پرش به محتوا

بدایة الحکمة (کتاب): تفاوت میان نسخه‌ها

افزودن پیوند
از ویکی شیعه
نمایش تاریخچه به صورت تعاملی
→ تفاوت با ویرایش قدیمی‌ترتفاوت با ویرایش جدیدتر ←
دیداریویکی‌متن
imported>Mashg
Hasanejraei (بحث | مشارکت‌ها)
Automoderated users، confirmed
۴۵۹ ویرایش‌ها
ویکی‌سازی و اصلاح متن
خط ۲۸: خط ۲۸:
| پیش از =
| پیش از =
}}
}}
'''بدایة الحکمة''' کتابی فلسفی در [[حکمت متعالیه]] که تالیف [[سید محمدحسین طباطبایی]](۱۲۸۱- ۱۳۶۰ش) مشهور به علامه طباطبایی است. این کتاب برای تدریس در [[حوزه علمیه]] نوشته شده است و به صورت ساده یک دوره [[فلسفه اسلامی]] را آموزش می‌دهد. بدایة الحکمة کتابی استدلالی و چکیده‌ای از فلسفه صدرایی است که امروزه رایج‌ترین کتاب درسی برای نوآموزان [[فلسفه]] به شمار می‌رود. بر این کتاب ترجمه‌ها و شرح‌هایی متعددی نگاشته شده است.
'''بدایة الحکمة''' کتابی فلسفی در [[حکمت متعالیه]]، تألیف [[سید محمدحسین طباطبایی]] (۱۲۸۱-۱۳۶۰ش) که برای تدریس در [[حوزه علمیه]] نوشته شده و یک دوره [[فلسفه اسلامی]] را به‌صورت ساده آموزش می‌دهد. بدایة الحکمة کتابی استدلالی و چکیده‌ای از فلسفه صدرایی است که امروزه رایج‌ترین کتاب درسی برای نوآموزان [[فلسفه]] به شمار می‌رود. این کتاب ترجمه‌ها و شرح‌های متعددی دارد.
 
==نویسنده==
==نویسنده==
{{اصلی|علامه طباطبائی}}
{{اصلی|علامه طباطبائی}}
سید محمدحسین طباطبایی([[۱۲۸۱ش|۱۲۸۱]]- [[۱۳۶۰ش]]) مشهور به علامه طباطبایی، مفسر، فلیسوف، فقیه و عارف، مدتی در [[نجف]] تحصیل کرد و [[اخلاق]] و [[عرفان]] را از [[سید علی قاضی طباطبایی]] آموخت.<ref>حسینی طهرانی، مهر تابان، ۱۴۲۶ق، ص۲۱؛ طباطبایی، شیعه در اسلام، ۱۳۷۸ش، پیش‌گفتار، ص۱۳.</ref> طباطبایی در ۱۳۲۵ش به [[قم]] رفت و در همان‌جا فوت کرد.<ref> تاجدینی، یادها و یادگارها، ۱۳۷۴ش، ص۱۱.</ref> [[تفسیر المیزان]]، [[اصول فلسفه و روش رئالیسم]]، [[سنن النبی (کتاب)|سنن النبی(ص)]]، حاشیه بر اسفار صدرالدین شیرازی، بدایة الحکمة و نهایة الحکمة از جمله آنهاست.<ref>حسینی طهرانی، مهر تابان، ۱۴۲۶ق، ص۱۳۱.</ref>
سید محمدحسین طباطبایی ([[۱۲۸۱ش|۱۲۸۱]]-[[۱۳۶۰ش]]) مشهور به علامه طباطبایی، مفسر، فلیسوف، فقیه و عارف، مدتی در [[نجف]] تحصیل کرد و [[اخلاق]] و [[عرفان]] را از [[سید علی قاضی طباطبایی]] آموخت.<ref>حسینی طهرانی، مهر تابان، ۱۴۲۶ق، ص۲۱؛ طباطبایی، شیعه در اسلام، ۱۳۷۸ش، پیش‌گفتار، ص۱۳.</ref> در ۱۳۲۵ش به [[قم]] رفت و در سال ۱۳۶۰ در همان‌جا فوت کرد.<ref> تاجدینی، یادها و یادگارها، ۱۳۷۴ش، ص۱۱.</ref> کتاب‌های وی عبارتند از: [[تفسیر المیزان]]، [[اصول فلسفه و روش رئالیسم]]، [[سنن النبی (کتاب)|سنن النبی(ص)]]، حاشیه بر اسفار صدرالدین شیرازی، بدایة الحکمة و نهایة الحکمة.<ref>حسینی طهرانی، مهر تابان، ۱۴۲۶ق، ص۱۳۱.</ref>


==جایگاه کتاب==
==جایگاه کتاب==
شیروانی، شارح بدایه الحکمه معتقد است مقام بدایة الحکمه در [[حکمت متعالیه]]، همسان منزلت «اشارات» [[ابوعلی سینا|بوعلی سینا]] است. [[حسن زاده آملی]] دو کتاب بدایة الحکمه و [[نهایة الحکمة]] را از متون فلسفی بسیار مهم می‌داند که عالی‌ترین سیر تکاملی فلسفی الهی از قلم وزین و سنگین چون صاحب [[تفسیر المیزان|المیزان]] تدوین شده که اکنون در [[حوزه علمیه قم]] از کتب درسی طالبان [[حکمت]] است.<ref>حسن زاده آملی، نگرشی کوتاه به زندگی استاد علامه طباطبائی(قدس سره)، ۱۳۶۱ش، ص۱۱۵.</ref><br>
[[حسن حسن‌زاده آملی]] از فیلسوفان و عارفان معاصر، دو کتاب بدایة الحکمه و [[نهایة الحکمة]] را از متون فلسفی بسیار مهم دانسته است که عالی‌ترین سیر تکاملی فلسفی الهی را تدوین کرده است.<ref>حسن‌زاده آملی، «نگرشی کوتاه به زندگی استاد علامه طباطبائی(قدس سره)»، ص۱۱۵.</ref> به‌گفته علی شیروانی، نویسنده شرح بدایة الحکمه، جایگاه این کتاب در میان آثار فلسفی [[حکمت متعالیه]]، همسان جایگاه کتاب اشارات [[ابوعلی سینا|بوعلی سینا]] است.{{مدرک}} بدایة الحکمه در ساده‌سازی آموزش فلسفه بسیار مؤثر بوده و محسن کدیور، دین‌پژوه معاصر، آن را معتبرترین متن آموزشی خوانده است.<ref>کدیور، «بررسی متون آموزشی فلسفه اسلامی»، ج۳، ص۴۳۵.</ref>
این کتاب در ساده سازی آموزش فلسفه بسیار موثر بود. آن را معتبرترین متن آموزشی می‌دانند.<ref>کدیور، بررسی متون آموزشی فلسفه اسلامی، ۱۳۸۵ش، ج۳، ص۴۳۵.</ref>


