حماس
 | |
| نام | حَرِکَة المُقاوِمَة الاسلامیة |
|---|---|
| رهبر(ان) | عبدالعزیز الرنتیسی • خالد مشعل • اسماعیل هنیه، یحیی سنوار |
| بنیانگذار(ان) | شیخ احمد یاسین |
| آرمان | دفاع مسلحانه علیه اسرائیل و آزادسازی فلسطین |
| تأسیس | ۱۹۸۷م/۱۳۶۶ش |
| مذهب | سنی و از شاخه‌های اخوان‌المسلمین |
| کشور | فلسطین |
حَماس با نام کامل حركة المقاومة الإسلامية (جنبش مقاومت اسلامی) از جنبش‌های اسلامی و نیروهای مقاومت در فلسطین است که در پی اشغال فلسطین و با هدف آزادسازی سرزمین‌های اشغالی فلسطین در سال ۱۹۸۷م/۱۳۶۶ش شکل گرفت. این جنبش از شاخه‌های اِخوان‌المسلمین است و اعضای آن سُنی‌مذهب هستند.
تأکید بر ماهیت اسلامی فلسطین و آزادی سرزمین‌های اشغال‌شده، تعلق فلسطین به تمام امت اسلامی تا روز قیامت و مقابله با رژیم صهیونیستی از محورهای اصلی و راهبردی اساسنامه حماس شمرده شده است.
این جنبش در سال ۲۰۰۵م وارد عرصه سیاست شد و در انتخابات سال ۲۰۰۷م با پیروزی بر گروه فتح، اداره ناحیه نوار غَزه را به عهده گرفت. در سال‌های بعد، در راستای آزادسازی فلسطین و در مقابله با تهاجمات رژیم صهیونیستی، بارها علیه اسرائیل اقدام به عملیات نظامی کرده و از مردم غزه دفاع نموده است.
حماس همواره از جانب موافقان خود به‌عنوان نیروی مقاومت مشروع، قلمداد شده و از جانب مخالفانش همچون رژیم صهیونیستی، آمریکا و انگلیس، به‌عنوان گروه تروریستی مورد تحریم قرار گرفته است.
بزرگترین حمله حماس در واکنش به جنایات رژیم صهیونیستی در کشتار فلسطینیان و هتک حرمت مسجدالاقصی، طوفان الاَقصی نام دارد که در ۱۵ مهر سال ۱۴۰۲ش انجام شد.
حماس عضوی از جبهه مقاومت
حَماس با نام کامل جنبش مقاومت اسلامی (به عربی: حَرِکَة المُقاوِمَة الاِسْلامیة) جنبشی سنی‌مذهب و از شاخه‌های اخوان‌المسلمین در فلسطین[۱] و بزرگترین گروه شبه‌نظامی اسلامگرای فلسطینی است[۲] که با هدف آزادسازی سرزمین‌های اشغال‌شده فلسطین تشکیل شد.[۳] براساس منشور حماس، یکی از اهداف اصلی این گروه، نابودی رژیم صهیونیستی عنوان شده و ضمن جدایی یهودیان از صهیونیست‌ها، بر عدم دشمنی با یهودیان تأکید شده است.[۴]
جنبش حماس اولویت فعالیت خود را بر تربیت افراد، خانواده و جامعه قرار داده است تا زمینه را برای تشکیل دولت اسلامی در فلسطین فراهم سازد. حماس در آغاز شکل‌گیری ایده‌ای برای مقابله با اشغال فلسطین نداشت؛ امّا بعدتر وارد مبارزه مسلحانه شد.[۵]
طرفداران حماس، این گروه را به عنوان یک نیروی مقاومت در منطقه می‌دانند که در راستای قانونی مشخص، اقدام می‌کند.[۶] برخی کشورها تنها شاخه نظامی حماس، یعنی گردان‌های عزالدین قسام را تروریستی می‌دانند؛ البته سازمان ملل هیچ یک از بخش‌های حماس را تروریستی معرفی نکرده است. در مقابل، کشورهایی همچون آمریکا، انگلیس و اعضاء اتحادیه اروپا، حماس و یا شاخه نظامی آن را در لیست گروه‌های تروریستی قرار داده و آن را تحریم کرده‌اند.[۷]
