عَجِّل فَرَجَهم به معنای «فرَج آنها را نزدیک بگردان»، ذکری است که شیعیان پس از صلوات بر پیامبر(ص) و اهل‌بیت(ع) به زبان می‌آورند و آن را دعایی برای گشایش در کار اهل‌بیت(ع) یا ظهور امام مهدی(عج) می‌دانند. این ذکر در روایات با عبارت‌های متفاوتی آمده است. طبق روایات، پیامبر(ص) و امام علی(ع) از این ذکر یا عبارت‌های مشابه آن استفاده کرده‌اند. در روایات شیعه، به گفتن این ذکر در زمان‌هایی خاص توصیه شده است و برای آن خواصی همچون دیدار قائم آل محمد و در امان بودن از بلاها ذکر شده است. فقیهان عموماً به کار بردن این ذکر را در تشهد نماز، جایز می‌دانند؛ اما به عقیده برخی از فقیهان نباید این ذکر را به طور مداوم به صلوات تشهد اضافه کرد.
معرفی
«عَجِّلْ فَرَجَهم» (فرَج آنها را نزدیک بگردان) ذکری است که در برخی از روایات شیعه، پس از صلوات ذکر شده است[۱] و شیعیان آن را بعد از صلوات به‌کار می‌برند.[۲] همراهی این دعا با صلوات را به‌دلیل نزدیک‌شدن آن به استجابت می‌دانند.[۳]
طبق سلسله‌سند برخی روایات، قدمت این ذکر به امام علی(ع) برمی‌گردد.[۴] در بَلَدُالاَمین اثر ابراهیم کَفعَمی (۸۴۰-۹۰۵ق)، دعایی وجود دارد که عبارت «عَجِّلْ اللّٰهُمَّ فَرَجَهُمْ» آمده است.[۵] سند این روایت به پیامبر(ص) برمی‌گردد.[۶] ذکر «عجل فرجهم» در تزئین برخی مکان‌های مذهبی شیعیان، همچون کتیبه‌های مسجد جامع اصفهان و حرم حضرت معصومه(س) به‌همراه صلوات نیز به‌کار رفته است.[۷]
معنای فَرَج
به‌گفته پژوهشگران، دعا برای فرج گاهی به‌معنای گشایش در کارِ اهل‌بیت(ع) و مؤمنان[یادداشت ۱] و گاهی در معنای ظهور امام مهدی به‌کار رفته است.[۸] معنای واژه فَرَج را دور شدن از اندوه و رفع گرفتاری دانسته‌اند.[۹]
این ذکر در متن برخی دعاها به‌صورت «عَجِّلْ فَرَجَ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ» (فرَج محمد و خاندان محمد را نزدیک گردان)[۱۱] یا «عَجِّلْ فَرَجَ أَوْلِیَائِکَ»[۱۲] آمده است؛ اما در متن‌هایی همچون دعای عهد عبارت «عجَّل فرَجه» آمده است.[۱۳] همچنین در بعضی از احادیث شیعه بعد از این ذکر، عبارت «وَ أَهْلِکْ عَدُوَّهُمْ» (دشمنانشان را هلاک ساز) و عبارات مشابه آن آمده است.[۱۴]
خواص صلوات با عجل فرجهم
در روایات شیعه، صلوات با «عَجِّل فرجهم» و یا «عجل فَرَجَ آل محمد» را در مواقعی چون روز جمعه و در بعد از ظهر پنجشنبه مستحب دانسته‌اند[۱۵] و برای آن، خواصی ذکر کرده‌اند. در روایتی از امام صادق(ع) نقل شده که هر کس بعد از نماز صبح و ظهر، صلوات با «عجل فرجهم» بفرستد پیش از مرگش قائم را خواهد دید.[۱۶] قرار گرفتن در زمرۀ اصحاب قائم،[۱۷] شفاعت‌شدن در روز قیامت،[۱۸] در امان بودن جان[۱۹] و دفع خطر جانوران نیز از دیگر خواص این ذکر با پاره‌ای از شرایط و آداب بیان شده است.[۲۰]
گفتن عجل فرجهم در نماز
طبق استفتائی که از برخی فقیهان شیعه شده، گفتن عبارت «عجل فرجهم» پس از صلوات تشهد تحت شرایطی جایز است. آیت‌الله تبریزی و سیستانی[۲۱] این ذکر را بعد از صلوات تشهد جایز دانسته‌اند. از نظر آیت‌الله بهجت و فاضل لنکرانی، اگر به نیّت دعا باشد، اشکال ندارد. از نظر آیت‌الله خامنه‌ای، صافی گلپایگانی[۲۲] و نوری همدانی[۲۳] اگر به قصد ورود (یعنی به نیت عملی که خداوند به آن دستور داده است) نباشد، اشکال ندارد؛ اما از نظر آیت‌الله مکارم شیرازی[۲۴] نمازگزار نباید به‌طور مداوم این ذکر را به صلوات تشهد اضافه کند و احتیاط در آن است که این کار را نکند.[۲۵]
پانویس
- ↑ شیخ بهایی، مفتاح‌الفلاح، دارالکتب اسلامی، ص۸۷؛ نوری، مستدرک‌الوسائل، بیروت، ج۵، ص۷۴؛ مجلسی، بحارالأنوار، ۱۳۶۸ش، ج۸۷، ص۲۱۵.
