آیه ۱۴۳ سوره بقره
 | |
| مشخصات آیه | |
|---|---|
| واقع در سوره | سوره بقره |
| شماره آیه | ۱۴۳ |
| جزء | ۲ |
| اطلاعات محتوایی | |
| مکان نزول | مدینه |
| موضوع | امت وسط |
آیه ۱۴۳ سوره بقره مسلمانان را امت وسط خطاب می‌کند که از نظر برخی مفسران به معنای جامعه‌ای معتدل است که نه در دنیادوستی افراط می‌کنند و نه در دنیاگریزی. مطابق این نظر جامعه اسلامی نه معنویت و آخرت را فراموش می‌کند و نه از دنیا غافل است. علامه طباطبایی مخالف این تفسیر است و می‌گوید امت وسط به معنای واسطه میان مردم و پیامبر(ص) است. همچنین در روایاتی آمده که اهل‌بیت(ع) گفته‌اند ما امت وسط هستیم.
این آیه تصریح دارد که مسلمانان، با وصف امت وسط، سرمشق و الگوی مردمان هستند و پیامبر(ص) نیز نمونه و الگو برای مسلمانان است.
این آیه همچنین آزمایش الهی را دلیل تغییر قبله دانسته و گفته است تنها کسانی که از هدایت الهی برخوردار هستند در این آزمایش پیروز می‌شوند.
مسلمانان امت میانه هستند
قرآن در آیه ۱۴۳ سوره بقره مسلمانان را امت وسط می‌نامد. برخی مفسران گفته‌اند امت وسط به این معنا است که مسلمانان میانه و اهل اعتدال هستند و در دنیادوستی و دنیاگریزی افراط نمی‌کنند.[۱] گفته شده امت معتدل از نظر ارزش‌های معنوی و مادی، نه به کلی در جهان ماده فرو می‌روند که معنویت به فراموشی سپرده شود، و نه آنچنان در عالم معنا فرو می‌روند که از جهان ماده به کلی بی‌خبر گردند.[۲] امت وسط را مسلمانانی دانسته‌اند که نه مانند گروهی از یهود جز گرایش مادی چیزی را نشناسند و نه همچون راهبان مسیحی به کلی ترک دنیا گویند.[۳]
علامه طباطبایی در مقابل، معتقد است امت وسط به معنای واسطه میان مردم و پیامبر(ص) است.[۴] روایاتی نیز وجود دارد که اهل‌بیت(ع) خود را امت وسط نامیده‌اند.[۵] گفته شده این روایات مفهوم وسیع آیه را محدود نمی‌کند.[۶] همچنین امت وسط به معنای اهل عدالت[۷] و رفتار به دور از افراط و تفریط[۸] و اعتدال از نظر عقیده آمده است، به این معنا که مسلمانان از غلو، شرک، جبر، تفویض دوری می‌کنند.[۹]
مفسران در اینکه کلمه آغازین آیه یعنی «کذلک» به چه متعلق است و جمله «شما را امتی میانه قرار دادیم» مربوط به چیست، اختلاف دارند.[۱۰] بیشتر مفسران گفته‌اند به جمله آخر آیه قبل مربوط است و به این معناست که «خداوند هرکه را بخواهد به راه راست هدایت می‌کند همان‌طور که شما مسلمانان را امت معتدل قرار داده است».[۱۱] برخی دیگر نیز آن را به تغییر قبله مربوط دانسته‌اند که به این معنا می‌شود: «همان‌طور که به‌زودی قبله را برایتان برمی‌گردانیم، تا به‌سوی صراط مستقیم هدایتتان کنیم، همچنین شما را امتی وسط قرار دادیم».[۱۲]
