میزان
| مرگ | |
|---|---|
| احتضار • عزرائیل • غسل میت • کفن • نماز میت • تدفین • شهادت | |
| برزخ | |
| شب اول قبر • سؤال قبر • نکیر و منکر • حیات برزخی • بدن برزخی | |
| قیامت | |
| اسرافیل • معاد جسمانی • نفخ صور • نامه اعمال • صراط • صحرای محشر • اصحاب یمین • اصحاب شمال | |
| بهشت | |
| درهای بهشت • حور العین • غلمان • رضوان • نعمت‌های بهشت | |
| جهنم | |
| درهای جهنم • درکات جهنم • زقوم • اسفل سافلین • هاویه • جحیم • غساق | |
| مفاهیم وابسته | |
| شفاعت • تجسم اعمال • رقیب و عتید • تناسخ • رجعت • روح • باقیات صالحات | |
میزان از مفاهیم قرآنی و مواقف قیامت بوده و اشاره به سنجش انسان و اعمال او در قیامت دارد. بر اساس روایات در روز قیامت انسان و اعمال او را با پیامبران و امامان و اعمال آنها می‌سنجند. برخی با مَجاز دانستن وزن اعمال، میزان را کنایه از به عدالت رفتار کردن خداوند در قیامت دانسته‌اند در حالیکه دیگران اعمال انسان را در قیامت دارای حقیقتی قابل سنجش می‌دانند که با مقیاس و میزانی متناسب سنجیده خواهد شد.
در روایات از باورهای توحیدی، محبت اهل بیت، دوری از گناهان، صلوات فرستادن، نیت خالص، آزار نرساندن و خیرخواهی برای مردم به عنوان مهم‌ترین عوامل سنگین شدن میزان اعمال در قیامت یاد شده است.
مفهوم شناسی
میزان در لغت به معنی ابزار سنجش و ترازو است[۱] و «میزان اعمال» چیزی است که با آن اعمال و باورهای انسان مورد سنجش قرار می‌گیرد.[۲] این واژه و جمع آن (مَوازین) شانزده بار در قرآن آمده است[۳] که در برخی موارد به معنای وسیله سنجش در مبادلات به کار رفته و در مواردی به قوانین تکوین و آفرینش اشاره دارد[یادداشت ۱] و در مواردی به قوانین تشریع.[۴][یادداشت ۲]
میزان از مواقف قیامت
میزان یکی از مواقف قیامت است که در آن به سنجش مجموع اعمال و اعتقادات انسان پرداخته می‌شود[۵] و درجات بهشت یا جهنم فرد متناسب با آن خواهد بود. بر اساس آیات ۹-۸ سوره اعراف،[یادداشت ۳] اعمال حسنه باعث سنگین شدن ترازوی اعمال و گناهان باعث سبک شدن ترازوی اعمال می‌شوند نه اینکه حسنات را در یک کفه ترازو قرار دهند و گناهان را در کفه دیگر.[۶] هریک از اعمال نیز برای خود معیار سنجش مجزایی دارند و هر عمل با مصداق کامل همان عمل سنجیده می‌شود، نماز فرد با نماز کامل سنجیده می‌شود و روزه با روزه کامل؛ به عبارت دیگر، هر انسان با انسان کامل مورد سنجش قرار گرفته و هر عملش با عملی که انسان کامل انجام داده و کامل‌ترین مصداق عمل است سنجیده می‌شود. بر این اساس، «میزان» در قیامت انسان کامل خواهد بود.[۷] در روایات، پیامبران و جانشینان آنان مصداق «میزان قسط» در آیۀ «وَ نَضَعُ الْمَوَازِینَ الْقِسْطَ...» (ما ترازوهای عدل را در روز قیامت برپا می‌کنیم...)[۸] معرفی شده‌اند.[۹] در زیارت مطلقه حضرت علی(ع) بر میزان اعمال بودن ایشان تأکید بیشتری شده است: «السّلامُ علَی میزانِ الأعمالِ».[۱۰] بر این اساس، میزان اعمال هر امت، پیامبران و جانشینان آنان خواهد بود.[۱۱]