حمایت جمهوری اسلامی از حماس
منابع منتقد حماس، همواره ایران را به عنوان بزرگترین حامی مالی، لجستیکی، نظامی و تسلیحاتی حماس می‌دانند.[۸] ایران در سال ۱۹۹۱م با توجه به اشتراک در اهداف، از حماس حمایت کرد. دامنه این حمایت‌ها تا تأسیس دفتر سیاسی در تهران و سفر رهبران حماس به ایران ادامه یافت. هر چند در میانه جنگ دولت سوریه با شورشیان مسلح و گروه تروریستی داعش، به دلیل اختلاف‌نظر برخی از اعضای حماس و جمهوری اسلامی ایران درباره گروه‌های مسلح در سوریه، برای مدتی رابطه آنان به سردی گرایید.[۹] مقاومت اسلامی حماس سعی می‌کند تا روابط خود را با گروه‌های شیعی چون حزب‌الله لبنان و نظام جمهوری اسلامی ایران حفظ کند و به دنبال روابط بهتر با دیگر کشورهای اسلامی همچون ترکیه و عربستان است.[۱۰]
مقاومت در برابر اشغالگری رژیم صهیونیستی
حماس بارها به تهاجمات اسرائیل پاسخ داده، با او وارد نبرد شده و شهرهای اسرائیل را با موشک هدف قرار داده است. تاکنون چندین جنگ بزرگ میان اسرائیل و گروه حماس در گرفته که با میانجیگری کشورهای اسلامی همچون قطر و یا سازمان ملل، به آتش‌بس انجامیده است. این گروه، منابع مالی محدودی اعم از زکات و وجوه شرعی فلسطینیان دارد و با کمک مالی مسلمانان و کشورهای همسو با خود همچون عربستان، مصر، اردن، ایران و سودان اداره می‌شود.[۱۱]
عملیات طوفان الاقصی
در ۱۵ مهر سال ۱۴۰۲ش/۷ اُکْتبر سال ۲۰۲۳م، گروه حماس در واکنش به جنایات رژیم صهیونیستی در کشتار فلسطینیان و هَتْک حرمت مسجدالاقصی، حمله‌ٔ غافلگیرانه‌ای را در سرزمین‌های اشغالی تحت کنترل اسرائیل انجام داد.[۱۲] در این عملیات که به طوفان‌الاقصی مشهور شد، نیروهای حماس ضمن حملات راکتی به شهرک‌های صهیونیست‌نشین، از زمین، هوا و دریا به مناطق مختلفی از اسرائیل نفوذ کردند[۱۳] و ده‌ها نفر از شهرک‌نشینان اسرائیلی را اسیر کرده و به غزه بردند و کنترل برخی از شهرک‌های صهیونیستی را نیز به طور موقت در اختیار گرفتند.[۱۴]
این نوع عملیات، از جانب حماس علیه اسرائیل بی‌سابقه ارزیابی شده است.[۱۵] همچنین به گزارش شبکه العالَم، به اذعان رسانه‌های اسرائیلی، این رژیم در طول تاریخش، شکستی در این سطح به خود ندیده بود.[۱۶] بر اساس آمارهای منتشر شده تا روز دهم پس از آغاز حمله حماس به مناطق اشغالی، ۱۴۰۰ اسرائیلی کشته و بیش از ۳۰۰۰ نفر زخمی شدند.[۱۷] همچنین این حمله، واکنش‌های متفاوتی را در پی داشت؛ مسلمانان در کشورهای اسلامی همچون ایران به شادی و جشن پرداختند[۱۸] و تجمعاتی در حمایت از حماس برپا شد.[۱۹]
تحلیل‌گران زیادی معتقدند که این عملیات، در واقع، نتیجهٔ طبیعی دهه‌ها ظلم و اشغالگری از سوی رژیم صهیونیستی علیه مردم فلسطین بوده است.[۲۰]
تاریخچه شکل‌گیری حماس