﴿وَكَذَلِكَ جَعَلْنَاكُمْ أُمَّةً وَسَطًا لِتَكُونُوا شُهَدَاءَ عَلَى النَّاسِ وَيَكُونَ الرَّسُولُ عَلَيْكُمْ شَهِيدًا وَمَا جَعَلْنَا الْقِبْلَةَ الَّتِي كُنْتَ عَلَيْهَا إِلَّا لِنَعْلَمَ مَنْ يَتَّبِعُ الرَّسُولَ مِمَّنْ يَنْقَلِبُ عَلَى عَقِبَيْهِ وَإِنْ كَانَتْ لَكَبِيرَةً إِلَّا عَلَى الَّذِينَ هَدَى اللَّهُ وَمَا كَانَ اللَّهُ لِيُضِيعَ إِيمَانَكُمْ إِنَّ اللَّهَ بِالنَّاسِ لَرَءُوفٌ رَحِيمٌ ١٤٣﴾ [بقره:143]|﴿و بدین گونه شما را امتی میانه قرار دادیم تا بر مردم گواه باشید و پیامبر بر شما گواه باشد و قبله ای را که [چندی] بر آن بودی مقرر نکردیم جز برای آنکه کسی را که از پیامبر پیروی می‌کند از آن کس که از عقیده خود برمی گردد بازشناسیم هر چند [این کار] جز بر کسانی که خدا هدایت[شان] کرده سخت گران بود و خدا بر آن نبود که ایمان شما را ضایع گرداند زیرا خدا [نسبت] به مردم دلسوز و مهربان است ١٤٣﴾
مسلمانان الگویی برای دیگر انسان‌ها
در آیه ۱۴۳ سوره بقره، مسلمانان گواهِ انسان‌ها و پیامبر(ص) گواهِ مسلمانان معرفی شده‌اند. مفسران گواه‌بودن را به معنای اُسوه و الگوبودن دانسته‌اند.[۱۳] در تفسیر این عبارت گفته شده مسلمانان با داشتن عقاید اسلامی، امتی نمونه هستند همان‌طور که پیامبر(ص) در میان آنها یک فرد نمونه است.[۱۴] با توجه به اینکه این عبارت پس از جمله «مسلمانان امت میانه هستند» آمده، گفته شده مسلمانان با رفتار خود گواهی می‌دهند که یک انسان می‌تواند هم مرد دین باشد و هم مرد دنیا، در عین اجتماعی بودن جنبه‌های معنوی و روحانی خود را کاملاً حفظ کند. همچنین نشان می‌دهند دین و علم، و دنیا و آخرت، تضادی با هم ندارند.[۱۵] در واقع اینکه مسلمانان سرمشق جوامع هستند، به علت معتدل بودن آنها است.[۱۶]
علامه طباطبایی در تفسیر این عبارت از این آیه گفته است شهادت به معنای تحمل و دیدن حقایق اعمال است که مردم در دنیا انجام می‌دهند؛ چه آن حقیقت سعادت باشد چه شقاوت و سپس در روز قیامت، گواهان بر طبق آنچه دیده‌اند، شهادت می‌دهند.[۱۷] همچنین گفته شده ممکن است مقصود از این شهادت، شهادت بر اعمال در روز رستاخیز باشد.[۱۸]
آزمایش الهی، دلیل تغییر قبله
آیه ۱۴۳ سوره بقره تصریح می‌کند که تغییر قبله، آزمایش الهی بود تا پیروان واقعی پیامبر(ص) شناخته شوند؛ زیرا آنها که ایمان خالص ندارند، به محض تغییر یک فرمان، شروع به چون و چرا می‌کنند که اگر فرمان قبلی درست بود، پس فرمان جدید چیست و اگر دستور جدید درست است، پس فرمان قبلی چه بوده است.[۱۹] خداوند نیز به کسانی که در برابر فرمان‌های او تسلیم هستند، بشارت می‌دهد که اعمال گذشتهٔ شما ضایع نمی‌شود، زیرا مطابق دستور بوده است.[۲۰] در ادامه آیه نیز گفته شده کسانی در این آزمون الهی پیروز هستند که از هدایت الهی برخوردار هستند.[۲۱]
مفسران گفته‌اند تعبیر «لنعلم؛ تا بدانیم» در این جمله که خداوند بداند در دستور تغییر قبله چه کسی مخالفت می‌کند، به این معنی نیست که خداوند چیزی را نمی‌دانسته و سپس از آن آگاه شده است؛ بلکه مراد همان تحقق و عینیت پیدا کردن این واقعیت‌ها است.[۲۲] از این جهت علم در «لنعلم» به معنی آشکار کردن است.[۲۳] در این موضوع گفته شده خداوند از اَزَل از همه حوادث و موجودات آگاه بوده است هرچند آنها تدریجاً به وجود می‌آیند، بنابراین حدوث حوادث و موجودات چیزی بر علم و دانش او نمی‌افزاید.[۲۴]
پانویس
- ↑ مغنیه، التفسیر الکاشف، ۱۴۲۴ق، ج۱، ص۲۲۴؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱، ص۴۸۷.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱، ص۴۸۷؛ کوشا، «امت وسط»، ۱۳۹۶ش، ص۳۱۲.
