استقصاء الاعتبار فی شرح الاستبصار (کتاب)
 | |
| اطلاعات کتاب | |
|---|---|
| نویسنده | محمد بن حسن عاملی |
| تاریخ نگارش | ۱۰۲۵ق تا ۱۰۲۸ق |
| موضوع | فقه |
| زبان | عربی |
| مجموعه | ۷جلد |
| اطلاعات نشر | |
| ناشر | مؤسسه آل البیت |
| تاریخ نشر | ۱۴۱۹ق |
اِسْتِقْصاءُ الْاعْتبار فی شَرْحِ الْاسْتِبْصار کتابی به زبان عربی در شرح استبصار شیخ طوسی نوشته محمد بن حسن عاملی (متوفای ۱۰۳۰ق). این شرح با آنکه کامل نیست و تنها ابواب طهارت تا آخر صلاة را در بردارد، اما روشمند و دقیق نگاشته شده است. نویسنده کتاب در مقدمه، به دوازده فایده رجالی پرداخته است.
مؤلف
محمد بن حسن بن زین الدین عاملی از عالمان شیعه در قرن ۱۰ و ۱۱ق. وی فرزند صاحب معالم و نوه شهید ثانی بود و از مهمترین تألیفات او استقصاء الاعتبار و شرح صحیفه سجادیه است. او در سال ۱۰۳۰ق در مکه درگذشت.و در قبرستان حجون در نزدیکی مزار خدیجه بنت خویلد به خاک سپرده شد.
ساختار کتاب
کتاب، تمام ابواب فقه را شامل نمی‌شود و در هفت جزء، از باب طهارت تا انتهای باب صلاة را شامل می‌شود. مؤلف مقدمه‌ای طولانی را در ابتدای کتاب بحث کرده که مشتمل بر ۱۲ فایده است و در آن از تعریف خبر، حدیث، خبر متواتر، قرائن پذیرش و عدم پذیرش حدیث، چگونگی عمل به خبر واحد و... بحث شده است.[۱]
سخن آقابزرگ
آقا بزرگ تهرانی در الذریعه، تاریخ تألیف جزء اول کتاب را ۱۷ جمادی‌الاول سال ۱۰۲۵ق ذکر کرده و جلد پایانی در ۲۱ جمادی الثانی سال ۱۰۲۸ق پایان یافته است. وی استقصاء الاعتبار را مدار استنباط احکام شرعی در نزد فقیهان شیعه می‌داند و آن را روشمند و کارآمد توصیف می‌کند.[۲]
ویژگی‌ها
بنابر نظر محققان کتاب، این اثر دارای ویژگی‌هایی است:
- ذکر روایات در استبصار و آنچه شیخ طوسی درباره آن گفته و رفع تعارض‌های بدوی.
- شرح سند روایت و نتیجه‌گیری رجالی از صحت و سقم روایت و پذیرش یا عدم پذیرش آن.
- شرح متن با بیان احتمالات در روایات و ارزیابی و نقد آراء و داوری قاطع درباره دیدگاه‌ها.
- تبیین و شرح لغات احادیث.
- نظم استوار، چینش بحث‌ها و ژرفایی و استواری مطالب.
- پیراستگی از تکرار و موارد غیر‌لازم و ارجاع به تحقیقات عالمان و فقیهان.
- گستردگی بحث‌های رجالی.[۳] [۴]
شیوه
شیوه مؤلف در نگارش کتاب این گونه است که ابتدا روایت را آورده و سپس به تفصیل، به بررسی سند روایت می‌پردازد. وی همه رجال سند را ارزیابی کرده و مبانی و سخنان عالمان رجالی را مطرح می‌کند و سپس به استدلال و شرح روایات می‌پردازد.[۵]
نسخ و چاپ
در مقدمه کتاب، به چهار نسخه قابل اعتماد اشاره شده است:
- نسخه خطی کتابخانه مدرسه فیضیه به خط محمود حسینی
- نسخه خطی کتابخانه آستان قدس رضوی به خط محمود حسینی
- نسخه خطی کتابخانه دانشگاه تهران که ناسخ آن مجهول است.
- نسخه خطی کتابخانه مجلس به خط فخرالدین طریحی.[۶]
استقصاء الاعتبار توسط مؤسسه آل البیت در سال ۱۴۱۹ق در هفت جلد انتشار یافت.
پانویس
منابع
- عاملی، محمد بن حسن شهید ثانی، استقصاء الاعتبار فی شرح الاستبصار، قم، آل البیت، ۱۴۱۹ق.
- تهرانی، آقابزرگ، الذریعه، بیروت، دارالاضواء.
- غلامی، محمد علی، معرفی‌های اجمالی (استقصاء الاعتبار فی شرح الاستبصار)، آئینه پژوهش شماره ۶۳، مرداد – شهریور۱۳۷۹ش.