دانشنامه امام حسین (کتاب)

دانشنامه امام حسین(ع) کتابی است ۱۴ جلدی با موضوع امام حسین(ع) که در طول ده سال زیرنظر محمد محمدی ری‌شهری به کوشش جمعی از محققان نوشته شده است. بنابر مقدمه کتاب، در این مجموعه، برای بررسی زندگانی فردی و اجتماعی امام(ع) و سخنان و آرای دیگران درباره ایشان، به بیش از پانصد مصدر تاریخی، حدیثی، فقهی، تفسیری و کلامی مراجعه شده است. گزیده‌ای از مباحث این چهارده جلد در کتابی با عنوان «شهادت نامه امام حسین» جداگانه منتشر گردیده است. این کتاب به زبان عربی ـ فارسی نگاشته و به زبان‌های اردو، ترکی و انگلیسی ترجمه شده است.

دانش‌نامه امام حسین(ع)

اطلاعات کتاب
نویسنده	محمد محمدی ری‌شهری
موضوع	امام حسین(ع)
زبان	فارسی
اطلاعات نشر
ناشر	دار الحدیث
وبسایت ناشر	http://www.darolhadith.ir/
نسخه الکترونیکی	http://lib.eshia.ir/27254/1/7

با شهادت‌نامه امام حسین اشتباه نشود.

نویسنده

مقالهٔ اصلی: محمد محمدی ری شهری

محمّد محمّدی ری شهری در آبان ۱۳۲۵ش در شهر ری به‌دنیا آمد. وی پس از پایان تحصیلات ابتدایی، در سال ۱۳۳۹ش وارد حوزه علمیه شهر ری (مدرسه برهان) شد و در سال ۱۳۴۰ش به قم رفت و تا پیروزی انقلاب ایران در سال ۱۳۵۷ش به تحصیل و تدریس در حوزه علمیه قم اشتغال داشت. وی در دروس میرزا علی مشکینی، محمد فاضل لنکرانی، سید محمدباقر طباطبایی سلطانی، محمدعلی اراکی، حسین وحید خراسانی، میرزا جواد تبریزی، سید محمدرضا گلپایگانی شرکت کرد. بعد از انقلاب مسئولیت‌های زیادی داشته است که برخی از آن‌ها عبارتند از: وزیر اطلاعات، دادستان کلّ کشور، دادستان دادگاه ویژه روحانیت، دبیر کلّ جمعیت دفاع از ارزشهای انقلاب اسلامی، تولیت آستان حضرت عبدالعظیم ، نماینده مردم استان تهران در مجلس خبرگان رهبری، عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام، نماینده ولی فقیه و سرپرست حجاج، رئیس مؤسسه علمی فرهنگی دارالحدیث، رئیس دانشکده علوم حدیث. دانش‌نامه امام حسین(ع) یکی از آثار ری شهری است.

انگیزه نگارش

در مقدمه کتاب هدف از پرداختن به این دانش‌نامه را نکات زیر شمرده‌اند:

• جایگاه امام حسین(ع) و حادثه عاشورا در فرهنگ شیعه
• ظرفیت گسترده حادثه عاشورا و امام حسین(ع) برای بهره بری در مسیر کمال انسانی
• گسترش خرافات و سوء استفاده‌ها از حادثه عاشورا
• مغفول ماندن بخش‌های دیگر زندگانی امام حسین(ع) و غلبه نگاه تجزیه‌ای به زندگانی امام(ع)
• عدم استفاده از منابع اصیل و کهن در بیشتر آثار و تألیفات منتشر شده
• عدم بررسی زندگانی امام(ع) از زاویه‌های تاریخی، حدیثی، تفسیری، کلامی، فقهی و....

ویژگی‌ها

• بازنگری تاریخ زندگی امام حسین(ع)
• استناد به منابع کهن
• بهره گیری از منابع شیعه و اهل سنّت
• جامعیت همراه با گزیده نگاری
• نقد بخشی از مطالب منابع معتبر
• تبیین و تفسیر، در کنار گزارش
• بررسی تفصیلی مسائل مرتبط با حادثه عاشورا
• جمع بندی و تحلیل روایات متعارض
• تنظیم منطقی و آسان یاب
• فراهم ساختن نیازهای پژوهشی فرعی

کتاب شهادت‌نامه امام حسین بخش‌های ششم تا یازدهم دانش‌نامه امام حسین (ع) را به صورت خلاصه و تک‌جلدی عرضه کرده است که بیشتر درباره واقعه کربلا است.