==تالیف کتاب==
==تألیف کتاب==
علامه طباطبائی در سال‌های آخر عمرش به برخی از طلاب [[حوزه علمیه]] به صورت خصوصی یک دوره درس خارج فلسفه ارائه کرد که ما حصل این دروس دو کتاب بدایة الحکمه و [[نهایة الحکمة (کتاب)|نهایة الحکمه]] بود.<ref>حسینی طهرانی، مهر تابان، قم، باقرالعلوم، ص۲۸</ref> او کتاب را به درخواست [[مدرسه علمیه حقانی (قم)|مدرسه علمیه منتظریه قم]] درسال [[۱۳۴۹ش]] به رشته تحریر درآورد. این کتاب به تدریج جای [[شرح منظومه]] اثر [[ملا هادی سبزواری]] را در حوزه و دانشگاه گرفت و رایج‌ترین کتاب درسی در زمینه فلسفه اسلامی شد.<ref>منصوری، بدایه‌ای که بدایه نیست، ۱۳۹۹ش، ص۵۴.</ref>
کتاب بدایة الحکمه حاصل جلسات درس‌های فلسفه سید محمدحسین طباطبایی است که به‌صورت خصوصی ارائه شده و کتاب [[نهایة الحکمة (کتاب)|نهایة الحکمه]] نیز حاصل همین جلسات بوده است.<ref>حسینی طهرانی، مهر تابان، قم، باقرالعلوم، ص۲۸.</ref> طباطبایی کتاب را به درخواست [[مدرسه علمیه حقانی (قم)|مدرسه علمیه منتظریه قم]] در سال [[۱۳۴۹ش]] تألیف کرد و این کتاب به‌تدریج جای [[شرح منظومه]] اثر [[ملاهادی سبزواری]] را در حوزه و دانشگاه گرفت و رایج‌ترین کتاب درسی در زمینه فلسفه اسلامی شد.<ref>منصوری، «بدایه‌ای که بدایه نیست»، ص۵۴.</ref>


==ویژگی‌ها==
==ویژگی‌ها==
طباطبایی با تبحر در حکمت متعالیه و اشراف بر کتاب های شفا و اشارات [[بوعلی سینا]] و نیز [[حکمت اشراق]] دو کتاب بدایه الحکمه و نهایه الحکمه را نگاشته است.<ref>حسن زاده آملی، در آسمان معرفت، ۱۳۷٦ش،‌ ص٦٤.</ref> بدین جهت بدایة الحکمه را چکیده فلسفه صدرایی می‌دانند با این حال به مباحث عرفانی و نقلی نپرداخته است.<ref>رشاد، گفتمان فلسفی نوصدرایی، ۱۳۸۱ش، ص۴۰۸.</ref><br> <br>
سید محمدحسین طباطبایی کتاب بدایة الحکمه و همچنین نهایة الحمه را با تبحر در حکمت متعالیه و اشراف بر کتاب‌های شفا و اشارات [[بوعلی سینا]]، و نیز [[حکمت اشراق]] نگاشته است.<ref>حسن‌زاده آملی، در آسمان معرفت، ۱۳۷۶ش،‌ ص۶۴.</ref> بدایة الحکمه گرچه چکیده فلسفه صدرایی خوانده شده، اما با این حال به مباحث عرفانی و نقلی نپرداخته است.<ref>رشاد، «گفتمان فلسفی نوصدرایی»، ص۴۰۸.</ref>
بدایه الحکمه سرشار از استدلال و برهان، بسیار موجز و از پیچیده‌گویی به دور است. از فصل‌بندی و تنظیم منطقی خوبی برخوردار است. اکثر مباحث منسوخ‌شده در [[طبیعیات]] را مطرح نکرده است.<ref>صادقی، بررسی شروح بدایة الحکمة، ۱۳۷۳ش، ص۳۱.</ref> مباحث کتاب حداکثر نظم و انسجام را دارند. مولف مطالب اصلی هر بحث را مطرح کرده و از طرح تفصیلی مسائل، ذکر حاشیه‌ها، اشکال و پاسخ‌های متعدد خودداری کرده است.<ref>منصوری، بدایه‌ای که بدایه نیست، ۱۳۹۹ش، ص۵۴.</ref>
 
به‌گفته هادی صادقی، در مقاله «بررسی شروح بدایة الحکمه»، این کتاب سرشار از استدلال و برهان، بسیار موجز و دور از پیچیده‌گویی است، از فصل‌بندی و تنظیم منطقی خوبی برخوردار است و اکثر مباحث منسوخ‌شده در [[طبیعیات]] را مطرح نکرده است.<ref>صادقی، «بررسی شروح بدایة الحکمة»، ۱۳۷۳ش، ص۳۱.</ref> گفته شده است که مباحث کتاب حداکثر نظم و انسجام را دارند و مؤلف مطالب اصلی هر بحث را مطرح کرده و از طرح تفصیلی مسائل، ذکر حاشیه‌ها، اشکال‌ها و پاسخ‌های متعدد خودداری کرده است.<ref>منصوری، «بدایه‌ای که بدایه نیست»، ص۵۴.</ref>


