بدن برزخی
| مرگ | |
|---|---|
| احتضار • عزرائیل • غسل میت • کفن • نماز میت • تدفین • شهادت | |
| برزخ | |
| شب اول قبر • سؤال قبر • نکیر و منکر • حیات برزخی • بدن برزخی | |
| قیامت | |
| اسرافیل • معاد جسمانی • نفخ صور • نامه اعمال • صراط • صحرای محشر • اصحاب یمین • اصحاب شمال | |
| بهشت | |
| درهای بهشت • حور العین • غلمان • رضوان • نعمت‌های بهشت | |
| جهنم | |
| درهای جهنم • درکات جهنم • زقوم • اسفل سافلین • هاویه • جحیم • غساق | |
| مفاهیم وابسته | |
| شفاعت • تجسم اعمال • رقیب و عتید • تناسخ • رجعت • روح • باقیات صالحات | |
بدن برزَخی یا جسم برزخی بدنی است که روح انسان پس از مرگ (در عالم برزخ) به آن منتقل می‌شود و در آن عذاب می‌شود یا پاداش می‌گیرد. متکلمان مسلمان و شیعه در چیستی این بدن اختلاف دارند و گاهی آن را عین بدن دنیایی و گاهی آن را مثالی می‌دانند که خواص ماده از قبیل جِرم، وزن، رنگ و ابعاد را ندارد. برخی معتقدند روح پس از مرگ دوباره به بدن ملحق شده و انسان با جسم دنیایی خود وارد برزخ می‌شود.
چیستی بدن برزخی
انسان موجودی مرکب از روح و بدن خاکی است که پس از مرگ، روح انسان در بدن برزخی قرار می‌گیرد.[۱] نظریه‌های متفاوتی درباره چگونگی بدن برزخی وجود دارد که مهم‌ترین عبارتند از:[۲]
بدن مثالی
به باور مشهور، روح انسان بعد از مرگ و قبض روح، در قالب بدن مثالی قرار می‌گیرد.[۳] بدن مثالی از لحاظ شکل و شمایل مانند بدن دنیایی انسان است؛ ولی ماده و خواص ماده از قبیل جِرم و وزن را ندارد.[۴] جسم برزخی از اجسامی که در جهان وجود دارد، لطیف‌تر است. اندیشمندان اسلامی بدن برزخی را به اَشباح و صوری که انسان در ذهن خود یا در خواب می‌بیند، تشبیه کرده‌اند.[۵] برخی معتقدند فرشتگان نیز دارای بدن مثالی هستند.[۶] طبق این نظریه فشار قبر بر بدن مثالی وارد می‌شود.[۷]
ملاصدرا، ابن سینا، غزالی، ابن عربی و شیخ بهائی را می‌توان از جمله طرفدران این نظریه نامید.[۸] علامه مجلسی با تاکید بر اینکه بدن مثالی در روایات معتبر آمده، آن را پذیرفته است.[۹] همچنین برخی دیگر ازجمله امام خمینی و جعفر سبحانی این نظریه را معتبر دانسته‌اند.[۱۰] محمد علی شاه آبادی نیز معتقد است رجعت انسان با بدن مثالی او صورت می‌گیرد.[۱۱]مطهری فیلسوف شیعی(۱۲۹۸-۱۳۵۸ش.) در تقریر بدن مثالی از نظر ملاصدرا می‌گوید به اعتقاد ملاصدرا ما علاوه بر طبیعت مادی محسوس خودمان، یک طبیعت دیگری مماثل و مشابه با آن داریم که معلولِ نفس و مُنشَأ به انشاء نفس است؛ ذاتی نفس است و جداناشدنی از نفس؛ که از آن به «بدن برزخی»، «بدن اخروی» و یا «بدن مثالی» تعبیر می‌کنند این بدن از نظر ویژگی‌ها مانند بدن طبیعی است با این تفاوت که ساخته و پرداخته نفس است و به حکم اینکه مُنشأ به انشاء نفس است، جزءِ ذات نفس است و بیشتر جنبه صوری دارد و جداناشدنی از نفس است و با مردن هم همراه نفس و روح هست.[۱۲]
بدن دنیایی
برخی معتقدند روح، پس از مرگ در برزخ، دوباره به بدن او ملحق می‌شود. خواه این بدن برزخی، عین بدن دنیایی انسان یا بخشی از اجزاء آن باشد.[۱۳] بنابر این نظریه، فشار قبر و سؤال نکیر و منکر، با این بدن دنیایی درک می‌شود. برخی اشکال کرده‌اند این نظریه نسبت به بدن‌های از بین رفته در قبر یا خاکسترشده توضیحی ندارد.[۱۴]
برخی نیز معتقدند که هویت و شخصیت انسان هم به نفس و هم به بدن خاکی اوست. اینان بر این باورند که انسان در برزخ، هم بدن مثالی و هم بدن دنیایی دارد. مسائلی چون عذاب قبر، فشارقبر و سؤال نکیرومنکر با بدن دنیایی انسان و ادامه زندگی او با بدن مثالی‌اش خواهد بود.[۱۵] طبق بعضی ازاحادیث اهل سنت روح انسان بعد از مرگ در بدن پرندگان می‌رود.[۱۶] این نظریه از طرف امام صادق(ع) مردود شمرده شده است.[۱۷]
پانویس
- ↑ محسنی دایکندی، برزخ و معاد از دیدگاه قرآن و روایات، ۱۳۹۱ش، ص۲۹-۳۰.
