بدایة الحکمة (کتاب): تفاوت میان نسخه‌ها
imported>Mashg |
imported>Mashg |
(بدون تفاوت)
| |
نسخهٔ ۳۱ دسامبر ۲۰۲۱، ساعت ۱۱:۵۸
 | |
| اطلاعات کتاب | |
|---|---|
| نویسنده | علامه سید محمدحسین طباطبائی |
| تاریخ نگارش | ۱۳۹۰ قمری |
| موضوع | فلسفه |
| سبک | استدلالی |
| زبان | عربی |
| مجموعه | ۱ جلد |
| اطلاعات نشر | |
| ناشر | جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، موسسة النشر الاسلامی. |
بدایة الحکمة کتابی فلسفی در حکمت متعالیه که تالیف سید محمدحسین طباطبایی(۱۲۸۱- ۱۳۶۰ش) مشهور به علامه طباطبایی است. این کتاب برای تدریس در حوزه علمیه نوشته شده است و به صورت ساده یک دوره فلسفه اسلامی را آموزش می‌دهد. بدایة الحکمة کتابی استدلالی و چکیده‌ای از فلسفه صدرایی است که امروزه رایج‌ترین کتاب درسی برای نوآموزان فلسفه به شمار می‌رود. بر این کتاب ترجمه‌ها و شرح‌هایی متعددی نگاشته شده است.
نویسنده
سید محمدحسین طباطبایی(۱۲۸۱- ۱۳۶۰ش) مشهور به علامه طباطبایی، مفسر، فلیسوف، فقیه و عارف، مدتی در نجف تحصیل کرد و اخلاق و عرفان را از سید علی قاضی طباطبایی آموخت.[۱] طباطبایی در ۱۳۲۵ش به قم رفت و در همان‌جا فوت کرد.[۲] تفسیر المیزان، اصول فلسفه و روش رئالیسم، سنن النبی(ص)، حاشیه بر اسفار صدرالدین شیرازی، بدایة الحکمة و نهایة الحکمة از جمله آنهاست.[۳]
جایگاه کتاب
شیروانی، شارح بدایه الحکمه معتقد است مقام بدایة الحکمه در حکمت متعالیه، همسان منزلت «اشارات» بوعلی سینا است. حسن زاده آملی دو کتاب بدایة الحکمه و نهایة الحکمة را از متون فلسفی بسیار مهم می‌داند که عالی‌ترین سیر تکاملی فلسفی الهی از قلم وزین و سنگین چون صاحب المیزان تدوین شده که اکنون در حوزه علمیه قم از کتب درسی طالبان حکمت است.[۴]
این کتاب در ساده سازی آموزش فلسفه بسیار موثر بود. آن را معتبرترین متن آموزشی می‌دانند.[۵]
تالیف کتاب
علامه طباطبائی در سال‌های آخر عمرش به برخی از طلاب حوزه علمیه به صورت خصوصی یک دوره درس خارج فلسفه ارائه کرد که ما حصل این دروس دو کتاب بدایة الحکمه و نهایة الحکمه بود.[۶] او کتاب را به درخواست مدرسه علمیه منتظریه قم درسال ۱۳۴۹ش به رشته تحریر درآورد. این کتاب به تدریج جای شرح منظومه اثر ملا هادی سبزواری را در حوزه و دانشگاه گرفت و رایج‌ترین کتاب درسی در زمینه فلسفه اسلامی شد.[۷]
ویژگی‌ها
طباطبایی با تبحر در حکمت متعالیه و اشراف بر کتاب های شفا و اشارات بوعلی سینا و نیز حکمت اشراق دو کتاب بدایه الحکمه و نهایه الحکمه را نگاشته است.[۸] بدین جهت بدایة الحکمه را چکیده فلسفه صدرایی می‌دانند با این حال به مباحث عرفانی و نقلی نپرداخته است.[۹]
بدایه الحکمه سرشار از استدلال و برهان، بسیار موجز و از پیچیده‌گویی به دور است. از فصل‌بندی و تنظیم منطقی خوبی برخوردار است. اکثر مباحث منسوخ‌شده در طبیعیات را مطرح نکرده است.[۱۰] مباحث کتاب حداکثر نظم و انسجام را دارند. مولف مطالب اصلی هر بحث را مطرح کرده و از طرح تفصیلی مسائل، ذکر حاشیه‌ها، اشکال و پاسخ‌های متعدد خودداری کرده است.[۱۱]
محتوا
بدایة الحکمه یک مقدمه، دوازده مرحله و هر مرحله چند فصل دارد. مؤلف در هر فصل به مناسبت به اشکالات وارده را نیز نقد و بررسی می‌کند. سر فصل‌های کتاب بدین شرح است:
- مرحله یک: مفهوم وجود، اشتراک معنوی بودن آن، تفاوت مفهوم وجود و ماهیت، اصالت و مشکک بودن مفهوم وجود، تخصص‌های سه گانه وجود و احکام سلبی آن، معنای نفس الامر و شیء بودن، عدم و اصل امتناع اعاده معدوم.
