إختیارُ مَعرفَة الرّجال معروف به رِجال کَشّی یا معرفةُ النّاقلین، کتابی در علم رجال با موضوع معرفی و ارزیابی اصحاب و راویان امامان شیعه است. این کتاب را شیخ طوسی (۳۸۵ ـ ۴۶۰ق) از یک کتاب محمد بن عمر کشی (درگذشته حدود ۳۴۰ق) که اصل آن، اکنون موجود نیست، نقل کرده است.
 | |
| اطلاعات کتاب | |
|---|---|
| نویسنده | محمد بن عمر کشی |
| موضوع | رجال |
| زبان | عربی |
| مجموعه | ۱ جلد |
| اطلاعات نشر | |
| ناشر | دانشگاه مشهد، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، مرکز تحقیقات و مطالعات |
| تاریخ نشر | ۱۳۴۸ ش |
پدید آورندگان
محمد بن حسن بن علی بن حسن (۳۸۵ ـ ۴۶۰ق)، مشهور به شیخ طوسی، از مشهورترین محدثان و فقیهان شیعه است. او یک کتاب رجالی و دو کتاب التهذیب و الاستبصار از کتاب‌های چهارگانه حدیثی شیعه را نوشته است.
ابو عمرو، محمد بن عمر بن عبد العزیز کَشّی از بزرگان و علمای شیعه در قرن سوم و چهارم هجری است. کشی شاگرد محمد بن مسعود عیاشی صاحب تفسیر عیاشی بوده است. درگذشت او را حدود ۳۴۰ق ثبت کرده‌اند.[۱]
نام کتاب
شیخ طوسی نام کتاب را «معرفة الرجال»،[۲] ابن شهر آشوب، «معرفة الناقلین عن الائمة الصادقین»،[۳] و آقا بزرگ تهرانی، «معرفة الناقلین» ذکر کرده‌اند.[۴]
درباره کتاب
از اثر اصلی کشی نسخه‌ای به دست نیامده و نسخه‌های موجود کتاب، منحصر به تهذیب شیخ طوسی است. شیخ طوسی (م۴۶۰) پس از تألیف کتاب فهرست و رجال، مطالبی نو در کتاب کشی یافته و خلاصه آن را در ۴۶۵ق برای شاگردش املاء کرد. انتخاب نام «اختیار معرفة الرجال» به جهت انتخاب بخش‌هایی از کتاب است.[۵] این اثر از کتب اولیه علم رجال به شمار می‌رود که در عین حال اطلاعاتی درباره زندگی ائمه در بردارد. البته هدف اصلی کتاب، جرح و تعدیل راویان است, به خصوص که کشی در اوایل دوران غیبت می‌زیسته و نیاز فراوانی به تنقیح روایات احساس می‌کرده است.
روش تألیف
شیوه مؤلف در این کتاب آن است که روایات مربوط به شخصیت راویان و اصحاب ائمه را نقل کرده و خود اظهار نظری بر آن نمی‌افزاید. همچنین شیوه کتاب نام بردن از راویان شیعی است و روات اهل تسنن تنها در مواردی آمده‌اند که برای شیعه روایتی داشته باشند.
محتوای کتاب
کتاب مشتمل بر ۱۱۵۱ روایت است و در ۶ جزء تنظیم شده است. در آغاز کتاب با آمدن ۱۱ روایت از ارزش و اهمیت فراگیری حدیث سخن به میان آمده، سپس اسامی رجال شیعه را از دوران پیامبر تا عصر امام هادی(ع) و امام عسکری(ع) و بر اساس سیر تاریخی برشمرده و شماری از روایات هر یک را منعکس ساخته است.
بعضی علت تهذیب کتاب از سوی شیخ طوسی را اغلاط ناشی از اصل کتاب یا نسخه‌های دیگر دانسته‌اند.
نخستین مطلب کتاب روایتی است از امام صادق(ع) در باره رابطه منزلت و جایگاه افراد با اندازه روایاتی که از امامان نقل می‌کنند. امام صادق در روایتی می گوید: «اعْرِفُوا مَنَازِلَ الرِّجَالِ مِنَّا عَلَى قَدْرِ رِوَايَاتِهِمْ عَنَّا.» منزلت مردم را نزد ما از اندازه نقل رواياتشان از ما بشناسيد. [۶] مطلب پایانی کتاب درباره علی بن جعفر بن عباس خزاعی است که واقفی مذهب است.[۷] [یادداشت ۱]
ویژگی‌ها و امتیازات
- کتاب کشی در نزدیک عصر ائمه تدوین شده است به گونه‌ای که کشی با یک واسطه از رجالیان برجسته زمان ائمه مانند ابن فضال روایت می‌کند.