==محتوا==
==محتوا==
بدایة الحکمه یک مقدمه، دوازده مرحله و هر مرحله چند فصل دارد. مؤلف در هر فصل به مناسبت به اشکالات وارده را نیز نقد و بررسی می‌کند. سر فصل‌های کتاب بدین شرح است:  
بدایة الحکمه یک مقدمه، دوازده مرحله و هر مرحله چند فصل دارد. مؤلف در هر فصل اشکالات وارده را نیز نقد و بررسی کرده است. سرفصل‌های کتاب بدین شرح است:
*مرحله یک: مفهوم وجود، اشتراک معنوی بودن آن، تفاوت مفهوم وجود و [[ماهیت]]، اصالت و مشکک بودن مفهوم وجود، تخصص‌های سه گانه وجود و احکام سلبی آن، معنای نفس الامر و شیء بودن، عدم و اصل امتناع اعاده معدوم.
# مفهوم وجود، اشتراک معنوی بودن آن، تفاوت مفهوم وجود و [[ماهیت]]، اصالت و مشکک بودن مفهوم وجود، تخصص‌های سه‌گانه وجود و احکام سلبی آن، معنای نفس‌الامر و شیء بودن، عدم و اصل امتناع اعاده معدوم.
*مرحله دوم: تقسیم وجود به خارجی و ذهنی، ادله و اشکالات نظریه [[وجود ذهنی]].
# تقسیم وجود به خارجی و ذهنی، ادله و اشکالات نظریه [[وجود ذهنی]].
*مرحله سوم: وجود مستقل و رابط، احکام و کیفیت اختلاف آنها.
# وجود مستقل و رابط، احکام و کیفیت اختلاف آنها.
*مرحله چهارم: هویت و ماهیت واجب الوجود، رابطه علت و معلول، معانی مختلف امکان و نیازمندی آن به علت.
#هویت و ماهیت واجب‌الوجود، رابطه علت و معلول، معانی مختلف امکان و نیازمندی آن به علت.
*مرحله پنجم: ماهیت، ذاتی و عرضی، نوع، جنس، فصل، صورت و احکام آنها، کلیت و جزئیت.
#ماهیت، ذاتی و عرضی، نوع، جنس، فصل، صورت و احکام آنها، کلیت و جزئیت.
*مرحله ششم: جوهر و عرض، حقیقت اجسام محسوس، ماده اولی و صور جسمیه و نوعیه، نفس و عقل، کمیت، کیفیت و اقسام و خواص آنها، مقوله‌های نسبیت.
#جوهر و عرض، حقیقت اجسام محسوس، ماده اولی و صور جسمیه و نوعیه، نفس و عقل، کمیت، کیفیت و اقسام و خواص آنها، مقوله‌های نسبیت.
*مرحله هفتم: قانون علیت، قاعده واحد، امتناع دور و استحاله [[تسلسل]]، علت فاعلی و [[علت غایی|غایی]]، نظریه اتفاق، علت صوری، مادی و جسمانی.
#قانون علیت، قاعده واحد، امتناع دور و استحاله [[تسلسل]]، علت فاعلی و [[علت غایی|غایی]]، نظریه اتفاق، علت صوری، مادی و جسمانی.
*مرحله هشتم: واحد و کثیر، هو هویت و حمل، غیریت و تقابل، تضایف، تضاد، تقابل عدم و ملکه، تقابل تناقض، تقابل واحد و کثیر.
#واحد و کثیر، هو-هویت و حمل، غیریت و تقابل، تضایف، تضاد، تقابل عدم و ملکه، تقابل تناقض، تقابل واحد و کثیر.
*مرحله نهم: معنای تقدم و تاخر و اقسام آن، ملاک تقدم، قدیم و حادث و اقسام آنها.
#معنای تقدم و تأخر و اقسام آن، ملاک تقدم، قدیم و حادث و اقسام آنها.
*مرحله دهم: مسبوق بودن هر پدیده زمانمند به قوه وجود و تحقق، تقسیم تغییر، حدود حرکت، مبدء، منتهی و موضوع حرکت، ارتباط متغیر با ثابت، مقوله این و کیف، [[حرکت جوهری]]، حقیقت زمان و سکون.
#مسبوق بودن هر پدیده زمانمند به قوه وجود و تحقق، تقسیم تغییر، حدود حرکت، مبدأ، منتهی و موضوع حرکت، ارتباط متغیر با ثابت، مقوله أین و کیف، [[حرکت جوهری]]، حقیقت زمان و سکون.
*مرحله یازدهم: علم و اقسام آن، انواع تعقل و مراتب [[عقل]]، افاضه کردن صورت‌های کلی توسط جوهر عقلی مجرد، عقل مجردات، علم حضوری.
#علم و اقسام آن، انواع تعقل و مراتب [[عقل]]، افاضه کردن صورت‌های کلی توسط جوهر عقلی مجرد، عقل مجردات، علم حضوری.
*مرحله دوازدهم: آنچه متعلق به [[واجب الوجود|واجب]] تعالی است.
#آنچه متعلق به [[واجب الوجود|واجب تعالی]] است.
 