- مرحله دوم: تقسیم وجود به خارجی و ذهنی، ادله و اشکالات نظریه وجود ذهنی.
- مرحله سوم: وجود مستقل و رابط، احکام و کیفیت اختلاف آنها.
- مرحله چهارم: هویت و ماهیت واجب الوجود، رابطه علت و معلول، معانی مختلف امکان و نیازمندی آن به علت.
- مرحله پنجم: ماهیت، ذاتی و عرضی، نوع، جنس، فصل، صورت و احکام آنها، کلیت و جزئیت.
- مرحله ششم: جوهر و عرض، حقیقت اجسام محسوس، ماده اولی و صور جسمیه و نوعیه، نفس و عقل، کمیت، کیفیت و اقسام و خواص آنها، مقوله‌های نسبیت.
- مرحله هفتم: قانون علیت، قاعده واحد، امتناع دور و استحاله تسلسل، علت فاعلی و غایی، نظریه اتفاق، علت صوری، مادی و جسمانی.
- مرحله هشتم: واحد و کثیر، هو هویت و حمل، غیریت و تقابل، تضایف، تضاد، تقابل عدم و ملکه، تقابل تناقض، تقابل واحد و کثیر.
- مرحله نهم: معنای تقدم و تاخر و اقسام آن، ملاک تقدم، قدیم و حادث و اقسام آنها.
- مرحله دهم: مسبوق بودن هر پدیده زمانمند به قوه وجود و تحقق، تقسیم تغییر، حدود حرکت، مبدء، منتهی و موضوع حرکت، ارتباط متغیر با ثابت، مقوله این و کیف، حرکت جوهری، حقیقت زمان و سکون.
- مرحله یازدهم: علم و اقسام آن، انواع تعقل و مراتب عقل، افاضه کردن صورت‌های کلی توسط جوهر عقلی مجرد، عقل مجردات، علم حضوری.
- مرحله دوازدهم: آنچه متعلق به واجب تعالی است.
نقد‌های محتوای کتاب
برخی از اندیشمندان به محتوای بدایه الحکمه نقدهایی وارد کرده‌اند، از جمله:
- پرداختن به مطالبی که معمولا در منطق خوانده می‌شود مانند مباحث جنس، نوع و فصل.[۱۲]
- تکرار شدن برخی از مباحث همانند بحث عوالم کلی وجود و قاعده فرعیت.[۱۳]
- پرداختن به مطالب کم فایده یا سخت و مشکل نسبت به کسی که در ابتدای ورود به فلسفه است مانند بیان معنای عرفی قدیم و حادث و مبحث انقسامات حرکت و بیان اشکال ملا هادی سبزواری و جواب آن.[۱۴]
- ضعف در معرفی فلسفه و نشان دادن فایده‌مندی و کارآمد بودن آن.[۱۵]
- تمرکز بر مباحث متافیزیک که سبب شده است فلسفه با متافیزیک مترادف شود.[۱۶]
- مقدم کردن مباحث هستی شناختی بر معرفت شناختی.[۱۷]
- بی‌توجهی به تاریخ و سیر تطور مباحث.[۱۸]
ترجمه‌ها و شرح‌ها
از بدایة الحکمة ترجمه و شرح‌های متعددی چاپ شده است. برخی از ترجمه‌ها عبارتند از:
- آغاز فلسفه؛ اولین ترجمه کتاب که توسط محمدعلی گرامی در سال ۱۴۰۱ق منتشر شد.
