۶]
ابن طاووس تحصیلات خود را در حله آغاز نمود و پس از چندی از حله به کاظمین هجرت کرد.[۷] او سپس با دختر وزیر ناصر بن مهدی ازدواج نمود و آن گونه که خود می‌گوید به سبب این ازدواج مدتی طولانی در بغداد سکونت گزید.[۸] طبق گزارشی او ۱۵ سال در بغداد اقامت داشته است.[۹] که برخی آن را از حدود سال ۶۲۵ تا سال ۶۴۰ هجری قمری دانسته‌اند.[۱۰] پس از آن به حله بازگشت[۱۱] و فرزند او محمدمصطفی در آنجا به دنیا آمد[۱۲] چند سال بعد به همراه خانواده خود به نجف و پس از آن به کربلا هجرت کرد و در هر کدام سه سال اقامت نمود.[۱۳] فرزند او با نام علی در سال ۶۴۷ هجری قمری در نجف به دنیا آمد[۱۴] و کتاب فرج المهموم را در سال ۶۵۰ در کربلا به اتمام رساند.[۱۵] ابن‌طاووس در سال ۶۵۲ق بار دیگر به بغداد بازگشت.[۱۶] و در سال ۶۶۱ق سرپرستی و نقابت علویان را از طرف هولاکو خان مغول به عهده گرفت و تا زمان وفات خود این منصب را بر عهده داشت[۱۷] او در دوشنبه ۵ ذی‌القعده، ۶۶۴ق در بغداد درگذشت.[۱۸]
مقبره‌ای در حله منسوب به سید بن طاووس است[۱۹] اما ابن فوطی (م ۷۲۳ق) در کتاب حوادث جامعه گفته است که جنازه ابن طاووس پس از مرگ به نجف منتقل شد و در کنار مرقد امام علی (ع) دفن شد.[۲۰] و سید ابن طاووس نیز در کتاب فلاح السائل نوشته است که برای خودش قبری در کنار مرقد امام علی (ع) در پایین پای قبر پدر و مادرش به جهت رعایت فرمان الهی مبنی بر احترام به آنها آماده کرده و بر آماده‌سازی آن نظارت کرده است.[۲۱]
برخی احتمال داده‌اند که بارگاه با نام سید بن طاووس در حله متعلق به فرزند همنام او یعنی رضی‌الدین علی بن علی بن موسی باشد، که در نام، کنیه و لقب، با پدرش، اشتراک داشته است.[۲۲]
تحصیلات
ابن‌طاووس تحصیل را در شهر حله آغاز و از پدر و جد خود، ورام بن ابی فراس علوم مقدماتی را آموخت. او در زندگی خودنوشت آورده که در تحصیل فقه در عرض یکسال آنچه را همدرسان او در چند سال پیش از آن تحصیل نموده بودند، فراگرفت.[۲۳] علی به تعبیر خودش، پس از دو سال و نیم آموختن فقه، خود را از استاد بی‌نیاز دید.[۲۴] بعدها او مدتی در بغداد زندگی کرد و در آنجا نیز به تحصیل و تدریس پرداخت.[۲۵]
اساتید
ابن‌طاووس در کتاب کشف المحجه از نجیب الدین محمد بن نمای حلی به عنوان استاد خود در فقه نام برده است.[۲۶] و محدث نوری در خاتمه مستدرک الوسائل،[۲۷] مستند به منابع، ده نفر را به عنوان مشایخ اجازه سید بن طاووس یا کسانی که از آنها نقل روایت نموده است، نام برده است. این ده نفر عبارتند از:
- حسین بن احمد سوراوی
- علی بن یحیی بن علی خیاط
- أسعد بن عبدالقاهر شفروه
- نجیب الدین بن نما
- سید فخار بن معد موسوی
- محمد بن معد
- حسن بن دربی
- سالم بن محفوظ
- محمد بن عبداللّه ابن زهرة
- یحیی بن محمد سوراوی
شاگردان
برخی از شاگردان سید بن طاووس عبارتند از:[۲۸]
زندگی اجتماعی و سیاسی
برخی از پژوهشگران بر این باورند که بر خلاف آنچه در ذهن بسیاری از متدینان و اهل است که سید بن طاووس شخصیت زاهد، عارف و فقیهی بوده که از زندگی و تأملات سیاسی به دور بوده است؛ تحقیقات نشان می‌دهد که سید بن طاووس انسان کاملی بوده که به سیاست و زندگی سیاسی نیز می‌اندیشیده است؛ حتی کتاب ویژه‌ای چون الاصطفاء فی تاریخ الملوک و الخلفاء را برای تربیت سیاسی فرزندانش نوشته است.[۲۹] وی در این کتاب به فرزندانش سفارش کرده است که آن را در دسترس هیچ‌کس قرار ندهند مگر این که حسن ظن او را درباره خودشان و پدرشان احراز کنند؛ و تصریح کرده است که این کتاب امانتی است که امیدوار است فرزندان و آیندگان و تبارشان از آن بهره گیرند.[۳۰]