علامه طباطبایی «میزان» در آیه «وَ أَنزَلْنَا مَعَهُمُ الْكِتَابَ وَ الْمِیزَانَ» را به معنای دین دانسته و گفته است از این جهت دین را میزان می‌گویند که عقاید و اعمال انسان‌ها به وسیله آن سنجیده می‌شود و در روز قیامت بر طبق آن محاسبه و جزا داده می‌شود.[۱۲]
وزن اعمال در میزان
قرآن اعمال انسان را دارای وزن می‌داند[۱۳] و مقصود از وزن عمل، ارزش‌مندی یا بی‌ارزشی آن از جهت ثواب و پاداش دانسته شده است.[۱۴] در چگونگی ارزش گذاری و وزن کردن اعمال چند دیدگاه مطرح شده است:
- برخی مانند شیخ مفید[۱۵] آن را حمل بر معنای مجازی کرده و منظور از آن را به عدالت رفتار کردن خداوند و پاداش دادن به اعمال صالح و مجازات کردن به خاطر گناهان دانسته‌اند.[۱۶]
- برخی با حقیقت دانستن سنجش اعمال معتقدند تنها اعمال صالح وزن دارند و گناهان وزنی ندارند و سبک بودن ترازوی اعمال در قیامت به معنی کمی اعمال صالح است[۱۷] و گروهی دیگر مانند علامه طباطبایی معتقدند اعمال صالح باعث سنگینی میزان و گناهان باعث سبک شدن آن می‌شوند و وزن نهایی مجموع این اضافه شدن و کم شدن‌ها است.[۱۸]
عوامل سنگین یا سبک شدن میزان
در ارزش‌گذاری اعمال در قیامت که از آن به «وزن اعمال» هم تعبیر شده است چند عامل تأثیرگذار است: جایگاه و اهمیت آن عمل در دین، درجۀ ایمان و باور انسان، اخلاص وی در انجام عمل.
از مهم‌ترین عوامل سنگین شدن میزان در قیامت می‌توان به این موارد اشاره کرد:
- باورهای توحیدی[یادداشت ۴]
- محبت حضرت علی(ع)[یادداشت ۵]
- اخلاق حسنه[یادداشت ۶]
- صلوات بر محمد و آل محمد[یادداشت ۷]
- نیت صادقانه[۱۹]
- اعمال پاک[۲۰]
- آزار نرساندن به مردم[۲۱]
- خیرخواهی برای همه[۲۲]
- دوری و فرار از گناهان[یادداشت ۸]
- صبر بر مرگ فرزند صالح[یادداشت ۹]
- سکوت طولانی[یادداشت ۱۰]
- آموزش قرآن به فرزند.[یادداشت ۱۱]
در روایات عواملی همچون حسد[یادداشت ۱۲] نیز باعث سبک شدن ترازوی اعمال در قیامت معرفی شده‌اند.
پانویس
- ↑ التحقیق فی الکلمات القرآن الکریم، ۱۳۷۴ش، ج۱۳، ص۹۸.
- ↑ قاموس قرآن، تهران، ج۷، ص۲۰۸.
- ↑ احمدزاده، میزان، دانشنامه موضوعی قرآن
- ↑ منشور جاوید، بی‌تا، ج۵، ص۴۶۴.
- ↑ طهرانی، معادشناسی، ج۸، ص۱۵۷
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۳ق، ج۸، ص۱۱.
- ↑ طهرانی، سیدمحمدحسین، معادشناسی، ج۸، ص۱۶۵-۱۷۵
- ↑ سوره انبیاء، آیه۴۷.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۷، ص۲۴۹.
- ↑ بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۹۷، ص۲۸۷.