===نقد‌های محتوای کتاب===
===نقد‌های محتوای کتاب===
برخی از اندیشمندان به محتوای بدایه الحکمه نقدهایی وارد کرده‌اند، از جمله:
نقدهایی به کتاب بدایة الحکمه وارد شده است؛ از جمله:
*پرداختن به مطالبی که معمولا در [[علم منطق|منطق]] خوانده می‌شود مانند مباحث جنس، نوع و فصل.<ref>شیروانی، التمهید فی الحکمة الالهیه، دارالعلم، ص۱۶.</ref>  
*پرداختن به مطالبی که معمولاً در [[علم منطق|منطق]] خوانده می‌شود، مانند مباحث جنس، نوع و فصل.<ref>شیروانی، التمهید فی الحکمة الالهیه، دارالعلم، ص۱۶.</ref>  
*تکرار شدن برخی از مباحث همانند بحث عوالم کلی وجود و قاعده فرعیت.<ref>شیروانی، التمهید فی الحکمة الالهیه، دارالعلم، ص۱۶.</ref>  
*تکرار شدن برخی از مباحث، همانند بحث عوالم کلی وجود و قاعده فرعیت.<ref>شیروانی، التمهید فی الحکمة الالهیه، دارالعلم، ص۱۶.</ref>
*پرداختن به مطالب کم فایده یا سخت و مشکل نسبت به کسی که در ابتدای ورود به فلسفه است مانند بیان معنای عرفی قدیم و حادث و مبحث انقسامات حرکت و بیان اشکال [[ملا هادی سبزواری]] و جواب آن.<ref>شیروانی، التمهید فی الحکمه الهیه، دارالعلم، ص۱۷.</ref>
*پرداختن به مطالب کم‌فایده یا سخت و مشکل برای کسی که در ابتدای ورود به فلسفه است، مانند بیان معنای عرفی قدیم و حادث، و مبحث انقسامات حرکت و بیان اشکال [[ملا هادی سبزواری]] و جواب آن.<ref>شیروانی، التمهید فی الحکمه الهیه، دارالعلم، ص۱۷.</ref>
*ضعف در معرفی فلسفه و نشان دادن فایده‌مندی و کارآمد بودن آن.<ref>منصوری، بدایه‌ای که بدایه نیست، ۱۳۹۹ش، ص۵۸.</ref>
*ضعف در معرفی فلسفه و نشان دادن فایده‌مندی و کارآمد بودن آن.<ref>منصوری، «بدایه‌ای که بدایه نیست»، ص۵۸.</ref>
*تمرکز بر مباحث متافیزیک که سبب شده است فلسفه با [[متافیزیک]] مترادف شود.<ref>منصوری، بدایه‌ای که بدایه نیست، ۱۳۹۹ش، ص۵۹.</ref>
*تمرکز بر مباحث متافیزیک که سبب شده است فلسفه با [[متافیزیک]] مترادف شود.<ref>منصوری، «بدایه‌ای که بدایه نیست»، ص۵۹.</ref>
*مقدم کردن مباحث هستی شناختی بر معرفت شناختی.<ref>منصوری، بدایه‌ای که بدایه نیست، ۱۳۹۹ش، ص۶۰.</ref>
*مقدم کردن مباحث هستی‌شناختی بر موضوعات معرفت‌شناختی.<ref>منصوری، «بدایه‌ای که بدایه نیست»، ص۶۰.</ref>
* بی‌توجهی به تاریخ و سیر تطور مباحث.<ref>منصوری، بدایه‌ای که بدایه نیست، ۱۳۹۹ش، ص۶۲.</ref>
* بی‌توجهی به تاریخ و سیر تطور مباحث.<ref>منصوری، «بدایه‌ای که بدایه نیست»، ص۶۲.</ref>


==ترجمه‌ها و شرح‌ها==
==ترجمه‌ها و شرح‌ها==
از بدایة الحکمة ترجمه و شرح‌های متعددی چاپ شده است. برخی از ترجمه‌ها عبارتند از:
بدایة الحکمة ترجمه‌ها و شرح‌های متعددی دارد. برخی از ترجمه‌ها عبارتند از:
*''آغاز فلسفه''؛ اولین ترجمه کتاب که توسط [[محمدعلی گرامی]] در سال ۱۴۰۱ق منتشر شد.  
* آغاز فلسفه، اولین ترجمه کتاب، نوشته [[محمدعلی گرامی]] در سال ۱۴۰۱ق.
*ترجمه علی شیروانی در سال ۱۳۶۹ش.
* ترجمه علی شیروانی در سال ۱۳۶۹ش چاپ شده است.
*ترجمه، تصحیح و تبیین توسط سید محمدرضا طالبیان و [[محسن غرویان]].
* ترجمه، تصحیح و تبیین سید محمدرضا طالبیان و [[محسن غرویان]].
*ترجمه محمدباقر سعیدی روشن بدون وجود متن عربی در سال ۱۳۷۶ش.
* ترجمه محمدباقر سعیدی روشن بدون متن عربی در سال ۱۳۷۶ش.
*''آموزش آسان فلسفه'' ترجمه و تلخیص توسط علی قنبریان(عبدالله فیاض) در سال ۱۳۹۶ش.
* آموزش آسان فلسفه، ترجمه و تلخیص توسط علی قنبریان (عبدالله فیاض) در سال ۱۳۹۶ش.
*ترجمه به زبان ژاپنی توسط اسلام شناس ژاپنی توشیو کورودا.
*ترجمه به زبان ژاپنی توسط توشیو کورودا، اسلام‌شناس ژاپنی.
 
