حق‌الناس: تفاوت میان نسخه‌ها
جز ویرایش شکلی |
جز ←جبران: افزایش محتوا |
||
| خط ۳۳: | خط ۳۳: | ||
در حق‌الناس، علاوه بر [[توبه]]، باید حقوق مردم جبران شود یا صاحب‌حق آن را ببخشد.<ref>نگاه کنید به کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۵، ص۹۴.</ref> به گفته برخی [[فقیهان]] این مسئله شامل حقوقی که انسان قبل از [[بلوغ]] ضایع کرده، هم می‌شود.<ref>نگاه کنید به مراغی، العناوین الفقهیه، ۱۴۱۷ق، ج۲، ص۶۶۰.</ref> | در حق‌الناس، علاوه بر [[توبه]]، باید حقوق مردم جبران شود یا صاحب‌حق آن را ببخشد.<ref>نگاه کنید به کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۵، ص۹۴.</ref> به گفته برخی [[فقیهان]] این مسئله شامل حقوقی که انسان قبل از [[بلوغ]] ضایع کرده، هم می‌شود.<ref>نگاه کنید به مراغی، العناوین الفقهیه، ۱۴۱۷ق، ج۲، ص۶۶۰.</ref> | ||
برپایه روایتی از [[پیامبر اکرم]]، در [[قیامت]] از حسنات کسی که حق مردم بر گردن او باشد، به صاحب‌حق می‌دهند و اگر حسناتش تمام شد، [[گناهان]] صاحب‌حق را به پای او می‌نویسند؛ سپس او را وارد آتش می‌کنند.<ref> علامه مجلسی، بحارالانوار، ج۶۹، ص۶.</ref> بر پایه روایتی از [[امام صادق(ع)]] در کتاب [[لئالی الاخبار]]، بدترین حال انسان در قیامت، وقتی است که مستحقان [[زکات]] و [[خمس]] جلوی انسان را بگیرند و خدا از حسنات او به آنها عوض بدهد.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/18539/1/214 تویسرکانی، لئالی الاخبار، علامه، ج۳، ص۲۱۴.]</ref> | برپایه روایتی از [[پیامبر اکرم]]، در [[قیامت]] از حسنات کسی که حق مردم بر گردن او باشد، به صاحب‌حق می‌دهند و اگر حسناتش تمام شد، [[گناهان]] صاحب‌حق را به پای او می‌نویسند؛ سپس او را وارد آتش می‌کنند.<ref> علامه مجلسی، بحارالانوار، ج۶۹، ص۶.</ref> بر پایه روایتی دیگر از [[امام صادق(ع)]] در کتاب [[لئالی الاخبار]]، بدترین حال انسان در قیامت، وقتی است که مستحقان [[زکات]] و [[خمس]] جلوی انسان را بگیرند و خدا از حسنات او به آنها عوض بدهد.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/18539/1/214 تویسرکانی، لئالی الاخبار، علامه، ج۳، ص۲۱۴.]</ref> | ||
== مطالعه بیشتر== | == مطالعه بیشتر== | ||
نسخهٔ ۱۶ ژانویهٔ ۲۰۱۹، ساعت ۱۰:۰۸
حَق‌ُّالناس حقوق مردم بر ذمه انسان است؛ که در برابر حق‌الله (حقوق خدا بر ذمه بندگان) قرار دارد. حق‌الناس به حقوق مالی اختصاص ندارد و جان و آبروی افراد را نیز دربرمی‌گیرد. برخی از حقوق مردم عبارت است از: سرقت، قَذْف، غیبت و سخن‌چینی. حق‌الناس با توبه و شهادت در راه خدا که با آن همه گناهان پاک می‌شود، بخشیده نمی‌شود. حق‌الناس باید جبران شود یا صاحب‌حق آن را ببخشد.
در احکام قضایی دین اسلام، میان حق‌الناس و حق‌الله تفاوت‌هایی وجود دارد؛ مثلا اجرای حکم در حق‌الناس به درخواست صاحب‌حق نیاز دارد؛ ولی در حق‌اللّه مشروط به مطالبه کسی نیست.
مفهوم‌شناسی
در دین اسلام حقوق به حق‌الناس و حق‌الله تقسیم می‌شوند.[۱] مراد از حق‌الناس، حقوق مردم بر ذمه انسان است که در مقابلِ حقوق خدا بر ذمه انسان قرار می‌گیرد.[۲] حق‌الناس‌ها به نوعی حق‌الله محسوب می‌شوند؛[۳] ولی هنگامی که این اصطلاح در برابر حق‌الله به کار می‌رود، منظور از آن تنها دسته‌ای از حقوق است که به حق مردم بر انسان اشاره دارد.[۴]
در منابع حدیثی و فقهی، برای اشاره به حق‌الناس از عناوینی چون حق عِباد،[۵] حق آدمی،[۶]حق آدمیّین[۷] و حقوق مسلمین[۸] نام شده است.