ارتباط با خلافت عباسی
رضی الدین ابن طاووس در مدت زمان اقامت در بغداد با ابن علقمی وزیر مشهور عباسیان که شیعه مذهب بود، دوستی داشت و مورد احترام و توجه خلیفه المستنصر بالله عباسی نیز قرار داشت چنان‌که خلیفه خانه‌ای در بغداد به او داد.[۳۱] در این دوران خلیفه عباسی، پیشنهادهایی برای بر عهده گرفتن امور حکومتی به او داد اما ابن طاووس همگی را رد کرد. به گفته خودش در این دوران منصب فتوا، نقابت سادات و حتی وزارت و ندیمی خلیفه را به او پیشنهاد کردند و او نپذیرفت.[۳۲]
ارتباط با مغولان
ابن طاووس در سال ۶۵۲ هجری و هم‌زمان با لشکرکشی هلاکوخان مغول دوباره به بغداد رفت. این شهر در سال ۶۵۶ق با قتل‌عام بزرگی به دست مغولان فتح شد. سید بن طاووس از هلاکو امان‌نامه‌ای داشت که ظاهراً آن را به درخواست خواجه نصیرالدین طوسی دریافت کرده بود. علی با امان‌نامه هلاکو حدود هزار نفر از مردم عراق را با خود به حله برد.[۳۳] بنا به گزارشی وقتی هلاکو بغداد را تصرف نمود علمای مسلمان را در بغداد جمع کرد و از آنان پرسید که آیا پادشاه عادل بهتر است یا پادشاه مسلمان جائر، سید بن طاووس پادشاه عادل را بهتر از مسلمان جائر دانست.[۳۴] برخی این پاسخ را از اسباب توجه هلاکو به شیعه و علمای شیعه دانسته‌اند.[۳۵]
نقابت شیعیان
هنگامی که در سال ۶۶۱ هجری هلاکو منصب نقابت سادات را به او پیشنهاد کرد این منصب را پذیرفت هر چند بنابر گزارش برخی منابع این مقام را به اکراه و اجبار پذیرفت، او نقابت طالبیان را حدود چهار سال تا پایان عمرش بر عهده داشت.[۳۶]
فضایل اخلاقی و مقامات روحی
علامه حلی (درگذشته ۷۲۶ق) سید ابن طاووس را به داشتن کراماتی وصف کرده است.[۳۷][یادداشت ۱] علامه مجلسی نیز از ابن طاووس با عناوینی مانند: سید نقیب، موثق، زاهد و جمال العارفین یاد کرده است.[۳۸] شیخ عباس قمی با اوصافی مانند: بزرگوار، باتقوا، زاهد، سعادمتند، پیشوای عارفان، چراغ شب‌زنده‌داران، صاحب کرامات، طاووس آل طاووس وی را ستوده است.[۳۹]
از قول سید محمدحسن (معروف به سید محمدحسن الهی) (برادر علامه طباطبایی) نقل شده که روح بسیاری از علما را (توسط یکی از شاگردانش) حاضر کردیم و سؤالاتی نمودیم مگر روح دو نفر را که نتوانستیم احضار کنیم، یکی روح مرحوم سید ابن طاووس و دیگری روح مرحوم سید محمدمهدی بحرالعلوم رضوانُ اللهِ علیهما؛ این دو نفر گفته بودند: ما وقف خدمت حضرت أمیرالمؤمنین علیه السّلام هستیم، و ابداً مجالی برای پائین آمدن نداریم.[۴۰]
تألیفات
ابن طاووس حدود ۵۰ تألیف دارد که بسیاری از آنها در موضوعات دعا و زیارت‌اند.[۴۱] آنچه باعث توجه به سید بن طاووس شده، آثاری است که با عنوان «تتمات مصباح المتهجد و مهمات فی صلاح المتعبد» به رشته تحریر درآورده است؛ یعنی کتابی که در آن ادعیه‌ای آمده است که به حال عبادت‌کنندگان مفید بوده، اما در کتاب مصباح المتهجد شیخ طوسی ذکر نشده است.[۴۲] برخی از آثار او عبارتند از:[۴۳]
- فلاح السائل در اعمال شبانه‌روز
- زهرة الربیع در اعمال هفته
- الدروع الواقیة در اعمال ماه‌ها
- اقبال الاعمال در اعمال سال
- اللهوف (وقایع ذکر شده درباره حادثه کربلا)[۴۴]
- فرج المهموم فی تاریخ علماء النجوم
- محاسبة النفس.