- ↑ «فرستان صلوات با عجل فرجهم»، سایت تبیان.
- ↑ الهی‌نژاد، «بررسی و تحلیل نقش دعا در تعجیل بخشی ظهور»، ص۱۰.
- ↑ مجلسی، بحار الأنوار، ۱۳۶۸ش، ج۹۵، ص۱۲۷.
- ↑ کفعمی، بلدالامین، بی‌تا، ج۱، ص۹۶.
- ↑ کفعمی، بلدالامین، بی‌تا، ج۱، ص۹۱.
- ↑ قوچانی، «خط بنایی معقلی، تجلی علی (ع) بر خط کوفی بنایی»، ص۹۱؛ ستوده، «کتیبه‌های آستانه مقدسه قم»، ص۳۳.
- ↑ الهی‌نژاد، «بررسی و تحلیل نقش دعا در تعجیل بخشی ظهور»، ص۱۰. یزدی‌نژاد، «چند نکته در معنای حدیث امر به دعای فرج» ص۲۶۳-۲۶۴.
- ↑ دهخدا، لغتنامه، ذیل واژه فرج.
- ↑ «روایتی از سقاخانه‌ای وقفی به قدمت ۳ قرن»، خبرگزاری فارس.
- ↑ شیخ بهایی، مفتاح الفلاح، دارالکتب اسلامی، ص۸۷.
- ↑ کفعمی، البلدالأمین، بی‌تا، ج۱، ص۲۴۴.
- ↑ نوری، مستدرک‌الوسائل، بیروت، ج۵، ص۷۴.
- ↑ شیخ طوسی، مصباح‌المتهجد، ۱۴۱۱ق، ج۱، ص۲۶۵؛ کفعمی، بلدالأمین، بی‌تا، ج۱، ص۷۱.
- ↑ مجلسی، بحارالأنوار، ۱۳۶۸ش، ج۸۷، ص۲۱۵.
- ↑ نوری، مستدرک‌الوسائل، بیروت، ج۵، ص۹۶.
- ↑ نوری، مستدرک‌الوسائل، بیروت، ج۶، ص۹۸.
- ↑ مجلسی، بحارالأنوار، ۱۳۶۸ش، ج۸۶، ص۳۵۳.
- ↑ نوری، مستدرک‌الوسائل، بیروت، ج۶، ص۹۸-۹۷.
- ↑ طبرسی، مکارم الاخلاق، ۱۳۷۰ش، ص۲۹۱.
- ↑ سیستانی، «پرسش و پاسخ: تشهد»، سایت دفتر آیت‌الله سیستانی.
- ↑ صافی گلپایگانی، جامع الاحکام، ۱۳۸۵ش، ج۱، ص۷۳.
- ↑ نوری همدانی، هزار و یک مساله فقهی، ۱۳۸۸ش، ج۲، ص۵۹
- ↑ مکارم شیرازی، استفتائات جدید، ۱۴۲۷ق، ج۲، ص ۱۰۷، س ۲۶۳.