- ↑ منشور جاوید، بی‌تا، ج۵، ص۴۶۸.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۳ق، ج۱۸، ص۵۴.
- ↑ سوره اعراف، آیات۹-۸
- ↑ شیخ مفید، تصحیح اعتقادات امامیه، ج۱، ص۱۱۴
- ↑ مفید، محمد بن نعمان، تصحیح‌الاعتقاد، ص۱۱۴.
- ↑ لاهیجی، ملا عبدالرزاق، گوهرمراد، ص۶۵۶.
- ↑ طهرانی، معادشناسی، ج۸، ص۱۵۸
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۳ق، ج۸، ص۱۱.
- ↑ بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۹۲، ص۴۶۵.
- ↑ بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۹۲، ص۴۶۵.
- ↑ بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۹۲، ص۴۶۵.
- ↑ بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۹۲، ص۴۶۵.
یادداشت
- ↑ وَ السَّمَاء رَفَعَهَا وَ وَضَعَ الْمِیزَانَ» (و آسمان را بر افراشت، میزان و قانون (در آن) گذاشت.) سوره الرحمن، آیه ۷
- ↑ لَقَدْ أَرْسَلْنَا رُسُلَنَا بِالْبَینَاتِ وَ أَنزَلْنَا مَعَهُمُ الْكِتَابَ وَ الْمِیزَانَ لِیقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْطِ...» (ما رسولان خود را با دلایل روشن فرستادیم، و با آنها کتاب (آسمانی) و میزان (شناسائی حق از باطل و قوانین عادلانه) نازل کردیم تا مردم قیام به عدالت کنند...) سوره حدید، آیه۲۵
- ↑ «فَمَن ثَقُلَتْ مَوَازِینُهُ فَأُوْلَـئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ وَمَنْ خَفَّتْ مَوَازِینُهُ فَأُوْلَـئِكَ الَّذِینَ خَسِرُواْ أَنفُسَهُم» (کسانی که میزان‌های (عمل) آنها سنگین است، همان رستگارانند و کسانی که میزان‌های (عمل) آنها سبک است، افرادی هستند که سرمایه وجود خود را از دست داده‌اند».))سوره اعراف، آیات۹-۸)
- ↑ پیامبر اسلام(ص) در تفسیر لااله الاّ الله فرمود: «بِوَحْدانِیةِ لایقْبَل اللهُ الاَعمالَ الاّبِها وهِی كَلِمَةُ التَقْوی یثْقِلُ اللهُ بِها اَلْموازینَ یوْمَ القِیامَةِ» ("لااله‌الاالله" اشاره به وحدانیت خداوند است هیچ عملی بدون آن پذیرفته نمی‌شود و این، کلمه تقواست که ترازوی سنجش اعمال را در قیامت سنگین می‌کند) تفسیر نورالثقلین، ۱۳۷۳ش، ج۵، ص۶۵۹.
- ↑ إِنَّ وَزْنَ عَلِی ثَقِیلٌ [وَ] مَا وُضِعَ حُبُّ عَلِی فِی مِیزَانِ أَحَدٍ إِلَّا رَجَحَ عَلَی سَیئَاتِهِ، وَ لاوُضِعَ بُغْضُهُ فِی مِیزَانِ أَحَدٍ إِلَّا رَجَحَ عَلَی حَسَنَاتِهِ. التفسیر المنسوب إلی الإمام الحسن العسكری علیه‌السلام، ۱۴۰۹ق، ص۲۱.
- ↑ «ما یوضَعُ فی میزانِ امْرِی یوْمَ القیامَةِ اَفْضَلُ مِنْ حُسْنِ الخُلْقِ» (در میزان هیچ انسانی روز رستاخیز چیزی گرانبهاتر از خُلق نیکو نیست.) بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۷، ص۲۵۰.