- ترجمه علی شیروانی در سال ۱۳۶۹ش.
- ترجمه، تصحیح و تبیین توسط سید محمدرضا طالبیان و محسن غرویان.
- ترجمه محمدباقر سعیدی روشن بدون وجود متن عربی در سال ۱۳۷۶ش.
- آموزش آسان فلسفه ترجمه و تلخیص توسط علی قنبریان(عبدالله فیاض) در سال ۱۳۹۶ش.
- ترجمه به زبان ژاپنی توسط اسلام شناس ژاپنی توشیو کورودا.
شرح‌ها
- ترجمه و شرح مبسوط توسط علی شیروانی در چهار جلد در سال ۱۳۷۰ش. این کتاب تحت عنوان دروس فلسفیه فی شرح بدایه الحکمه توسط نویسنده لبنانی حبیب فیاض به زبان عربی ترجمه و منتشر شده است.
- ایضاح الحکمة ترجمه و شرح توسط علی ربانی گلپایگانی در سال ۱۳۷۱ش.
- شرح بدایة الحکمه تالیف حسین حقانی زنجانی در سال ۱۳۷۲ش.
- راهنمای جامع بدایة الحکمه ترجمه و شرح کوتاه نموداری تالیف علی ناصری راد.
- ترجمه و شرح کامل بدایة الحکمه تالیف محمدمسعود عباسی به سال ۱۳۹۳ش.
- شرح بدایة الحکمة تالیف به زبان عربی توسط خلیل رزق تقریر دروس سید کمال حیدری.
- شرح مصطلحات فلسفی بدایة الحکمة و نهایة الحکمة تالیف علی شیروانی.
- تقریر درس‌های بدایة الحکمه تالیف غلامرضا فیاضی به سال ۱۳۹۷ش.
- مطلع الحکمه شرح توسط عنایت عطایی‌کوزانی.
- آغاز حکمت؛ درسنامه فلسفه بر اساس بدایة الحکمة علامه طباطبایی تالیف علیرضا اسعدی.
- حکمت برین: ترجمه و شرح تطبیقی بدایة الحکمه تالیف رحمت‌الله شریعتی نجف آبادی.
- مبادی الفلسفة الاسلامیة فی شرح بدایة الحکمه تالیف عبدالجبار رفاعی.
- دروس فی الحکمة الالهیة تالیف عبدالله اسعد.
چاپ‌های کتاب
کتاب بدایة الحکمه بارها از سوی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم چاپ و منتشر شده است. برخی از چاپ‌های کتاب همراه با تصحیح یا تعلیقات بوده است از جمله:
- نسخه ای با تصحیح غلامرضا فیاضی؛
- نسخه ای با مقدمه و تعلیقات علی امینی‌نژاد در دو جلد
- نسخه ای با تصحیح، مقدمه و تعلیقات عباسعلی زارعی سبزواری در سال ۱۳۷۷ش.
پانویس
- ↑ حسینی طهرانی، مهر تابان، ۱۴۲۶ق، ص۲۱؛ طباطبایی، شیعه در اسلام، ۱۳۷۸ش، پیش‌گفتار، ص۱۳.
- ↑ تاجدینی، یادها و یادگارها، ۱۳۷۴ش، ص۱۱.