- ↑ واحد پاسخگویی به سوالت جامعة الزهرا(س)، «دانسته‌ها: فقه وزندگی»، ص۵۵.
یادداشت
- ↑ طبق دیدگاه برخی، فرج در کار اهل‌بیت(ع) به معنای تبیین احکام دین و اجرای آنها است و این به ضرورت تشکیل حکومت اسلامی اشاره دارد.(«معنای وعجل فرجهم چیست؟»، خبرگزاری مسجد).
منابع
- الهی‌نژاد، حسین، «بررسی و تحلیل نقش دعا در تعجیل بخشی ظهور»، پژوهش‌های مهدوی، شماره ۲۰، بهار ۱۳۹۶ش.
- «اهمیت فرستان صلوات با عجل فرجهم»، سایت تبیان، تاریخ درج مطلب: ۲۸ آذر ۱۳۹۰ش، تاریخ بازدید: ۱۰ دی ۱۴۰۲ش.
- دهخدا، علی‌اکبر، لغتنامه، ج ۱۱، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۷۷ش.
- ستوده، منوچهر، «کتیبه‌های آستانه مقدسه قم»، معارف اسلامی(سازمان اوقاف)، شماره ۱۶، بهار ۱۳۵۳ش.
- سیستانی، سیدعلی، «پرسش و پاسخ: تشهد»، سایت دفتر آیت‌الله سیستانی، تاریخ بازدید: ۱۰ دی ۱۴۰۲ش.
- شیخ بهایی، محمد بن حسین، مفتاح‌الفلاح فی عمل الیوم و اللیلة من الواجبات و المستحبات، بی‌جا، دار‌الکتاب الإسلامی، بی‌تا.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، مصباح‌المتهجد، بیروت، مؤسسه فقه‌الشیعه، ۱۴۱۱ق/۱۹۹۱م.
- صافی گلپایگانی، لطف‌الله، جامع‌الأحکام، قم، دفتر تنظیم و نشر آثار آیت‌الله صافی گلپایگانی، ۱۳۸۵ش.
- طبرسی، حسن بن فضل، مکارم‌الأخلاق، قم، الشریف الرضی، ۱۳۷۰ش.
- قوچانی، عبدالله، «خط بنایی معقلی، تجلی علی (ع) بر خط کوفی بنایی»، کتاب ماه هنر، شماره ۳۱ و ۳۲، فروردین و اردیبهشت ۱۳۸۰ش.
- کفعمی، ابراهیم بن علی، البلد الأمین، بی‌نا، بی‌جا، بی‌جا.
- مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی، بحار الأنوار، بیروت، دار إحیاء‌التراث العربی، ۱۳۶۸ش/۱۴۰۳ق.
- مرکز پاسخگویی جامعةالزهرا، «دانسته‌ها: فقه و زندگی»، مطالعات قرآنی نامه جامعه، شماره ۵۲، دی ۱۳۸۷ش.
- مکارم شیرازی، ناصر، استفتائات جدید، قم، مدرسة‌الامام علی بن ابی‌طالب(ع)، ۱۴۲۷ق.
- «معنای وعجل فرجهم چیست؟»، خبرگزاری مسجد، تاریخ درج مطلب: ۸ خرداد ۱۳۹۷ش، تاریخ بازدید: ۱۰ دی ۱۴۰۲ش.
- نوری همدانی، حسین، هزار و یک مساله فقهی، قم، مهدی موعود(عج)، ۱۳۸۸ش.
- نوری، حسین بن محمدتقی، مستدرک‌الوسائل، بیروت، مؤسسة آل‌البیت لإحیاء‌التراث، ۱۴۰۸-۱۴۲۹ق/۱۹۸۷-۲۰۰۸م.
- یزدی‌نژاد، عبدالرسول، «چند نکته در معنای حدیث امر به دعای فرج»، فصلنامه امامت پژوهی، شماره دوازدهم، ستان ۱۳۹۲ش.
- «روایتی از سقاخانه‌ای وقفی به قدمت ۳ قرن»، خبرگزاری فارس، تاریخ درج مطلب: ۱۰ بهمن ۱۴۰۲ش، تاریخ درج مطلب: ۱۰ بهمن ۱۴۰۲ش.