مصادیق
برخی فقیهان، حق‌الناس را بر دو نوع دانسته‌اند: حق‌الناسِ محض، مانند رعایت جان و مال مردم و حق‌الناس غیرمحض یعنی حقوقی که هر دو جنبهٔ حق‌الله و حق‌الناس را دارند؛ مانند سرقت،[۹] تعزیر[۱۰] و قذف.[۱۱]
حق‌الناس به حقوق مالی اختصاص ندارد و جان و آبروی افراد را نیز در برمی‌گیرد.[۱۲] از این‌رو غیبت،[۱۳] تهمت، سخن‌چینی و ناراحت‌کردن بی‌جای مردم را هم حق‌الناس شمرده‌اند.[۱۴] در روایتی از امام سجاد(ع) که به رساله حقوق شناخته می‌شود، بیش از پنجاه حق و تکلیف نسبت به دیگران ذکر شده است.[۱۵]
اهمیت در احادیث اسلامی
حق‌الناس در احادیث از عوامل مستجاب‌نشدن دعا شمرده شده است.[۱۶] امام صادق(ع) هیچ عبادتی را برتر از ادای حق مؤمن ندانسته است.[۱۷] در حدیث مَناهی، از پیامبر اسلام(ص) آمده است کسی که حق دیگری برگردنش است و توان پرداخت آن را دارد، ولی در پراخت آن امروز و فردا می‌کند، هر روز در پرونده‌اش معادل گناه عَشّار، ثبت می‌شود.[۱۸] عشار به کسی می‌گفتند که به دستور حاکم ستمگر، یک‌دهم اموال مردم را به‌زور دریافت می‌کرد.[۱۹]
جایگاه در فقه و حقوق
در منابع فقهی از حق‌الناس در بخش احکام قضایی سخن می‌گویند.[۲۰] در قوانین حقوقیِ جمهوری اسلامی ایران نیز به آن توجه شده است.[۲۱] برای مثال دیه، قصاص و برخی از جرایم تعزیری مثل توهین، از باب حق‌الناس‌بودن، جرم دانسته شده‌اند.[۲۲]
تفاوت با حق الله
میان حق‌الناس و حق‌الله تفاوت‌هایی ذکر کرده‌اند که برخی از آنها به شرح زیر است:
- اثبات حق‌الناس نزد قاضی آسان‌تر از اثبات حق‌الله است؛ زیرا حق‌اللّه با یک شاهد مرد و دو شاهد زن، یا یک شاهد مرد همراه با سوگند، یا شهادت زنان به‌تنهایی، اثبات نمی‌شود؛ ولی برخی از حق‌الناس‌ها را می‌توان با این شواهد اثبات کرد.[۲۳]
- اجرای حکم در حق‌الناس به درخواست صاحب حق نیاز دارد؛ ولی حق‌اللّه، بر مطالبه کسی مبتنی نیست.[۲۴] در ماده ۱۵۹ قانون تعزیرات ایران، تعقیب و مجازات مجرم در حق‌الناس، متوقف بر آن است که صاحب‌حق یا قائم مقامِ قانونی وی حقش را مطالبه کند.[۲۵]
- در حق‌الناس، برخلاف حق‌الله، قاضی نمی‌تواند مجرم را از اقرارکردن منصرف کند.[۲۶]
- برخی از مصادیق حق‌الناس، قابل‌بخشش یا انتقال‌اند، اما در حق‌اللّه رضایت فردی که جرم بر او صورت گرفته، موجب سقوط حق نمی‌شود.[۲۷]
- حق‌الناس‌ها با توبه ساقط نمی‌شوند، اما برخی از حق‌الله‌ها با توبه ساقط می‌شوند.[۲۸]
- حق‌الناس مبتنی بر دقت و احتیاط، ولی حق‌اللّه مبتنی بر آسان‌گیری و تخفیف است.[۲۹] گفته شده برخی فقیهان، تفاوت‌های حق‌الله با حق‌الناس در احکام قضایی را ناشی از همین می‌دانند.[۳۰]
- حق‌الناس با شهادت در راه خدا بخشیده نمی‌شود؛ حال‌آنکه حق‌الله با شهادت بخشیده می‌شود.[۳۱] ازاین‌رو گفته شده که امام حسین(ع) در شب عاشورا از یاران خود خواست کسانی که حق مردم به گردنشان است، در لشکر او نمانند.[۳۲]
جبران
در حق‌الناس، علاوه بر توبه، باید حقوق مردم جبران شود یا صاحب‌حق آن را ببخشد.[۳۳] به گفته برخی فقیهان این مسئله شامل حقوقی که انسان قبل از بلوغ ضایع کرده، هم می‌شود.[۳۴]