===شرح‌ها===
===شرح‌ها===
*ترجمه و شرح مبسوط توسط [[علی شیروانی]] در چهار جلد در سال ۱۳۷۰ش. این کتاب تحت عنوان ''دروس فلسفیه فی شرح بدایه الحکمه'' توسط نویسنده [[لبنان]]ی حبیب فیاض به زبان عربی ترجمه و منتشر شده است.  
* ترجمه و شرح مبسوط توسط [[علی شیروانی]] در چهار جلد در سال ۱۳۷۰ش. این کتاب تحت‌عنوان «دروس فلسفیه فی شرح بدایة الحکمه»، توسط نویسنده [[لبنان|لبنانی]]، حبیب فیاض به زبان عربی.  
*''ایضاح الحکمة'' ترجمه و شرح توسط [[علی ربانی گلپایگانی]] در سال ۱۳۷۱ش.
* ایضاح الحکمة، ترجمه و شرح [[علی ربانی گلپایگانی]] در سال ۱۳۷۱ش.
*''شرح بدایة الحکمه'' تالیف حسین حقانی زنجانی در سال ۱۳۷۲ش.
* شرح بدایة الحکمه، تألیف حسین حقانی زنجانی در سال ۱۳۷۲ش.
*''راهنمای جامع بدایة الحکمه'' ترجمه و شرح کوتاه نموداری تالیف علی ناصری راد.
* راهنمای جامع بدایة الحکمه، ترجمه و شرح کوتاه نموداری تألیف علی ناصری‌راد.
*''ترجمه و شرح کامل بدایة الحکمه'' تالیف محمدمسعود عباسی به سال ۱۳۹۳ش.
* ترجمه و شرح کامل بدایة الحکمه، تألیف محمدمسعود عباسی در سال ۱۳۹۳ش.
*''شرح بدایة الحکمة'' تالیف به زبان عربی توسط خلیل رزق تقریر دروس [[سید کمال حیدری]].
* شرح بدایة الحکمة، تألیف به زبان عربی توسط خلیل رزق، تقریر دروس [[سید کمال حیدری]].
*''شرح مصطلحات فلسفی بدایة الحکمة و نهایة الحکمة'' تالیف علی شیروانی.
* شرح مصطلحات فلسفی بدایة الحکمة و نهایة الحکمة، تألیف علی شیروانی.
*''تقریر درس‌های بدایة الحکمه'' تالیف غلامرضا فیاضی به سال ۱۳۹۷ش.
* تقریر درس‌های بدایة الحکمه، تألیف غلامرضا فیاضی در سال ۱۳۹۷ش.
*''مطلع الحکمه'' شرح توسط عنایت عطایی‌کوزانی.
* مطلع الحکمه، شرح توسط عنایت عطایی کوزانی.
*''آغاز حکمت؛ درسنامه فلسفه بر اساس بدایة الحکمة علامه طباطبایی'' تالیف علیرضا اسعدی.
* آغاز حکمت؛ درسنامه فلسفه بر اساس بدایة الحکمة علامه طباطبایی، تألیف علیرضا اسعدی.
*''حکمت برین: ترجمه و شرح تطبیقی بدایة الحکمه'' تالیف رحمت‌الله شریعتی نجف آبادی.
* حکمت برین: ترجمه و شرح تطبیقی بدایة الحکمه، تألیف رحمت‌الله شریعتی نجف‌آبادی.
*''مبادی الفلسفة الاسلامیة فی شرح بدایة الحکمه'' تالیف [[عبد الجبار رفاعی|عبدالجبار رفاعی]].
* مبادی الفلسفة الاسلامیة فی شرح بدایة الحکمه، تألیف [[عبد الجبار رفاعی|عبدالجبار رفاعی]].
*''دروس فی الحکمة الالهیة'' تالیف عبدالله اسعد.
* دروس فی الحکمة الالهیة، تألیف عبدالله اسعد.


==چاپ‌های کتاب==
==چاپ‌های کتاب==
کتاب بدایة الحکمه بارها از سوی [[جامعه مدرسین حوزه علمیه قم]] چاپ و منتشر شده است. برخی از چاپ‌های کتاب همراه با تصحیح یا تعلیقات بوده است از جمله:
کتاب بدایة الحکمه بارها از سوی [[جامعه مدرسین حوزه علمیه قم]] چاپ و منتشر شده است. برخی از چاپ‌های کتاب همراه با تصحیح یا تعلیقات بوده است؛ از جمله: نسخه‌ای با تصحیح [[غلامرضا فیاضی]]، نسخه‌ای با مقدمه و تعلیقات علی امینی‌نژاد در دو جلد، و نسخه‌ای با تصحیح، مقدمه و تعلیقات [[زارعی سبزواری|عباسعلی زارعی سبزواری]] در سال ۱۳۷۷ش.
* نسخه ای با تصحیح [[غلامرضا فیاضی]]؛
* نسخه ای با مقدمه و تعلیقات علی امینی‌نژاد در دو جلد
* نسخه ای با تصحیح، مقدمه و تعلیقات [[زارعی سبزواری|عباسعلی زارعی سبزواری]] در سال ۱۳۷۷ش.