کتابخانه سید بن طاووس
سید بن طاووس کتابخانه‌ای غنی داشته که بالغ بر ۱۵۰۰ کتاب در آن وجود داشته است[۴۵] این مجموعه با توجه به از بین رفتن بسیاری از کتاب‌ها در حمله مغول و برجای ماندن آن، حائز اهمیت است.[۴۶]
اتان کلبرگ (Etan Kohlberg) کتابی نوشته است با نام کتابخانه ابن طاووس و احوال و آثار او و در آن تلاش نموده است به کمک تألیفات برجای مانده از او این کتابخانه را بازسازی کند[۴۷] او در این کتاب حدود ۶۷۰ عنوان از کتاب‌های موجود در این کتابخانه را فهرست نموده است.[۴۸]
به تازگی، نسخه‌ای که از یکی از کتاب‌های کتابخانهٔ سید بن طاووس در ترکیه کشف شده است. دستخطی از خود سید در یکی از صفحات این نسخه برجای مانده که تصریح به وقف کردن آن نموده است.[۴۹]
اندیشه‌ها
- طبق نظر برخی محققان، ابن طاووس بیشتر به مسائل معنوی علاقمند بود. به همین خاطر، اکثر آثار وی درباره ادعیه و مناجات بوده است.[۵۰]
- به گفتهٔ پژوهشگران، ابن طاووس کمتر به علم فقه پرداخت و از صدور فتوا پرهیز کرد. خود وی پرهیز از پاسخ‌گویی به سوالات فقهی را به دلیل اختلاف علمای شیعه درباره مسایل فقهی و ترس او از اظهارنظری می‌داند که خطا یا مبتنی بر هوا و هوس باشد.[۵۱] از او تنها دو کتاب فقهی به جا مانده است که به احکام نماز مربوط است و این مسئله نیز تصادفی نیست؛ چرا که نماز نیز مربوط به امور دلی و معنوی است.[۵۲]
- ابن طاووس درباره علم کلام نظر مساعدی نداشت و به شدت با اندیشه معتزله مخالفت می‌کرد. به گفته ابن طاووس برای رسیدن به معرفت الهی نیازی به دشواری‌های حاصل از علم کلام نیست. او معرفت الهی را نتیجه هدایت و الهام الهی و امری فطری می‌داند و نه حاصل اندیشه عقلی و کلامی.[۵۳]
- برخی از نویسندگان بر اساس آنچه در نوشته‌های ابن طاووس آمده، او را فردی انزواطلب معرفی کرده‌اند.[۵۴]ابن طاووس در توصیه به فرزندش او را از آمیختن با مردم بر حذر می‌دارد و آن را باعث دوری از خدا برمی‌شمارد.[۵۵]
پانویس
- ↑ قمی، الکنی و الألقاب، ۱۳۸۹ق، ج۱، ص۳۴۱.
- ↑ کمونه حسینی، مواردالإتحاف، ۱۳۸۸ق، ج۱، ص۱۰۷–۱۰۸.