برپایه روایتی از پیامبر اکرم، در قیامت از حسنات کسی که حق مردم بر گردن او باشد، به صاحب‌حق می‌دهند و اگر حسناتش تمام شد، گناهان صاحب‌حق را به پای او می‌نویسند؛ سپس او را وارد آتش می‌کنند.[۳۵] بر پایه روایتی دیگر از امام صادق(ع) در کتاب لئالی الاخبار، بدترین حال انسان در قیامت، وقتی است که مستحقان زکات و خمس جلوی انسان را بگیرند و خدا از حسنات او به آنها عوض بدهد.[۳۶]
مطالعه بیشتر
- نگاهی به حق‌الناس به قلم محمود اکبری با مقدمه آیت‌الله مکارم شیرازی. فصل‌های کتاب به این شرح است: اهمیت حق‌الناس، حق‌الناس و درآمدهای حرام، حق‌الناس و مسائل مالی و حقوقی، حق‌الناس و مسائل عِرضی و آبرویی. [۳۷]
- حق‌الناس: به قلم عباس رحیمی که به زبان فارسی نوشته شده است. کتاب شش فصل دارد که آبروی مسلمان و حق‌الناس در قیامت از جمله سرفصلهای آن است.[۳۸]
جستارهای وابسته
پانویس
منابع
- ابن‌شعبه حرانی، حسن بن علی، تحف‌العقول، تصحیح علی‌اکبر غفاری، قم، جامعه مدرسین، ۱۴۰۴ق.
- اردبیلی، احمد بن محمد، زبدةالبیان فی احکام القرآن، تصحیح محمدباقر بهبودی، تهران، المکتبة الجعفریه لاحیاء الآثار الجعفریه، بی‌تا.
- آخوندی، محمود، آئین دادرسی کیفری، تهران، ۱۳۶۸ش.
- تویسرکانی، محمدنبی بن احمد، لئالی الاخبار، قم، علامه، بی‌تا.
- شبکه جامع کتاب گیسوم
- شوشتری، قاضی نورالله، احقاق الحق و ازهاق الباطل، مقدمه: آیت‌الله مرعشی نجفی، قم، مکتبة آیة الله المرعشی النجفی، ۱۴۰۹ق.
- شهید اول، محمد بن مکی، القواعد و الفوائد، تحقیق سیدعبدالهادی حکیم، نجف، ۱۴۰۰ق (افست، قم، کتابفروشی مفید).
- شیخ صدوق، محمد بن علی، من لایحضره الفقیه، تصحیح: علی‌اکبر غفاری، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ۱۴۱۳ق.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، المبسوط فی فقه الامامیه، تصحیح سیدمحمدتقی کشفی، تهران، المکتبة المرتضویه لاحیاء آلآثار الجعفریه، ۱۳۸۷ق.
- شیری، عباس، سقوط مجازات در حقوق کیفری اسلام و ایران، تهران، مرکز انتشارات جهاد دانشگاهی شهید بهشتی، ۱۳۷۲ش.
- عاملی، یاسین عیسی، الاصطلاحات الفقهیه فی الرسائل العلمیه، بیروت، دارالبلاغه، ۱۴۱۳ق.
- علامه طباطبایی، سیدمحمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ۱۴۱۷ق.
- علامه مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق.
- طریحی، فخرالدین، مجمع البحرین، تصحیح: سید احمد حسینی، تهران، کتابفروشی، مرتضوی، ۱۴۱۶ق.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تصحیح: علی اکبر غفاری و محمد آخوندی، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۴۰۷ق.
- مجموعه جرائم و مجازات‌ها، تهران، معاونت پژوهش تدوین و تنقیح قوانین و مقررات مجمع تشخیص مصلحت نظام، ۱۳۸۵ق.
- محقق داماد، سیدمصطفی، قواعد فقه، تهران، مرکز نشر علوم اسلامی، ۱۴۰۶ق.
- مراغی، سید میرعبدالفتاح، العناوین الفقیهه، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ۱۴۱۷ق.
- مرقایی، سید طه، «حق الله و حق الناس» در دانشنامه جهان اسلام.
- منتظری، حسینعلی، دراسات فی ولایة الفقیه و فقه الدوله الاسلامیه، قم، تفکر، ۱۴۰۹ق.
- موسوی اردبیلی، سید عبدالکریم، فقه القضاء، قم، ۱۴۲۳ق.
- نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، تصحیح: عباس قوچانی و علی آخوندی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۴ق.