== پانویس ==
== پانویس ==
خط ۱۰۳: خط ۱۰۳:
* [[نهایة الحکمة (کتاب)]]
* [[نهایة الحکمة (کتاب)]]
* [[علامه طباطبایی]]
* [[علامه طباطبایی]]
==منابع==
==منابع==
{{منابع|۲}}
{{منابع|۲}}
* تاجدینی، علی، یادها و یاگارها، کانون انتشارات پیام نور، چاپ پنجم، ۱۳۷۴ش.
* تاجدینی، علی، یادها و یادگارها، کانون انتشارات پیام نور، چاپ پنجم، ۱۳۷۴ش.
* حسن زاده آملی، حسن، نگرشی کوتاه به زندگی استاد علامه طباطبائی(قدس سره)، در یادنامه مفسر کبیر استاد علامه طباطبائی، قم، شفق، ۱۳۶۱ش.
* حسن‌زاده آملی، حسن، «نگرشی کوتاه به زندگی استاد علامه طباطبائی(قدس سره)»، در یادنامه مفسر کبیر استاد علامه طباطبائی، قم، شفق، ۱۳۶۱ش.
* حسن زاده آملی، حسن، در آسمان معرفت، قم، تشیع، چ۴، ۱۳۷٦ش.
* حسن‌زاده آملی، حسن، در آسمان معرفت، قم، تشیع، چاپ چهارم، ۱۳۷۶ش.
* حسینی طهرانی، سید محمدحسین، مهر تابان، مشهد، نور ملکوت قرآن، چاپ هشتم، ۱۴۲۶ق.
* حسینی طهرانی، سید محمدحسین، مهر تابان، مشهد، نور ملکوت قرآن، چاپ هشتم، ۱۴۲۶ق.
* رشاد، علی اکبر، گفتمان فلسفی نوصدرایی، در مرزبان وحی و خرد یادنامه مرحوم علامه سید محمدحسین طباطبائی، قم، بوستان کتاب، ۱۳۸۱ش.
* رشاد، علی‌اکبر، «گفتمان فلسفی نوصدرایی»، در مرزبان وحی و خرد یادنامه مرحوم علامه سید محمدحسین طباطبائی، قم، بوستان کتاب، ۱۳۸۱ش.
* شیروانی، علی،‌ التمهید فی الحکمّ الالهیه، قم، دارالعلم.
* شیروانی، علی،‌ التمهيد في الحکمة الإالهية، قم، دارالعلم.
* صادقی، هادی، بررسی شروح بدایة الحکمة، در نشریه آیینه پژوهش، ش۲۴، ۱۳۷۳ش.
* صادقی، هادی، «بررسی شروح بدایة الحکمة»، در نشریه آیینه پژوهش، ش۲۴، ۱۳۷۳ش.
* طباطبایی، سید محمدحسین، شیعه در اسلام (طبع قدیم)، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ ۱۳، ۱۳۷۸ش.
* طباطبایی، سید محمدحسین، شیعه در اسلام، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ ۱۳، ۱۳۷۸ش.
* کدیور، محسن، بررسی متون آموزشی فلسفه اسلامی، در مجموعه مقالات همایش بررسی متون و منابع حوزه‌های فلسفه، کلام، ادیان و عرفان، به کوشش حسین کلباسی، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و علوم انسانی، ۱۳۸۵ش.
* کدیور، محسن، «بررسی متون آموزشی فلسفه اسلامی»، در مجموعه مقالات همایش بررسی متون و منابع حوزه‌های فلسفه، کلام، ادیان و عرفان، به‌کوشش حسین کلباسی، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و علوم انسانی، ۱۳۸۵ش.
* منصوری، عباسعلی، بدایه‌ای که بدایه نیست؛ آسیب شناسی کتاب بدایه الحکمه، در نشریه پژوهش و نگارش کتب دانشگاهی، سال۲۴،ش ۴۶، بهار و تابستان ۱۳۹۹ش.
* منصوری، عباسعلی، «بدایه‌ای که بدایه نیست؛ آسیب‌شناسی کتاب بدایة الحکمه»، در نشریه پژوهش و نگارش کتب دانشگاهی، سال۲۴، ش۴۶، بهار و تابستان ۱۳۹۹ش.
{{پایان}}
{{پایان}}


خط ۱۲۲: خط ۱۲۳:


{{پایان}}
{{پایان}}
{{کتاب‌های منطقی-فلسفی شیعه}}
{{کتاب‌های منطقی-فلسفی شیعه}}
{{فلسفه اسلامی}}
{{فلسفه اسلامی}}

نسخهٔ ‏۱۵ ژانویهٔ ۲۰۲۲، ساعت ۱۶:۵۱

بدایة الحکمة
اطلاعات کتاب
نویسندهعلامه سید محمدحسین طباطبائی
تاریخ نگارش۱۳۹۰ قمری
موضوعفلسفه
سبکاستدلالی
زبانعربی
مجموعه۱ جلد
اطلاعات نشر
ناشرجامعه مدرسین حوزه علمیه قم، موسسة النشر الاسلامی.


بدایة الحکمة کتابی فلسفی در حکمت متعالیه، تألیف سید محمدحسین طباطبایی (۱۲۸۱-۱۳۶۰ش) که برای تدریس در حوزه علمیه نوشته شده و یک دوره فلسفه اسلامی را به‌صورت ساده آموزش می‌دهد. بدایة الحکمة کتابی استدلالی و چکیده‌ای از فلسفه صدرایی است که امروزه رایج‌ترین کتاب درسی برای نوآموزان فلسفه به شمار می‌رود. این کتاب ترجمه‌ها و شرح‌های متعددی دارد.

نویسنده

مقالهٔ اصلی: علامه طباطبائی

سید محمدحسین طباطبایی (۱۲۸۱-۱۳۶۰ش) مشهور به علامه طباطبایی، مفسر، فلیسوف، فقیه و عارف، مدتی در نجف تحصیل کرد و اخلاق و عرفان را از سید علی قاضی طباطبایی آموخت.[۱] در ۱۳۲۵ش به قم رفت و در سال ۱۳۶۰ در همان‌جا فوت کرد.[۲] کتاب‌های وی عبارتند از: تفسیر المیزان، اصول فلسفه و روش رئالیسم، سنن النبی(ص)، حاشیه بر اسفار صدرالدین شیرازی، بدایة الحکمة و نهایة الحکمة.[۳]

جایگاه کتاب

حسن حسن‌زاده آملی از فیلسوفان و عارفان معاصر، دو کتاب بدایة الحکمه و نهایة الحکمة را از متون فلسفی بسیار مهم دانسته است که عالی‌ترین سیر تکاملی فلسفی الهی را تدوین کرده است.[۴] به‌گفته علی شیروانی، نویسنده شرح بدایة الحکمه، جایگاه این کتاب در میان آثار فلسفی حکمت متعالیه، همسان جایگاه کتاب اشارات بوعلی سینا است.[نیازمند منبع] بدایة الحکمه در ساده‌سازی آموزش فلسفه بسیار مؤثر بوده و محسن کدیور، دین‌پژوه معاصر، آن را معتبرترین متن آموزشی خوانده است.[۵]

تألیف کتاب

کتاب بدایة الحکمه حاصل جلسات درس‌های فلسفه سید محمدحسین طباطبایی است که به‌صورت خصوصی ارائه شده و کتاب نهایة الحکمه نیز حاصل همین جلسات بوده است.[۶] طباطبایی کتاب را به درخواست مدرسه علمیه منتظریه قم در سال ۱۳۴۹ش تألیف کرد و این کتاب به‌تدریج جای شرح منظومه اثر ملاهادی سبزواری را در حوزه و دانشگاه گرفت و رایج‌ترین کتاب درسی در زمینه فلسفه اسلامی شد.[۷]

ویژگی‌ها

سید محمدحسین طباطبایی کتاب بدایة الحکمه و همچنین نهایة الحمه را با تبحر در حکمت متعالیه و اشراف بر کتاب‌های شفا و اشارات بوعلی سینا، و نیز حکمت اشراق نگاشته است.[۸] بدایة الحکمه گرچه چکیده فلسفه صدرایی خوانده شده، اما با این حال به مباحث عرفانی و نقلی نپرداخته است.[۹]