محتوا و بخش‌ها

این دانش‌نامه، از پانزده بخش و ۱۳۸ فصل، تشکیل شده است. بخش‌ها و فصل‌های دانش‌نامه، از این قرار است:

بخش یکم: زندگی خانوادگی

در بخش نخست این دانش‌نامه، چگونگی تولّد، نام گذاری، ویژگی‌های ظاهری، چگونگی پرورش، ازدواج و شمارِ فرزندان امام حسین(ع)، در شش فصل، مورد بررسی قرار گرفته است.

بخش دوم: فضیلت‌ها و ویژگی‌ها

در این بخش، ابتدا به ملاک انتخاب گزارش‌های مربوط به فضایل امام حسین(ع) و مهم‌ترین کمالات مشترک میان امامان علیهم السلام و بارز‌ترین ویژگی‌های سیدالشهدا اشاره شده است. سپس به تفصیل، فضایل مشترک میان ایشان و سایر اهل بیت علیهم السلام، فضایل مشترک میان ایشان و برادرش امام حسن(ع)، فضایل ویژه امام حسین(ع)، مکارم اخلاقی ایشان، ویژگی‌های ایشان در عبادت و شماری از کرامات ایشان، در شش فصل، ارائه شده است.

بخش سوم: دلایل امامت

در این بخش، ابتدا نکاتی درباره اینکه امامت از مناصب الهی و در ادامه منصب نبوّت است، ارائه شده و سپس، رهنمودهای خداوند متعال، روایاتی از پیامبر اکرم(ص) و روایاتی از سایر امامان علیهم السلام درباره امامت امام حسین(ع) و استمرار امامت در نسل ایشان و نیز روایاتی در مورد وصیت‌های ایشان، در چهار فصل، گزارش شده است. گفتنی است که احادیث این بخش، به دلیل آنکه اعتقادی شمرده می‌شوند، از نظر سند، مورد ارزیابی قرار گرفته‌اند و احادیثی که از اعتبار لازم برخوردار نبوده‌اند، به عنوان مؤید، در کنار احادیث معتبر آمده‌اند.

بخش چهارم: امام حسین(ع) تا شهادت پدر

در آغاز این بخش، تحلیلی از زندگی امام حسین(ع) در این دوران، یعنی از هفت سالگی تا ۳۶ سالگی ارائه شده است. سپس به نکات قابل توجّهی از زندگی ایشان در این مقطع از تاریخ اسلام، در ضمن چهار فصل، اشاره گردیده است.

بخش پنجم: پس از شهادت پدر تا قیام عاشورا

در تبیین این مقطع از تاریخ زندگی امام حسین(ع) (۴۰ ـ ۶۱ق) که بخشی از آن، مقارن با امامت برادرش امام حسن(ع) بود، سه موضوع مهم، یعنی: رفتار‌شناسی امام در دوران امامت برادر، موضع گیری‌های ایشان در برابر حکومت معاویه و نیز ولایت عهدی یزید، در سه فصل، گزارش می‌گردد.

بخش ششم: خبر دادنِ پیشاپیش، از شهادت

در آغاز این بخش، پس از اشاره به قطعیت صدور روایات پیشگویی شهادت امام حسین(ع)، توضیح داده شده که مقدَّر بودن شهادت ایشان و پیشگویی آن، منافاتی با اراده و اختیار انسان ندارد. سپس پیشگویی‌هایی، در چهار فصل، گزارش شده‌اند.

بخش هفتم: خروج از مدینه تا رسیدن به کربلا

در آغاز این بخش، تحلیل نسبتاً جامعی درباره زمینه‌ها و علل قیام امام حسین(ع) آمده است و پس از آن، مسائل مهمّی مانند: امتناع امام از بیعت با یزید، خروج امام از مدینه، فعّالیت‌های ایشان در مکه، اعزام مسلم به عنوان نماینده خود به کوفه، و شهادت مُسلم و جمعی دیگر از یاران امام و نیز زندانی شدن شماری دیگر از آنان، پیشنهادهای مختلف به امام مبنی بر نرفتن به کوفه، و حرکت امام به سوی کربلا، در هفت فصل، گزارش گردیده است.