- ↑ برای مطالعه بیشتر، رک: ملایری، «نظریه‌های بدن برزخی»، ۱۳۸۹ش.
- ↑ ملایری، «نظریه‌های بدن برزخی»، ۱۳۸۹ش، ص۱۱۴.
- ↑ صفرعلیپور، معاد استدلالی، ۱۳۷۶ش، ص۴۵.
- ↑ سبحانی، منشور جاوید، ۱۳۸۳ش، ج۱۰، ص۲۲۳.
- ↑ سبحانی، منشور جاوید، ۱۳۸۳ش، ج۱۰، ص۲۲۴.
- ↑ ابراهیمی دینانی، «برزخ»، ص۷۰۱.
- ↑ ملایری، «نظریه‌های بدن برزخی»، ص۱۱۴.
- ↑ علامه مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۶، ص۲۷۱، ج۴۲، ص۳۰۱.
- ↑ سبحانی، منشور جاوید، ۱۳۸۳ش، ج۵، ص۱۹۱.
- ↑ محمدی، «فلسفه رجعت از منظر آیةالله شاه آبادی»، ص۸۵.
- ↑ مطهری، درس های اسفار، ج۳، ص۶۱؛ مطهری، مجموعه آثار،۱۳۸۹ش، ج۱۱، ص۴۹۰.
- ↑ سید مرتضی، الذخیرة فی علم الکلام، ۱۴۱۱ق، ص۵۲۹؛ حمصی رازی، المنقذ من التقلید، ۱۴۱۲ق، ج۲، ص۱۹۸.
- ↑ ملایری، «نظریه‌های بدن برزخی»، ص۱۱۰.
- ↑ ملایری، «نظریه‌های بدن برزخی»، ص۱۱۶.
- ↑ علامه مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۶، ص۶۴.
- ↑ علامه مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۶، ص۲۶۹.
منابع
- ابراهیمی دینانی، غلامحسین، «برزخ»، در دائرة المعارف بزرگ اسلامی، تهران، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۸۱ش.
- حمصی رازی، سدید الدین، المنقذ من التقلید، قم، چاپ اول، موسسة النشر الاسلامی، ۱۴۱۲ق.
- سبحانی تبریزی، جعفر، منشور جاوید، قم، چاپ چهارم، موسسه امام صادق(ع)، ۱۳۸۱ش.
- سید مرتضی، علی بن حسین، الذخیرة فی علم الکلام، قم، چاپ سوم، موسسة النشر الإسلامی، ۱۴۳۱ق.
- صفرعلیپور، حشمت الله، و عبدالله ابراهیم‌زاده، معاد استدلالی، تهران، بی جا، ۱۳۷۶ش.
- علامه مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، موسسه الوفا، ۱۴۰۳ق.
- محسنی دایکندی، محمدعظیم، برزخ و معاد از دیدگاه قرآن و روایات، قم، چاپ اول، آشیانه مهر، ۱۳۹۱ش.
- محمدی، بهزاد، «فلسفه رجعت از منظر آیةالله شاه آبادی»، در مجله اندیشه نوین دینی، قم، نهاد رهبری در دانشگاه‌ها، تابستان ۱۳۹۴ش.
- مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، ناشر صدرا، ۱۳۹۰ش، بی جا.
- ملایری، موسی، «نظریه‌های بدن برزخی»، در مجله پژوهش دینی، تهران، انجمن علوم قرآن و حدیث، پاییز و زمستان ۱۳۸۹ش.
پیوند به بیرون
- نظریه های بدن برزخی: بررسی و نقد، موسی ملایری، درمجله پژوهش دینی، زمستان ۱۳۸۹ش.