- ↑ سید بن طاووس، طرف من الأنباء و المناقب، ۱۴۲۰ق، ص۴۱
- ↑ روضات الجنات، خوانساری، ۱۳۹۰ق، ج۴، ص۳۲۵.
- ↑ شهیدی گلپایگانی، راهنمای سعادت، ۱۳۸۲ش، ص۱۴.
- ↑ عزاوی، موسوعة تاریخ العراق بین إحتلالین، ۱۴۲۵ق، ج۱، ص۳۱۶.
- ↑ عبدالحمید، معجم مورخی الشیعه، ۱۴۲۴ق، ج۱، ص۶۳۹.
- ↑ سید بن طاووس، کشف المحجه، ۱۴۱۷ق، ص۱۶۶.
- ↑ خوانساری، روضات الجنات، ۱۳۹۰ق، ج۴، ص۳۳۸
- ↑ عبدالحمید، معجم مورخی الشیعه، ۱۴۲۴ق، ج۱، ص۶۳۹.
- ↑ کلبرگ، کتابخانه ابن طاووس، ۱۳۷۱ش، ص۲۷.
- ↑ کلبرگ، کتابخانه ابن طاووس، ۱۳۷۱ش، ص۲۸.
- ↑ رک: کلبرگ، کتابخانه ابن طاووس، ۱۳۷۱ش، ص۲۸.
- ↑ سید بن طاووس، کشف المحجه، ۱۴۱۷ق، ص۴۴.
- ↑ سید بن طاووس، فرج المهموم، دارالذخائر، ص۲۶۰.
- ↑ کلبرگ، کتابخانه ابن طاووس، ۱۳۷۱ش، ص۲۹.
- ↑ شماری از محققان، «مقدمه»، در الأمان من أخطار الأسفار و الأزمان، ۱۳۶۸ش، ص۵.
- ↑ سید بن طاووس، کشف المحجه، ۱۴۱۷ق، ص۳۰
- ↑ موقع الأمانة العامة للمزارات الشیعیة التابع لدیوان الوقف الشیعی؛ موقع الأمانة العامة لمزار السید بن طاووس علی الفیس بوک
- ↑ ابن فوطی، الحوادث الجامعه، دارالکتب العلمیه، ص۲۵۵
- ↑ نگاه کنید به: سید بن طاووس، فلاح السائل، ۱۴۰۶ق، ص۷۳–۷۴.
- ↑ نگاه کنید به: فقیه بحرالعلوم، زیارتگاه‌های عراق، سازمان حج و زیارت، ص۶۴.
- ↑ سید بن طاووس، کشف المحجه، ۱۴۱۷ق، ص۱۸۵.
- ↑ سید بن طاووس، کشف المحجه، ۱۴۱۷ق، ص۱۸۵.
- ↑ کلبرگ، کتابخانه ابن طاووس، ۱۳۷۱ش، ص۲۳–۲۴.
- ↑ سید بن طاووس، کشف المحجه، ۱۴۱۷ق، ص۱۸۸.
- ↑ نوری، خاتمه مستدرک الوسائل، ۱۴۰۸ق، ج۲، ص۴۶۰–۴۶۶.
- ↑ آقابزرگ، طبقات اعلام الشّیعه (قرن السّابع)، ۱۹۷۲م، ص۱۱۷.
- ↑ مباحث سیاسی در کشف المحجّه سید بن طاووس (مقاله پژوهشی حوزه).
- ↑ علوم سیاسی، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، ج۲۵، ص۱۳.
- ↑ کلبرگ، کتابخانه ابن طاووس، ۱۳۷۱ش، ص۲۳ و ۲۵.
- ↑ سید بن طاووس، کشف المحجه، ۱۴۱۷ق، ص۱۶۸–۱۶۹.
- ↑ کلبرگ، کتابخانه ابن طاووس، ۱۳۷۱ش، ص۳۰.
- ↑ ابن الطقطقی، الفخری، ۱۴۱۸ق، ص۲۳.
- ↑ بارانی، «گرایش ایرانیان به تشیع در عصر ایلخانیان»، ص۸۸.