- چون منابع رجالی قبل از کشی در حوزه‌های بغداد، کوفه، قم و مناطق دیگر بر اثر حوادث از بین رفته؛ کتاب کشی تنها کتاب جامع مباحث رجالی در حوزه‌های مختلف شیعی است که در دسترس قرار دارد.
- عمده فرق شیعه که در حدیث نقش داشته‌اند مورد بحث قرار گرفته‌اند مانند غلات، واقفیه، فطحیه، تبریه، مرجئه، زیدیه، ناووسیه، کیسانیه، علیاویه، طاهریه، عجلیه، عبدالله بن سبا و....
- ضبط و ارائه نام کتب رجالیان متقدم که کشی از محتوای آنان در در کتاب خویش استفاده کرده است مانند رساله علی بن مهزیار اهوازی، کتاب جامع و کتاب الدور.
- شناخت راویان، از منظر و نگاه معصومین و مکاتبات شیعیان با ائمه از دیگر ویژگی‌های آنان است.[۹] [۱۰]
نسخه‌های کتاب
از کتاب معرفة الناقلین هیچ نسخه‌ای به دست ما نرسیده و حتی در اسناد و نقل‌های مربوط به قرن‌های ششم و هفتم هم هیچ اثری از آن یافت نمی‌شود. بنابراین نسخه‌های کتاب منحصر در نسخه‌های «اختیار الرجال» شیخ طوسی است که مهمترین آنها عبارتند از:
- نسخه‌ای مربوط به سال ۵۷۷ق که شامل حدیث ۳ تا ۸۵۷ و به خط منصور بن علی بن منصور خازن است. در چند جای این نسخه علامت مقابله در حاشیه کتاب به چشم می‌خورد.
- نسخه‌ای در کتابخانه دانشگاه تهران، شامل ابتدای جزء چهارم تا پایان کتاب که در سال ۶۰۲ق نوشته شده و به خط ابو احمد بن ابی المعالی است و با نسخه‌ای به خط شیخ طوسی مقابله شده است.
- نسخه‌ای در کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی در قم که با کتاب معالم العلماء در یک مجلد است.
چاپ
این کتاب در سال ۱۳۴۸ش و در همزمان با کنگره هزاره شیخ طوسی توسط حسن مصطفوی در دانشگاه مشهد با مقدمه محمد واعظ‌زاده خراسانی و همراه با تحقیق حسن مصطفوی به چاپ رسید.
همچنین در سال ۱۳۸۲ با تحقیق و تصحیح محمدتقی فاضل میبدی و ابوالفضل موسویان توسط سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به چاپ رسیده است.
پانویس
- ↑ حسینی دشتی، معارف و معاریف، ۱۳۷۹ش، ج۸، ص۵۱۶؛ به نقل از تنقیح المقال و الاعلام.
- ↑ طوسی، رجال، ۱۴۱۵ ق، ص۶.
- ↑ ابن شهر آشوب، معالم العلماء، ص۱۳۷.
- ↑ آقا بزرگ، الذریعه، ج۶، ص۸۷.
- ↑ احمدی، تاریخ حدیث شیعه، ۱۳۸۹ش، ص۴۰۰.
- ↑ طوسی، اختیار معرفة الرجال، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۳.
- ↑ طوسی، اختیار معرفة الرجال، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۶۱۶.
- ↑ خوئی، معجم رجال الحدیث، الناشر : مؤسسة الخوئي الإسلامية، ج۱۲، ص ۳۱۳
- ↑ کنعانی، ویژگی‌های رجالی کتاب اختیار معرفة الرجال، ۱۳۸۹ش.
- ↑ بهارزاده، جستاری در اختیار معرفة الرجال، ۱۳۸۳ش.
یادداشت
منابع
- ابن شهرآشوب، محمد بن علی، معالم العلما، بی جا، بی تا.
- تهرانی، آقابزرگ، الذریعه، بیروت، دارالاضواء.
- حسینی دشتی، سیدمصطفی، معارف و معاریف: دایرة المعارف جامع اسلامی، تهران: مؤسسه فرهنگی آرایه، ۱۳۷۹ش.
- طوسی، محمد بن حسن، رجال طوسی، قم، جامعه مدرسین، ۱۴۱۵ ق.
- کنعانی، سید حسین، ویژگی‌های رجالی کتاب اختیار معرفة الرجال، مشکو‌ة، تابستان ۱۳۸۹ - شماره ۱۰۷.
- بهارزاده، پروین، جستاری در اختیار معرفة الرجال، تحقیقات علوم قرآن و حدیث، پاییز و زمستان ۱۳۸۳ - شماره ۲.
- احمدی، مهدی، تاریخ حدیث شیعه در سده‌های چهارم تا هفتم هجری، قم، دارالحدیث، ۱۳۸۹ش.
- کتاب شناخت سیره معصومان، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی نور.
پیوند به بیرون