گفته شده جنبش مقاومت حماس در ۱۸ آذر سال ۱۳۶۶ش/ ۹ دسامبر ۱۹۸۷م همزمان با آغاز تظاهرات مردم فلسطین بر ضد رژیم اسرائیل (انتفاضه اول)[یادداشت ۱] در فلسطین شکل گرفت.[۲۱] به نقل سایت الجزیره، حماس در دسامبر ۱۹۸۶م توسط شیخ احمد یاسین و بعضی از اعضای اخوان‌المسلمین همچون عبدالعزیز رنتیسی و محمود زهار تأسیس شد؛ اما تأسیسش در سال ۱۹۸۷م اعلام شد.[۲۲]
رهبری اولیه این جنبش برعهده گروه هفت‌نفره‌ای به ریاست شیخ احمد یاسین بود.[۲۳] احمد یاسین که از دوازده‌سالگی در اثر یک سانحه فلج شده و بر روی صندلی چرخ‌دار می‌نشست،[۲۴] سال‌ها رهبری این گروه را برعهده داشت. او در سال ۲۰۰۴م توسط نیروهای اسرائیلی ترور شد. عبدالعزیز رِنتیسی، رهبر بعدی حماس نیز در همان سال کشته شد. سپس خالد مشعل رهبری حماس را برعهده گرفت و در سال ۲۰۱۷م، اسماعیل هنیه رهبر این گروه شد.[۲۵] پس از ترور هنیه در مرداد ۱۴۰۳ش، یحیی سِنوار به عنوان رئیس‌دفتر سیاسی حماس انتخاب شد.[۲۶]
در سال ۲۰۰۵م، گروه حماس با پیروزی در انتخابات فلسطین، به‌عنوان اولین گروه اسلامگرای جهان عرب در انتخابات پیروز و وارد عرصه سیاست شد. این گروه بعدها در سال ۲۰۰۷م و پس از درگیری با نیروهای فتح به رهبری محمود عباس، توانست بر گروه فتح پیروز شده و بخش نوار غزه را به عنوان سرزمین تجزیه‌شده از فلسطین، به کنترل سیاسی خود درآورد.[۲۷]
گفته شده حماس، مانند دیگر شاخه‌های اخوان‌المسلمین، بخش عمده ایدئولوژی خود را از حسن‌البناء، مؤسس و نظریه‌پرداز مصری اخوان‌المسلمین، گرفته است.[۲۸] ساختار تشکیلاتی جنبش حماس را مشابه ساختار کلی جنبش اخوان‌المسلمین و برپایه اصول اسلامی، شورا و رهبری ناشی از بیعت عمومی و اطاعت از رهبری می‌دانند.[۲۹] فعالیت‌های حماس را سه نهاد اصلی هدایت می‌کنند: دفتر سیاسی، دفتر تبلیغاتی و دفتر نظامی. شاخه نظامی این جنبش معروف به گردان‌های عِزّالدین قَسّام در سال ۱۳۷۰ش/۱۹۹۱م تأسیس شد.[۳۰]
میثاق‌نامه‌ها
حماس، در ۱۸ اوت ۱۹۸۸م برابر با ۲۷ مرداد ۱۳۶۷ش میثاق‌نامه‌ای ۳۶ ماده‌ای منتشر و اهداف و راهبردهای خود را اعلام کرد.[۳۱] گفته شده مواضع این اساسنامه با مواضع سابق اخوان‌المسلمین تفاوت چندانی ندارد.[۳۲] ماهیت اسلامی فلسطین و مقابله با رژیم صهیونیستی محور اصلی و راهبردی اساسنامه حماس شمرده شده است.[۳۳] تأکید بر اسلامی بودن جنبش، تأکید بر دولت اسلامی و قانون اساسی براساس شریعت اسلام، تعلق فلسطین به تمام امت اسلامی تا روز قیامت و کوتاه نیامدن از آن، تأکید بر جهاد به عنوان امری اسلامی و تأکید بر آزادی کل سرزمین فلسطین از جمله مواردی است که در اساسنامه حماس آمده است.[۳۴] در ماده هشتم میثاق‌نامه، شعار حماس همان شعار اخوان‌المسلمین ذکر شده است.[یادداشت ۲]
در ۱۱ اردیبهشت ۱۳۹۶ش/۱ می ۲۰۱۷م میثاق یا سند سیاسی دوم حماس در دوحه رونمایی و منتشر شد که تفاوت‌هایی با میثاق اول دارد.[۳۵]
تک‌نگاری
- حماس حرکة المقاومة الاسلامیة: جذورها، نشأتها و فکرها السیاسی اثر خالد ابوعمرین، مصر، مرکز الحضارة العربیة.