بخش هشتم: از رسیدن به کربلا تا شهادت

در این بخش، متون مربوط به حادثه عاشورا از آغاز ورود امام حسین(ع) به کربلا تا شهادت یاران، فرزندان، برادران، فرزندان برادر، فرزندان خواهر، فرزندان عمو و سرانجام، شهادت خودِ ایشان، در نُه فصل، به تفصیل، گزارش شده است.

بخش نهم: وقایع پس از شهادت

در بخش نهم، حوادثی که پس از شهادت امام حسین(ع) در کربلا به وقوع پیوست، پدیده‌های خارق العاده‌ای که در منابع معتبر گزارش شده، چگونگی دفن شهدا، سرنوشت سرهای مقدّس شهدا و کراماتی که از سر مقدّس سیدالشهدا(ع) دیده شد، چگونگی حرکت خاندان امام از کربلا به کوفه و از کوفه تا شام و بازگشت آن‌ها از شام به مدینه، در هشت فصل، ارائه می‌شود.

بخش دهم: بازتاب شهادت

در آغاز بخش دهم، تحلیلی درباره بازتاب‌های اجتماعی و آثار تکوینی واقعه عاشورا و نیز چهار جنبشی که تحت‌تأثیر مستقیم یا غیر مستقیم امواج سیاسی و اجتماعی این واقعه تا ده سال پس از آن پدید آمد، ارائه می‌شود. پس از آن، متن گزارش‌های مربوط به بازتاب شهادت سید الشهدا و یارانش در میان شخصیت‌های برجسته آن روز جهان اسلام، در میان جنایتکاران و خانواده‌های آن‌ها، در جامعه عراق و حجاز و حتّی در میان غیر مسلمانان، در پنج فصل، مطرح می‌گردد.

بخش یازدهم: عزاداری و گریه برای امام حسین(ع)

بخش یازدهم با تحلیلی مهم و کاربردی درباره فلسفه تداوم عزاداری برای سید الشهدا(ع) و آثار و برکات آن، ویژگی‌های مجالس عزاداری هدفمند و آسیب‌شناسی عزاداری برای امام حسین(ع) آغاز می‌گردد.

بخش دوازدهم: نمونه مرثیه‌ها

در ابتدای بخش دوازدهم، پس از دسته‌بندی محتوایی اشعاری که در طول چهارده قرن در رثای سید الشهدا(ع) و یارانش سروده شده است، ضمن مقاله‌ای تحلیلی، تحوّلات شعر عاشورایی و فراز و فرود آن، بررسی می‌گردد و در ادامه، نمونه‌هایی از اشعاری که در این باره سروده شده، به ترتیب تاریخی، در هفت فصل، گزارش می‌شود.

بخش سیزدهم: زیارت

درآمد بخش سیزدهم، نکاتی قابل توجّه درباره واژه‌شناسی «زیارت»، ریشه‌یابی آن در فطرت، زیارت زندگان و مردگان از نگاه اسلام، تشویق احادیث اسلامی به زیارت قبور پیامبر خدا و اهل بیت علیهم السلام، فضیلت زیارت امام حسین(ع) و مهم‌ترین آداب و آسیب‌شناسی آن را تقدیم پژوهشگران می‌نماید.

بخش چهاردهم

مزار امام حسین(ع): در بخش چهاردهم، پس از تبیین تاریخچه حرم حسینی، احادیثی درباره فضیلت مزار امام حسین(ع) و برکات تربت مزار ایشان، در سه فصل، گزارش می‌گردد.

بخش پانزدهم: حکمت‌های رسیده

امام حسین(ع) نیز یکی از امامانی است که به دلیل شرایط سیاسی دوران امامتش، میراث علمی فراوانی ندارد؛ امّا این، به معنای بسته بودن راه بهره گیری از دریای علم و حکمت ایشان نیست. در بخش پایانی دانش‌نامه امام حسین(ع)، پس از تبیین این موضوع و تفسیر معنای «حکمت» در لغت و در قرآن و حدیث، حکمت‌های منثور و منظومِ نقل شده از ایشان یا منسوب به ایشان، در زمینه‌های معرفتی، سیاسی، عبادی، اخلاقی و عملی، در ده باب و پنجاه و پنج فصل، در معرض دید محقّقان و علاقه‌مندان قرار می‌گیرد.

جستارهای وابسته

• دانش‌نامه امیرالمؤمنین
• دانش‌نامه امام علی
• دانشنامه فاطمی
• دانش‌نامه امام مهدی

پیوند به بیرون

• مطالعه کتاب دانشنامه امام حسین(ع)