- ↑ قرشی بنابی، تفسیر احسن الحدیث، ۱۳۷۵ش، ج۱، ص۲۶۷.
- ↑ طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ۱۳۹۰ق، ج۱، ص۳۲۳.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۱، ص۴۱۵؛ قرشی بنابی، تفسیر احسن الحدیث، ۱۳۷۵ش، ج۱، ص۲۶۷.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱، ص۴۸۸.
- ↑ ابوالفتوح رازی، روض الجنان، ۱۴۰۸ق، ج۲، ص۱۹۷.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱، ص۴۸۳.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱، ص۴۸۷.
- ↑ ابوالفتوح رازی، روض الجنان، ۱۴۰۸ق، ج۲، ص۱۹۶.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۱، ص۴۱۵؛ ابوالفتوح رازی، روض الجنان، ۱۴۰۸ق، ج۲، ص۱۹۶؛ مغنیه، التفسیر الکاشف، ۱۴۲۴ق، ج۱، ص۲۲۴.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۱، ص۳۱۹؛ طالقانی، پرتوی از قرآن، ۱۳۶۲ش، ج۱، ص۳۲۴؛ قرشی بنابی، تفسیر احسن الحدیث، ۱۳۷۵ش، ج۱، ص۲۶۶.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱، ص۴۸۳؛ قرشی بنابی، تفسیر احسن الحدیث، ۱۳۷۵ش، ج۱، ص۲۶۷؛ جعفری، ترجمه و تفسیر نهج البلاغه، تهران، ج۱۸، ص۲۰۸.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱، ص۴۸۴؛ قرشی بنابی، تفسیر احسن الحدیث، ۱۳۷۵ش، ج۱، ص۲۶۷.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱، ص۴۸۴.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱، ص۴۸۸.
- ↑ طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ۱۳۹۰ق، ج۱، ص۳۲۱.
- ↑ سبحانی، منشور جاوید، قم، ج۵، ص۴۸۳.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱، ص۴۸۴.
- ↑ قرائتی، تفسیر نور، ۱۳۸۸ش، ج۱، ص۲۲۱؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱، ص۴۸۵.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱، ص۴۸۴.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱، ص۴۸۹؛ قرشی بنابی، تفسیر احسن الحدیث، ۱۳۷۵ش، ج۱، ص۲۶۸.
- ↑ قرشی بنابی، تفسیر احسن الحدیث، ۱۳۷۵ش، ج۱، ص۲۶۸.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱، ص۴۸۹؛ قرشی بنابی، تفسیر احسن الحدیث، ۱۳۷۵ش، ج۱، ص۲۶۸.
منابع
- ابوالفتوح رازی، حسین بن علی، روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن، مشهد، آستان قدس رضوی، ۱۴۰۸ق.
- جعفری، محمدتقی، ترجمه و تفسیر نهج البلاغه، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، بی‌تا.
- سبحانی، جعفر، منشور جاوید، قم، مؤسسه امام صادق(ع)، بی‌تا.
- طالقانی، محمود، پرتوی از قرآن، تهران، شرکت سهامی انتشار، ۱۳۶۲ش.
- طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، ۱۳۹۰ق.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران، ناصر خسرو، ۱۳۷۲ش.
- قرائتی، محسن، تفسیر نور، تهران، مرکز فرهنگی درس‌هایی از قرآن، ۱۳۸۸ش.
- قرشی بنابی، علی‌اکبر، تفسیر احسن الحدیث، تهران، بنیاد بعثت، ۱۳۷۵ش.
- کوشا، محمدعلی، «امت وسط»، دانشنامه معاصر قرآن کریم، زیر نظر سید سلمان صفوی، قم، سلمان آزاده، ۱۳۹۶ش.
- مغنیه، محمدجواد، التفسیر الکاشف، قم، دارالکتاب الإسلامی، ۱۴۲۴ق.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الإسلامیة، ۱۳۷۱ش.