- تجربه حکومتی حماس؛ ارزیابی و چشم‌انداز نوشته سلمان رضوی و علی پاشاقاسمی، تهران، مؤسسه مطالعات اندیشه‌سازان نور، چاپ اول، ۱۳۹۱ش.
| ردیف | عنوان | تأسیس | بنیانگذار | شخصیت‌های برجسته | رهبر | مذهب | خاستگاه | نشان‌واره | رسانه |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ۱ | جنبش امل | ۱۳۵۳ش | امام موسی صدر | مصطفی چمران | نبیه بری | شیعه | لبنان |  |
تلویزیون NBN روزنامه الزمان |
| ۲ | جنبش جهاد اسلامی فلسطین | ۱۳۶۰ش | فتحی شقاقی | رمضان عبدالله حسام ابوهَربید |
زیاد نَخاله | اهل‌سنت | غزه |  |
شبکه فلسطین الیوم |
| ۳ | حزب‌الله لبنان | ۱۳۶۱ش | سید عباس موسوی سید حسن نصرالله |
نعیم قاسم | شیعه | لبنان |  |
شبکه المنار | |
| ۴ | سازمان بدر | ۱۳۶۴ش | عدنان ابراهیم ابومهدی المهندس |
هادی العامری | شیعه | عراق |  |
شبکه الغدیر | |
| ۵ | حَماس (حركة المقاومة الاسلامية) |
۱۳۶۶ش | شیخ احمد یاسین | عبدالعزیز رنتیسی اسماعیل هنیه یحیی سنوار |
کمیته موقت حماس | اهل‌سنت | فلسطین | |
|
| ۶ | سپاه قدس | ۱۳۶۹ش | سید علی خامنه‌ای | احمد وحیدی قاسم سلیمانی |
اسماعیل قاآنی | شیعه | ایران |  |
|
| ۷ | انصارالله یمن | ۱۳۶۹ش | حسین الحوثی | بدرالدین الحوثی | عبدالملک الحوثی | زیدیه | یمن |  |
شبکه المسیره |
| ۸ | کتائب حزب‌الله عراق | ۱۳۸۲ش | ابومهدی المهندس | ابوحسین حمیداوی ابوباقر الساعدی ارکان العلاوی |
احمد محسن فرح الحمیداوی | شیعه | عراق |  |
شبکه الاتجاه |
| ۹ | کتائب سیدالشهداء عراق | ۱۳۸۲ش | ابومصطفی خزعلی حاج ابوسیف |
ابوآلاء الولائی | شیعه | عراق |  |
||
| ۱۰ | عصائب اهل الحق | ۱۳۸۳ش | قیس الخزعلی | عبدالهادی الدراجی محمد البهادلی |
قیس الخزعلی | شیعه | عراق |  |
شبکه العهد |
| ۱۱ | مقاومت اسلامی نجباء | ۱۳۸۳ش | اکرم الکعبی | ابوعیسی اقلیم مشتاق کاظم الحواری |
اکرم الکعبی | شیعه | عراق |  |
|
| ۱۲ | نیروهای دفاع ملی سوریه | ۱۳۹۱ش | بشار اسد | سوریه |  |
||||
| ۱۳ | لشکر زینبیون | ۱۳۹۲ش | گروهی از شیعیان پاکستانی | زینت‌علی جعفری عقید مالک مطهر حسین |
شیعه | پاکستان |  |
||
| ۱۴ | لشکر فاطمیون | ۱۳۹۲ش | تعدادی از رزمندگان افغانستانی | علیرضا توسلی سید محمدحسن حسینی سید احمد سادات |
شیعه | افغانستان |  |
||
| ۱۵ | حشد شعبی | ۱۳۹۳ش | هادی عامری ابومهدی المهندس |
فالح فیاض | شیعه | عراق |  |
پانویس
- ↑ مالکی، «حماس، جنبش»، ص۷۹.
- ↑ «گروه اسلامگرای حماس چیست؟»، بی‌بی‌سی فارسی.
- ↑ مالکی، «حماس، جنبش»، ص۷۹.
- ↑ فایضی، «مقایسه دو میثاق‌نامه حماس»، اندیشکده راهبردی تبیین.
- ↑ رشوان، دلیل الحرکات الاسلامیه، مرکز الدراسات السیاسیة والاستراتیجیة، ص۱۴۷.