- نورلیب، شناسامه کتاب نگاهی به حق الناس
پیوند به بیرون
- ↑ نگاه کنید به ابن‌شعبه، تحف العقول، ۱۴۰۴ق، ص۲۵۵.
- ↑ نگاه کنید به عاملی، الاصطلاحات الفقهیه، ۱۴۱۳ق، ص۷۱.
- ↑ نگاه کنید به شهید اول، القواعد و الفوائد، ۱۴۰۰ق، ج۲، ص۴۳؛ موسوی اردبیلی، فقه القضاء، ۱۴۲۳ق، ج۲، ص۱۸۸.
- ↑ شهید اول، القواعد و الفوائد، ۱۴۰۰ق، ج۲، ص۴۳؛ نگاه کنید به موسوی اردبیلی، فقه القضاء، ۱۴۲۳ق، ج۲، ص۱۸۸.
- ↑ القواعد و الفوائد، ۱۴۰۰ق ، ج۱، ص۱۹۵.
- ↑ شیخ طوسی، المبسوط، ۱۳۸۷ق، ج۲، ص۳۷۰.
- ↑ شیخ طوسی، المبسوط، ۱۳۸۷ق، ج۲، ص۳۷۰.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۷، ص۲۲۰.
- ↑ شیخ طوسی، المبسوط، ۱۳۸۷ق، ج۸، ص۱۶۳.
- ↑ محقق داماد، قواعد فقه، ۱۴۰۶ق، ج۴، ص۲۰۹.
- ↑ محقق داماد، قواعد فقه، ۱۴۰۶ق، ج۳، ص۱۶۰.
- ↑ نگاه کنید به علامه مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۷۴، ص۱۶۰.
- ↑ نگاه کنید به علامه مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۷۴، ص۱۶۰.
- ↑ علامه مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۷۲، ص۱۵۰.
- ↑ ابن‌شعبه، تحف‌العقول، ۱۴۰۴ق، ص۲۵۵-۲۷۲.
- ↑ علامه مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۹۰، ص۳۲۱.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۱۷۰.
- ↑ شیخ صدوق، من لایحضره الفقیه، ۱۴۱۳ق، ج۴، ص۱۶-۱۷.
- ↑ طریحی، مجمع البحرین، ۱۴۱۶ق، ج۳، ۴۰۴.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به شیخ طوسی، المبسوط، ۱۳۸۷ق، ج۸، ص۱۶۳.
- ↑ برای نمونه: نگاه کنید به شیری، سقوط مجازات در حقوق کیفری اسلام و ایران، ۱۳۷۲ش، ص۱۱۲؛ مجموعه جرائم و مجازات‌ها، ۱۳۸۵ق، ج۲، ص۶۰۵-۶۰۶.
- ↑ شیری، سقوط مجازات در حقوق کیفری اسلام و ایران، ۱۳۷۲ش، ص۱۱۹-۱۲۰
- ↑ شیخ طوسی، المبسوط، ۱۳۸۷ق، ج۷، ص۲۴۸-۲۴۹.
- ↑ منتظری، دراسات فی ولایة الفقیه، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۲۰۱.
- ↑ شیری، سقوط مجازات در حقوق کیفری اسلام و ایران، ۱۳۷۲ش، ص۱۱۲.
- ↑ محقق داماد، قواعد فقه، ۱۴۰۶ق، ج۳، ص۳۳.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به شهید اول، القواعد و الفوائد، ۱۴۰۰ق، ج۲، ص۴۳-۴۴.
- ↑ اردبیلی، زبدة البیان، المکتبة الجعفریه لاحیاء الآثار الجعفریه، ص۳۰۸-۳۰۹.
- ↑ شیخ طوسی، المبسوط، ۱۳۸۷ق، ج۸، ص۱۶۳.
- ↑ مرقایی، «حق الله و حق الناس»، ج۱۳.
- ↑ شیخ صدوق، من لایحضره الفقیه، ۱۴۱۳ق، ج۳، ص۱۸۳؛ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۵، ص۹۴.
- ↑ شوشتری، احقاق الحق، ۱۴۰۹ق، ج۱۹، ص۴۳۰.
- ↑ نگاه کنید به کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۵، ص۹۴.
- ↑ نگاه کنید به مراغی، العناوین الفقهیه، ۱۴۱۷ق، ج۲، ص۶۶۰.
- ↑ علامه مجلسی، بحارالانوار، ج۶۹، ص۶.
- ↑ تویسرکانی، لئالی الاخبار، علامه، ج۳، ص۲۱۴.
- ↑ نورلیب، شناسامه کتاب نگاهی به حق الناس
- ↑ شبکه جامع کتاب گیسوم