- ↑ امام باقر(ع) می‌فرماید: «ما فِی الْمیزانِ شَیء اَثقَلُ مِن الصَلوةِ علی مُحمّدٍ و آل محمّدٍ» (در میزان عمل چیزی سنگین‌تر از درود فرستادن بر محمد(ص) و آل محمد(ص) نیست) تفسیر نورالثقلین،۱۳۷۳ش، ج۵، ص۶۵۹.
- ↑ مَا یثْقُلُ فِی الْمِیزَانِ إِلَّا النِّیةُ الصَّادِقَةُ وَ الْأَعْمَالُ الطَّاهِرَةُ وَ كَفُّ الْأَذَی وَ النَّصِیحَةُ لِجَمِیعِ الْوَرَی وَ اجْتِنَابُ الْمَحَارِمِ وَ الْهَرَبُ مِنَ الْمَآثِم. بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۹۲، ص۴۶۵.
- ↑ خَمْسٌ مَا أَثْقَلَهُنَّ فِی الْمِیزَانِ سُبْحَانَ اللَّهِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَ لاإِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ اللَّهُ أَكْبَرُ وَ الْوَلَدُ الصَّالِحُ یتَوَفَّی لِمُسْلِمٍ فَیصْبِرُ وَ یحْتَسِب. خصال، ۱۳۶۲ش، ج۱، ص۲۶۷
- ↑ قَالَ(ص) لِأَبِی ذَرٍّ أَ لاأَدُلُّكَ عَلَی خَصْلَتَینِ هُمَا أَخَفُّ عَلَی الظَّهْرِ وَ أَثْقَلُ فِی الْمِیزَانِ؟ فَقَالَ بَلَی یا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ عَلَیكَ بِحُسْنِ الْخُلُقِ وَ طُولِ الصَّمْت.کراجکی، معدن الجواهر و ریاضة الخواطر، ۱۳۵۳ش، ص۲۶
- ↑ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(ص) مَنْ عَلَّمَ وَلَدَهُ الْقُرْآنَ فَكَأَنَّمَا حَجَّ الْبَیتَعَشَرَةَ ألف... وَ یكُونُ مَعَهُ فِی قَبْرِهِ حَتَّی یبْعَثَ وَ یثَقَّلُ مِیزَانُه بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۸۹، ص۱۸۹.
- ↑ امام صادق(ع): فَإِنَّ مِیزَانَ الْحَاسِدِ أَبَداً خَفِیفٌ بِثِقْلِ مِیزَانِ الْمَحْسُود. بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۷۰، ص۲۵۵.
منابع
- قرآن کریم.
- مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، چاپ اول، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، تهران، ۱۳۷۴ش.
- احمدزاده، کاظم، «میزان»، در دانشنامه موضوعی قرآن
- مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، چاپ سوم، دار احیاء التراث العربی، بیروت، ۱۴۰۳ ق.
- كراجكی، محمد بن علی، معدن الجواهر و ریاضة الخواطر، محقق: احمدحسینی، چاپ دوم، المكتبة المرتضویة، تهران، ۱۳۵۳ش.
- شیخ صدوق، محمد بن علی، کتاب الخصال، به کوشش علی اکبر غفاری، پنجم، قم، نشر اسلامی، ۱۴۱۶ ق.
- عروسی حویزی، ابن جمعه، تفسیر نورالثقلین، به کوشش رسولی محلاتی، چهارم، اسماعیلیان، ۱۳۷۳ش.
- طباطبایی، سیدمحمدحسین، المیزان فی تفسیرالقرآن، سوم، بیروت، اعلمی، افست، قم، انتشارات اسلامی، ۱۳۹۳ق.
- سبحانی، جعفر، منشور جاوید (تفسیر موضوعی)، اول، قم، مؤسسه امام صادق(علیه‌السلام)، [بی تا].
- شیخ مفید، محمد بن محمد، تصحیح اعتقادات الامامیة، تحقیق حسین درگاهی، چاپ اول، المؤتمر العالمی للشیخ المفید، قم، ۱۴۱۳ق.