- ↑ «گروه اسلامگرای حماس چیست؟»، بی‌بی‌سی فارسی.
- ↑ «گروه اسلامگرای حماس چیست؟»، بی‌بی‌سی فارسی.
- ↑ «گزارش واشینگتن‌پست از «نقش تهران» در تأمین نیازهای آموزشی و تسلیحاتی حماس»، رادیو فردا.
- ↑ عباسی و تبریزی، «بررسی روابط ایران و جنبش حماس بعد از بیداری اسلامی»، ص۵۵.
- ↑ «حماس: روابط ما با ایران دیرینه و مستمر است»، خبرگزاری فارس.
- ↑ مالکی، «حماس، جنبش»، ص۸۲.
- ↑ «لحظه به لحظه با سومین روز از عملیات طوفان الاقصی»، خبرگزاری العالم.
- ↑ «ابعاد روانی عملیات «طوفان الاقصی» بر ارتش رژیم صهیونیستی»، خبرگزاری مهر.
- ↑ Sen, "There is nothing surprising about Hamas’s operation", AlJazeera.
- ↑ «واکنش دیپلمات صهیونیست به عملیات «بی‌سابقه» حماس»]، خبرگزاری ایسنا.
- ↑ «دهمین روز از عملیات طوفان الاقصی»، شبکه العالم.
- ↑ «دهمین روز از عملیات طوفان الاقصی»، شبکه العالم.
- ↑ «جشن سراسری مردم ایران پس از حملات مقاومت به رژیم صهیونیستی»، خبرگزاری فارس.
- ↑ «اجتماع بزرگ حوزویان در حمایت از جبهه مقاومت و فلسطین»، روزنامه کیهان.
- ↑ Sen, "There is nothing surprising about Hamas’s operation", AlJazeera.
- ↑ مالکی، «حماس، جنبش»، ص۸۰.
- ↑ «حرکة المقاومة الاسلامیة»، الجزیرة.
- ↑ مالکی، «حماس، جنبش»، ص۸۰.
- ↑ «خلاصه ای از زندگینامه شیخ احمد یاسین بنیانگذار جنبش مقاومت اسلامی فلسطین»، ایرنا.
- ↑ «گروه اسلامگرای حماس چیست؟»، بی‌بی‌سی فارسی.
- ↑ «السنوار رئيسا لحماس خلفا لهنية»، الجزیره.
- ↑ «گروه اسلامگرای حماس چیست؟»، بی‌بی‌سی فارسی.
- ↑ مالکی، «حماس، جنبش»، ص۸۰.
- ↑ مالکی، «حماس، جنبش»، ص۸۰.
- ↑ مالکی، «حماس، جنبش»، ص۸۱.
- ↑ «میثاق حرکة المقاومة الاسلامیة حماس (۱۹۸۸)»، خبرگزاری الجزیرة.
- ↑ مالکی، «حماس، جنبش»، ص۸۱.
- ↑ مالکی، «حماس، جنبش»، ص۸۱.
- ↑ نگاه کنید به: فایضی، «مقایسه دو میثاق‌نامه حماس»، اندیشکده راهبردی تبیین؛ «میثاق حرکة المقاومة الاسلامیة حماس (۱۹۸۸)»، خبرگزاری الجزیرة.
- ↑ «واکاوی سند سیاسی جدید حماس»، وبگاه اندیشکده راهبردی تبیین؛ فایضی، «مقایسه دو میثاق‌نامه حماس»، اندیشکده راهبردی تبیین.
یادداشت
- ↑ در ۱۷ آذر ۱۳۶۶ش، بر اثر برخورد خوردوی اسرائیلی با چند خودروی فلسطینی، شماری از کارگران فلسطینی کشته شدند. این حادثه عامل جدی تحریک احساسات دینی و ملی مردم و شکل‌گیری تظاهرات مردمی بر ضد اسرائیل (انتفاضه اول) شد.(مالکی، «حماس، جنبش»، ص۸۰.)
- ↑ شعار حماس در ماده هشتم میثاق حماس: «الله غایتنا، والرسول قدوتنا، والقرآن دستورنا، والجهاد سبیلنا، والموت فی سبیل‌الله أسمی أمانینا؛ خداوند هدف ما، پیامبر الگوی ما، قرآن قانون اساسی ما، جهاد راه ما و مرگ در راه خدا، والاترین آرزوی ماست».(«میثاق حرکة المقاومة الاسلامیة حماس (۱۹۸۸)»، خبرگزاری الجزیرة.)