- ↑ کلبرگ، کتابخانه ابن طاووس، ۱۳۷۱ش، ص۳۱–۳۲.
- ↑ نوری، خاتمه مستدرک الوسائل، ۱۴۰۸ق، ج۲، ص۴۳۹
- ↑ مجلسی، بحار الأنوار، ۱۴۰۳ق، ج۱، ص۱۳
- ↑ قمی، الفوائد الرضویة، ۱۳۸۵ش، ج۱، ص۵۴۲.
- ↑ طهرانی، معادشناسی، ج۱، ص۱۸۶
- ↑ کلبرگ، کتابخانه ابن طاووس، ۱۳۷۱ش، صص۵۰–۱۱۱.
- ↑ رجوع کنید: خوش‌فر، «اندیشه‌های حدیثی سید بن طاووس»، ص۹۸.
- ↑ احمدی، تاریخ حدیث شیعه، ۱۳۸۹ش، ص۳۳۴؛ خوش‌فر، «اندیشه‌های حدیثی سید بن طاووس»، ص۹۹.
- ↑ .
- ↑ کلبرگ، کتابخانه ابن طاووس، ۱۳۷۱ش، ص۱۳۲.
- ↑ نیل‌ساز؛ فهیم، «بررسی تحلیلی سعدالسعود ابن طاووس»، نقد کتاب قرآن و حدیث، پاییز ۱۳۹۶، شماره ۱۱، ص ۶.
- ↑ کلبرگ، کتابخانه ابن طاووس، ۱۳۷۱ش، ص۱۳.
- ↑ نگاه کنید به: کلبرگ، کتابخانه ابن طاووس، ۱۳۷۱ش، ص۱۵۹–۶۱۲.
- ↑ لیبرنز، «میراثِ یک دانشمندِ مسلمانِ متعلق به قرون میانه»، سراسر اثر./
- ↑ جعفریان، «ادب دعا در شیعه»، ص۲۱۴.
- ↑ سید بن طاووس، کشف المحجه، ۱۴۱۷ق، ص۱۶۶.
- ↑ نگاه کنید به: کلبرگ، کتابخانه ابن طاووس، ۱۳۷۱ش، ص۴۳.
- ↑ نگاه کنید به: سید بن طاووس، کشف المحجه، ۱۴۱۷ق، ص۵۲، ۶۰.
- ↑ صادقی کاشانی، تاریخ‌نگاری ابن طاووس، ۱۳۹۴ش، ص۲۵.
- ↑ سید بن طاووس، کشف المحجه، ۱۴۱۷ق، ص۱۵۷–۱۵۸.
یادداشت
- ↑ علامه می‌گوید: رضی‌الدین علی دارای کراماتی بود که برخی از آنها را خودش برایم بیان کرد و پاره‌ای از آنها را پدرم بازگو کرد و من از او شنیدم. (خاتمه مستدرک الوسائل، ج۲، ص۴۳۹)
منابع
- آقابزرگ طهرانی، محمدمحسن، طبقات اعلام الشّیعه (قرن السّابع)، بیروت، دارالکتب العربی، ۱۹۷۲م.
- ابن الطقطقی، محمد بن علی، الفخری فی الآداب السلطانیه، تحقیق عبدالقادر محمد مایو، بیروت، دارالقلم العربی، ۱۴۱۸ق.
- ابن فوطی، عبدالرزاق بن احمد، الحوادث الجامعه، بیروت، دارالکتب العلمیه، بی‌تا.
- احمدی، مهدی، تاریخ حدیث شیعه در سده‌های چهارم تا هفتم هجری، قم، دارالحدیث، ۱۳۸۹ش.
- بارانی، محمدرضا، «گرایش ایرانیان به تشیع در عصر ایلخانیان»، در مجله معرفت، شماره ۴۰، بهار ۱۳۸۰.
- جعفریان، رسول، «ادب دعا در شیعه»، در مجله نامه مفید، شماره پنجم، ۱۳۷۵ش.
- خوانساری، محمدباقر، روضات الجنات فی أحوال العلماء و السادات، تحقیق اسدالله اسماعیلیان، قم، انتشارات اسماعیلیان، ۱۳۹۰ق.