به‌گفته هادی صادقی، در مقاله «بررسی شروح بدایة الحکمه»، این کتاب سرشار از استدلال و برهان، بسیار موجز و دور از پیچیده‌گویی است، از فصل‌بندی و تنظیم منطقی خوبی برخوردار است و اکثر مباحث منسوخ‌شده در طبیعیات را مطرح نکرده است.[۱۰] گفته شده است که مباحث کتاب حداکثر نظم و انسجام را دارند و مؤلف مطالب اصلی هر بحث را مطرح کرده و از طرح تفصیلی مسائل، ذکر حاشیه‌ها، اشکال‌ها و پاسخ‌های متعدد خودداری کرده است.[۱۱]

محتوا

بدایة الحکمه یک مقدمه، دوازده مرحله و هر مرحله چند فصل دارد. مؤلف در هر فصل اشکالات وارده را نیز نقد و بررسی کرده است. سرفصل‌های کتاب بدین شرح است:

  1. مفهوم وجود، اشتراک معنوی بودن آن، تفاوت مفهوم وجود و ماهیت، اصالت و مشکک بودن مفهوم وجود، تخصص‌های سه‌گانه وجود و احکام سلبی آن، معنای نفس‌الامر و شیء بودن، عدم و اصل امتناع اعاده معدوم.
  2. تقسیم وجود به خارجی و ذهنی، ادله و اشکالات نظریه وجود ذهنی.
  3. وجود مستقل و رابط، احکام و کیفیت اختلاف آنها.
  4. هویت و ماهیت واجب‌الوجود، رابطه علت و معلول، معانی مختلف امکان و نیازمندی آن به علت.
  5. ماهیت، ذاتی و عرضی، نوع، جنس، فصل، صورت و احکام آنها، کلیت و جزئیت.
  6. جوهر و عرض، حقیقت اجسام محسوس، ماده اولی و صور جسمیه و نوعیه، نفس و عقل، کمیت، کیفیت و اقسام و خواص آنها، مقوله‌های نسبیت.
  7. قانون علیت، قاعده واحد، امتناع دور و استحاله تسلسل، علت فاعلی و غایی، نظریه اتفاق، علت صوری، مادی و جسمانی.
  8. واحد و کثیر، هو-هویت و حمل، غیریت و تقابل، تضایف، تضاد، تقابل عدم و ملکه، تقابل تناقض، تقابل واحد و کثیر.
  9. معنای تقدم و تأخر و اقسام آن، ملاک تقدم، قدیم و حادث و اقسام آنها.
  10. مسبوق بودن هر پدیده زمانمند به قوه وجود و تحقق، تقسیم تغییر، حدود حرکت، مبدأ، منتهی و موضوع حرکت، ارتباط متغیر با ثابت، مقوله أین و کیف، حرکت جوهری، حقیقت زمان و سکون.
  11. علم و اقسام آن، انواع تعقل و مراتب عقل، افاضه کردن صورت‌های کلی توسط جوهر عقلی مجرد، عقل مجردات، علم حضوری.
  12. آنچه متعلق به واجب تعالی است.

نقد‌های محتوای کتاب

نقدهایی به کتاب بدایة الحکمه وارد شده است؛ از جمله:

  • پرداختن به مطالبی که معمولاً در منطق خوانده می‌شود، مانند مباحث جنس، نوع و فصل.[۱۲]
  • تکرار شدن برخی از مباحث، همانند بحث عوالم کلی وجود و قاعده فرعیت.[۱۳]
  • پرداختن به مطالب کم‌فایده یا سخت و مشکل برای کسی که در ابتدای ورود به فلسفه است، مانند بیان معنای عرفی قدیم و حادث، و مبحث انقسامات حرکت و بیان اشکال ملا هادی سبزواری و جواب آن.[۱۴]
  • ضعف در معرفی فلسفه و نشان دادن فایده‌مندی و کارآمد بودن آن.[۱۵]
  • تمرکز بر مباحث متافیزیک که سبب شده است فلسفه با متافیزیک مترادف شود.[۱۶]
  • مقدم کردن مباحث هستی‌شناختی بر موضوعات معرفت‌شناختی.[۱۷]
  • بی‌توجهی به تاریخ و سیر تطور مباحث.[۱۸]

ترجمه‌ها و شرح‌ها

بدایة الحکمة ترجمه‌ها و شرح‌های متعددی دارد. برخی از ترجمه‌ها عبارتند از:

  • آغاز فلسفه، اولین ترجمه کتاب، نوشته محمدعلی گرامی در سال ۱۴۰۱ق.
  • ترجمه علی شیروانی در سال ۱۳۶۹ش چاپ شده است.
  • ترجمه، تصحیح و تبیین سید محمدرضا طالبیان و محسن غرویان.
  • ترجمه محمدباقر سعیدی روشن بدون متن عربی در سال ۱۳۷۶ش.
  • آموزش آسان فلسفه، ترجمه و تلخیص توسط علی قنبریان (عبدالله فیاض) در سال ۱۳۹۶ش.
  • ترجمه به زبان ژاپنی توسط توشیو کورودا، اسلام‌شناس ژاپنی.