منابع
- «ابعاد روانی عملیات «طوفان الاقصی» بر ارتش رژیم صهیونیستی»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: ۱۹ مهر ۱۴۰۲ش، تاریخ بازدید: ۱۹ مهر ۱۴۰۲ش.
- «اجتماع بزرگ حوزویان در حمایت از جبهه مقاومت و فلسطین»، روزنامه کیهان، ۱۸ مهر ۱۴۰۲ش.
- «جشن سراسری مردم ایران پس از حملات مقاومت به رژیم صهیونیستی»، خبرگزاری فارس، تاریخ درج مطلب: ۱۵ مهر ۱۴۰۲، تاریخ بازدید: ۱۹ مهر ۱۴۰۲ش.
- «حماس: روابط ما با ایران دیرینه و مستمر است»، خبرگزاری فارس، تاریخ درج مطلب: ۱۳ تیر ۱۴۰۰ش، تاریخ بازدید: ۱۹ مهر ۱۴۰۲ش.
- «دهمین روز از عملیات "طوفان الاقصی"»، شبکه العالم، تاریخ درج مطلب: ۲۴ مهر ۱۴۰۲ش، تاریخ بازدید: ۲۵ مهر ۱۴۰۲ش.
- رشوان، ضیاء، دلیل الحرکات الإسلامیة فی العالم، قاهره، مرکز الدراسات السیاسیة والاستراتیجیة، بی‌تا.
- عباسی، ابراهیم و زینب تبریزی، «بررسی روابط ایران و جنبش حماس بعد از بیداری اسلامی»، در فصلنامه پژوهش‌های سیاسی و بین‌الملل، شماره ۲۴، آذر ۱۳۹۴ش.
- فایضی، محمدمحسن، «مقایسه دو میثان‌نامه حماس»، تاریخ درج مطلب: ۱۴ اردیبهشت ۱۳۹۶ش، تاریخ بازدید: ۳۰ مهر ۱۴۰۲ش.
- «گزارش واشینگتن‌پست از «نقش تهران» در تأمین نیازهای آموزشی و تسلیحاتی حماس»، رادیو فردا، تاریخ درج مطلب: ۱۹ مهر ۱۴۰۲ش، تاریخ بازدید: ۱۹ مهر ۱۴۰۲ش.
- «گروه اسلامگرای حماس چیست؟»، خبرگزاری بی‌بی‌سی فارسی، تاریخ درج مطلب: ۲۴ اردیبهشت ۱۴۰۰ش، تاریخ بازدید: ۱۹ مهر ۱۴۰۲ش.
- مالکی، محمد «حماس، جنبش»، در دانشنامه جهان اسلام (ج۱۴)، تهران، بنیاد دایرةالمعارف اسلامی، چاپ اول، ۱۳۸۹ش.
- «میثاق حرکة المقاومة الاسلامیة حماس (۱۹۸۸)»، خبرگزاری الجزیرة، تاریخ درج مطلب: ۲ می ۲۰۱۷م، تاریخ بازدید: ۲۹ مهر ۱۴۰۲ش.
- «واکاوی سند سیاسی جدید حماس»، وبگاه اندیشکده راهبردی تبیین، تاریخ درج مطلب: ۱۴ اردیبهشت ۱۳۹۶ش، تاریخ بازدید: ۲۹ مهر ۱۴۰۲ش.
- «واکنش دیپلمات صهیونیست به عملیات «بی‌سابقه» حماس»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ درج مطلب: ۱۶ مهر ۱۴۰۲ش، تاریخ بازدید: ۲۰ مهر ۱۴۰۲ش.
- «لحظه به لحظه با سومین روز از عملیات طوفان الاقصی»، شبکه العالم، تاریخ درج مطلب: ۱۷ مهر ۱۴۰۲ش، تاریخ بازدید: ۲۴ مهر ۱۴۰۲ش.
- «السنوار رئيسا لحماس خلفا لهنية»، الجزیره، تاریخ درج مطلب: ۶ اوت ۲۰۲۴م، تاریخ بازدید: ۷ اوت ۲۰۲۴م.
پیوند به بیرون