- خوش فر، محسن، «اندیشه‌های حدیثی سید بن طاووس»، حدیث اندیشه، شماره ۱۳، بهار و تابستان ۱۳۹۱ش.
- سید بن طاووس، علی بن موسی، آداب سفر در فرهنگ نیایش، تهران، نشر آفاق، چاپ اول، ۱۳۸۱ش.
- شماری از محققان، «مقدمه»، الأمان من أخطار الأسفار و الأزمان، تألیف سید بن طاووس، قم، مؤسسة آل البیت علیهم السلام لاحیاء التراث، ۱۳۶۸ش.
- سید بن طاووس، علی بن موسی، طرف من الأنباء و المناقب، مشهد، تاسوعا، چاپ اول، ۱۴۲۰ق.
- سید بن طاووس، علی بن موسی، فرج المهموم، قم، دارالذخائر، بی‌تا.
- سید بن طاووس، علی بن موسی، فلاح السائل و نجاح المسائل، قم، بوستان کتاب، ۱۴۰۶ق.
- سید بن طاووس، علی بن موسی، کشف المحجه لثمره المهجه، قم، مکتب الاعلام الاسلامی، چاپ دوم، ۱۴۱۷ق.
- شهیدی گلپایگانی، سید محمد باقر، راهنمای سعادت (ترجمه کشف المحجه)، تهران، نشر سعدی، ۱۳۸۲ق.
- صادقی کاشانی، مصطفی، تاریخ‌نگاری ابن طاووس، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، چاپ اول، ۱۳۹۴ش.
- عبدالحمید، معجم مورخی الشیعه، قم، مؤسسه دائره المعارف فقه اسلامی، ۱۴۲۴ق.
- عزاوی، عباس، موسوعة تاریخ العراق بین إحتلالین، بیروت، الدار العربیة للموسوعات، ۱۴۲۵ق.
- غروی نایینی، نهله، محدثات شیعه، تهران، دانشگاه تربیت مدرس، چاپ دوم، ۱۳۸۶ش.
- فقیه بحرالعلوم، محمدمهدی، زیارتگاه‌های عراق، تهران، سازمان حج و زیارت، بی‌تا.
- قمی، عباس، الفوائد الرضویة فی أحوال علماء المذهب الجعفریة، ترجمه و تحقیق ناصر باقری بیدهندی، قم، نشر بوستان کتاب، ۱۳۸۵ش.
- قمی، عباس، الکنی و الألقاب، نجف، نشرحیدریه، ۱۳۸۹ق.
- کلبرگ، اتان، کتابخانه ابن طاووس، ترجمه علی قرایی و رسول جعفریان، قم، کتابخانه آیت الله العظمی مرعشی نجفی، ۱۳۷۱ش.
- کمونه حسینی، عبدالرزاق، موارد الإتحاف فی نقباء الأشراف، نجف، نشر الآداب، ۱۳۸۸ق.
- لیبرنز، بوریس، «میراثِ دانشمندی مسلمان در سده‌های میانی؛ ابن طاووس و سرنوشت کتابخانۀ او»، ترجمۀ محمد عافی خراسانی، در مجلهٔ میراث شهاب، شماره ۱۰۱-۱۰۲، پاییز و زمستان ۱۳۹۹ش.
- مجلسی، محمدباقر، بحارالأنوار، بیروت، دار احیاء تراث العربی، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق.
- نوری، حسین بن محمدتقی، مستدرک الوسائل، قم، مؤسسه آل البیت علیهم السلام، چاپ اول، ۱۴۰۸ق.
- نیل ساز، نصرت؛ فهیم، فرزانه، «بررسی تحلیلی سعدالسعود ابن طاووس»، نقد کتاب قرآن و حدیث، شماره ۱۱، پاییز ۱۳۹۶.
- یوسفی اشکوری، حسن، «آل طاووس»، در دائره المعارف بزرگ اسلامی، ج۲، تهران، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۶۸ش.
پیوند به بیرون
- سید ابن طاووس
- مفاخر مکتب اسلام - قرن هفتم هجری/ رضی الدین بن طاووس
- پیشگامان تقریب: سید ابن طاووس
- امام زمان و سید بن طاووس