شرح‌ها

  • ترجمه و شرح مبسوط توسط علی شیروانی در چهار جلد در سال ۱۳۷۰ش. این کتاب تحت‌عنوان «دروس فلسفیه فی شرح بدایة الحکمه»، توسط نویسنده لبنانی، حبیب فیاض به زبان عربی.
  • ایضاح الحکمة، ترجمه و شرح علی ربانی گلپایگانی در سال ۱۳۷۱ش.
  • شرح بدایة الحکمه، تألیف حسین حقانی زنجانی در سال ۱۳۷۲ش.
  • راهنمای جامع بدایة الحکمه، ترجمه و شرح کوتاه نموداری تألیف علی ناصری‌راد.
  • ترجمه و شرح کامل بدایة الحکمه، تألیف محمدمسعود عباسی در سال ۱۳۹۳ش.
  • شرح بدایة الحکمة، تألیف به زبان عربی توسط خلیل رزق، تقریر دروس سید کمال حیدری.
  • شرح مصطلحات فلسفی بدایة الحکمة و نهایة الحکمة، تألیف علی شیروانی.
  • تقریر درس‌های بدایة الحکمه، تألیف غلامرضا فیاضی در سال ۱۳۹۷ش.
  • مطلع الحکمه، شرح توسط عنایت عطایی کوزانی.
  • آغاز حکمت؛ درسنامه فلسفه بر اساس بدایة الحکمة علامه طباطبایی، تألیف علیرضا اسعدی.
  • حکمت برین: ترجمه و شرح تطبیقی بدایة الحکمه، تألیف رحمت‌الله شریعتی نجف‌آبادی.
  • مبادی الفلسفة الاسلامیة فی شرح بدایة الحکمه، تألیف عبدالجبار رفاعی.
  • دروس فی الحکمة الالهیة، تألیف عبدالله اسعد.

چاپ‌های کتاب

کتاب بدایة الحکمه بارها از سوی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم چاپ و منتشر شده است. برخی از چاپ‌های کتاب همراه با تصحیح یا تعلیقات بوده است؛ از جمله: نسخه‌ای با تصحیح غلامرضا فیاضی، نسخه‌ای با مقدمه و تعلیقات علی امینی‌نژاد در دو جلد، و نسخه‌ای با تصحیح، مقدمه و تعلیقات عباسعلی زارعی سبزواری در سال ۱۳۷۷ش.

پانویس

  1. ↑ حسینی طهرانی، مهر تابان، ۱۴۲۶ق، ص۲۱؛ طباطبایی، شیعه در اسلام، ۱۳۷۸ش، پیش‌گفتار، ص۱۳.
  2. ↑ تاجدینی، یادها و یادگارها، ۱۳۷۴ش، ص۱۱.
  3. ↑ حسینی طهرانی، مهر تابان، ۱۴۲۶ق، ص۱۳۱.
  4. ↑ حسن‌زاده آملی، «نگرشی کوتاه به زندگی استاد علامه طباطبائی(قدس سره)»، ص۱۱۵.
  5. ↑ کدیور، «بررسی متون آموزشی فلسفه اسلامی»، ج۳، ص۴۳۵.
  6. ↑ حسینی طهرانی، مهر تابان، قم، باقرالعلوم، ص۲۸.
  7. ↑ منصوری، «بدایه‌ای که بدایه نیست»، ص۵۴.
  8. ↑ حسن‌زاده آملی، در آسمان معرفت، ۱۳۷۶ش،‌ ص۶۴.
  9. ↑ رشاد، «گفتمان فلسفی نوصدرایی»، ص۴۰۸.
  10. ↑ صادقی، «بررسی شروح بدایة الحکمة»، ۱۳۷۳ش، ص۳۱.
  11. ↑ منصوری، «بدایه‌ای که بدایه نیست»، ص۵۴.
  12. ↑ شیروانی، التمهید فی الحکمة الالهیه، دارالعلم، ص۱۶.
  13. ↑ شیروانی، التمهید فی الحکمة الالهیه، دارالعلم، ص۱۶.
  14. ↑ شیروانی، التمهید فی الحکمه الهیه، دارالعلم، ص۱۷.
  15. ↑ منصوری، «بدایه‌ای که بدایه نیست»، ص۵۸.
  16. ↑ منصوری، «بدایه‌ای که بدایه نیست»، ص۵۹.
  17. ↑ منصوری، «بدایه‌ای که بدایه نیست»، ص۶۰.
  18. ↑ منصوری، «بدایه‌ای که بدایه نیست»، ص۶۲.

جستارهای وابسته

منابع

  • تاجدینی، علی، یادها و یادگارها، کانون انتشارات پیام نور، چاپ پنجم، ۱۳۷۴ش.
  • حسن‌زاده آملی، حسن، «نگرشی کوتاه به زندگی استاد علامه طباطبائی(قدس سره)»، در یادنامه مفسر کبیر استاد علامه طباطبائی، قم، شفق، ۱۳۶۱ش.
  • حسن‌زاده آملی، حسن، در آسمان معرفت، قم، تشیع، چاپ چهارم، ۱۳۷۶ش.
  • حسینی طهرانی، سید محمدحسین، مهر تابان، مشهد، نور ملکوت قرآن، چاپ هشتم، ۱۴۲۶ق.
  • رشاد، علی‌اکبر، «گفتمان فلسفی نوصدرایی»، در مرزبان وحی و خرد یادنامه مرحوم علامه سید محمدحسین طباطبائی، قم، بوستان کتاب، ۱۳۸۱ش.
  • شیروانی، علی،‌ التمهيد في الحکمة الإالهية، قم، دارالعلم.
  • صادقی، هادی، «بررسی شروح بدایة الحکمة»، در نشریه آیینه پژوهش، ش۲۴، ۱۳۷۳ش.
  • طباطبایی، سید محمدحسین، شیعه در اسلام، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ ۱۳، ۱۳۷۸ش.
  • کدیور، محسن، «بررسی متون آموزشی فلسفه اسلامی»، در مجموعه مقالات همایش بررسی متون و منابع حوزه‌های فلسفه، کلام، ادیان و عرفان، به‌کوشش حسین کلباسی، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و علوم انسانی، ۱۳۸۵ش.
  • منصوری، عباسعلی، «بدایه‌ای که بدایه نیست؛ آسیب‌شناسی کتاب بدایة الحکمه»، در نشریه پژوهش و نگارش کتب دانشگاهی، سال۲۴، ش۴۶، بهار و تابستان ۱۳۹۹ش.

پیوند به بیرون

برگرفته از «https://fa.wikishia.net/w/index.php?title=بدایة_الحکمة_(کتاب)&oldid=914967»