- ↑ حسینی طهرانی، مهر تابان، ۱۴۲۶ق، ص۱۳۱.
- ↑ حسن زاده آملی، نگرشی کوتاه به زندگی استاد علامه طباطبائی(قدس سره)، ۱۳۶۱ش، ص۱۱۵.
- ↑ کدیور، بررسی متون آموزشی فلسفه اسلامی، ۱۳۸۵ش، ج۳، ص۴۳۵.
- ↑ حسینی طهرانی، مهر تابان، قم، باقرالعلوم، ص۲۸
- ↑ منصوری، بدایه‌ای که بدایه نیست، ۱۳۹۹ش، ص۵۴.
- ↑ حسن زاده آملی، در آسمان معرفت، ۱۳۷٦ش، ص٦٤.
- ↑ رشاد، گفتمان فلسفی نوصدرایی، ۱۳۸۱ش، ص۴۰۸.
- ↑ صادقی، بررسی شروح بدایة الحکمة، ۱۳۷۳ش، ص۳۱.
- ↑ منصوری، بدایه‌ای که بدایه نیست، ۱۳۹۹ش، ص۵۴.
- ↑ شیروانی، التمهید فی الحکمة الالهیه، دارالعلم، ص۱۶.
- ↑ شیروانی، التمهید فی الحکمة الالهیه، دارالعلم، ص۱۶.
- ↑ شیروانی، التمهید فی الحکمه الهیه، دارالعلم، ص۱۷.
- ↑ منصوری، بدایه‌ای که بدایه نیست، ۱۳۹۹ش، ص۵۸.
- ↑ منصوری، بدایه‌ای که بدایه نیست، ۱۳۹۹ش، ص۵۹.
- ↑ منصوری، بدایه‌ای که بدایه نیست، ۱۳۹۹ش، ص۶۰.
- ↑ منصوری، بدایه‌ای که بدایه نیست، ۱۳۹۹ش، ص۶۲.
جستارهای وابسته
منابع
- تاجدینی، علی، یادها و یاگارها، کانون انتشارات پیام نور، چاپ پنجم، ۱۳۷۴ش.
- حسن زاده آملی، حسن، نگرشی کوتاه به زندگی استاد علامه طباطبائی(قدس سره)، در یادنامه مفسر کبیر استاد علامه طباطبائی، قم، شفق، ۱۳۶۱ش.
- حسن زاده آملی، حسن، در آسمان معرفت، قم، تشیع، چ۴، ۱۳۷٦ش.
- حسینی طهرانی، سید محمدحسین، مهر تابان، مشهد، نور ملکوت قرآن، چاپ هشتم، ۱۴۲۶ق.
- رشاد، علی اکبر، گفتمان فلسفی نوصدرایی، در مرزبان وحی و خرد یادنامه مرحوم علامه سید محمدحسین طباطبائی، قم، بوستان کتاب، ۱۳۸۱ش.
- شیروانی، علی، التمهید فی الحکمّ الالهیه، قم، دارالعلم.
- صادقی، هادی، بررسی شروح بدایة الحکمة، در نشریه آیینه پژوهش، ش۲۴، ۱۳۷۳ش.
- طباطبایی، سید محمدحسین، شیعه در اسلام (طبع قدیم)، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ ۱۳، ۱۳۷۸ش.
- کدیور، محسن، بررسی متون آموزشی فلسفه اسلامی، در مجموعه مقالات همایش بررسی متون و منابع حوزه‌های فلسفه، کلام، ادیان و عرفان، به کوشش حسین کلباسی، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و علوم انسانی، ۱۳۸۵ش.
- منصوری، عباسعلی، بدایه‌ای که بدایه نیست؛ آسیب شناسی کتاب بدایه الحکمه، در نشریه پژوهش و نگارش کتب دانشگاهی، سال۲۴،ش ۴۶، بهار و تابستان ۱۳۹۹ش.