ابراهیم بن علی عاملی کفعمی

اطلاعات کلی
نام	ابراهیم بن علی عاملی کفعمی
مذهب	شیعه
زادروز	۸۴۰ق.
محل زندگی	جبل عامل، کربلا

تقی‌الدین ابراهیم بن علی عاملی کَفعَمی از عالمان شیعه در قرن نهم هجری است. وی در جبل عامل می‌زیسته و نسبش به حارث همدانی می‌رسد. کفعمی به دلیل مهارت در دانش‌های مختلف در عصر خویش و تسلط به علوم متعدد، تألیفات متنوعی را پدید آورده است؛ از این رو شخصیت نگاران و تراجم نویسان درباره او به بزرگی یاد کرده‌اند. المصباح و البلد الامین از جمله آثار مشهور او در ادعیه و زیارات می‌باشد.

ولادت و نسب

تقی الدین، ابراهیم بن علی عاملی کفعمی در سال ۸۴۰ هجری، در روستای کفَرعیما از منطقه جبل عامل دیده به جهان گشود. آقا بزرگ تهرانی ولادت او را ۸۲۸ ذکر می‌کند.

نسب وی به حارث همدانی، صحابی حضرت علی(ع) می‌رسد. کفعمی نیز در پایان کتاب مصباح، خود را حارثی معرفی کرده است. کفعمی منسوب به روستای کفرعیما است در نزدیکی جِبشیت و هم اکنون تنها آثار ویرانه‌های این روستا باقی و خالی از سکنه است.

خاندان کفعمی

خاندان کفعمی نیز مانند بقیۀ علمای جبل عامل مملو از چهره‌های درخشان است که هر یک برای فخر و سیادت یک خاندان بر اهل زمان خود کافی است. پدر او شیخ علی کفعمی استاد فرزند خویش بوده و به او اجازۀ نقل حدیث داده و از مشایخ اجازۀ او به شمار می‌رود. پدرش که از علمای عامل و عارف بالله بود، زندگی و فرزندان خود را وقف خدمت به اسلام و تشیع کرد و در نتیجه فرزندانی تربیت نمود که عبارتند از:

1. شیخ تقی‌الدین ابراهیم کفعمی، مؤلف کتاب المصباح و...
2. شیخ شمس الدین محمد جبعی عاملی، متوفای ۸۸۶ ه‍ که او نیز از علمای اسلام و جد بزرگ شیخ بهایی است و بدین سان نسب شیخ بهایی و کفعمی هر دو حارثی است.
3. شیخ جمال الدین احمد بن محمد برادر دیگر اوست، وی از مؤلفین شیعه است و کتاب «زبدة البیان فی عمل شهر رمضان» از او به جای مانده است. شیخ جمال الدین هم ظاهرا قبل از ابراهیم کفعمی رحلت نموده و کفعمی در کتب خود از کتاب او نیز مطالبی نقل کرده است.

اساتید و شاگردان

کفعمی اساتید فراوانی داشته که در کتب رجال و تراجم به آنها اشاره شده است. سه تن از معروف‌ترین اساتید او عبارتند از:

1. علی بن حسن کفعمی پدر او که اجازۀ روایت نیز به او داده است.
2. سید حسین بن مساعد حسینی، مؤلف کتاب «تحفة الأبرار فی مناقب الأئمة الأبرار»
3. سید علی بن عبدالحسین موسوی حسینی، مؤلف کتاب «رفع الملامة عن علی علیه‌السلام فی ترک الإمامة»

در کتب رجال و تراجم، نامی از شاگردان او به میان نیامده است.

کتاب البلد الامین

تألیفات

کتاب مصباح کفعمی

مرحوم شیخ ابراهیم کفعمی در طول حدود ۶۵ سال زندگی خود، کتب و رساله‌های علمی فراوانی تألیف نموده که تنوع موضوعات (عرفان، سیر و سلوک، ادبیات، شعر، تاریخ، دعا و زیارات) آنها دلیل علوم سرشار این عالم است.

همچنین اختصاص دادن چند کتاب از تألیفات خود، به ادعیه و زیارات حجتی قاطع بر زهد و تقوا و التزام او به مبانی فکری و عملی ائمه اطهار(ع) است.

سید محسن امین در أعیان الشیعه هنگام برشمردن تألیفات کفعمی، اسامی ۴۹ کتاب را فهرست نموده که حجم بعضی از آنها به بیش از ۱۰۰۰ صفحه می‌رسد.

1. جنة الأمان الواقیة و جنة الإیمان الباقیة یا مصباح کفعمی. علت نام‌گذاری به مصباح هم آن است که این کتاب بر شیوۀ مصباح المتهجد شیخ طوسی نوشته شده بود و به خاطر شباهت به مصباح شیخ، مصباح نامیده شد و به خاطر تمایز از آن به مصباح کفعمی شهرت یافت.
2. الجنة الواقیة، مختصر مصباح است.
3. البلد الأمین و الدرع الحصین که از بزرگ‌ترین کتاب‌های کفعمی است و بسیار حجیم‌تر از مصباح است گر چه از نظر محتوا شبیه آن است.
4. الفوائد الطریفة [الشریفة] فی شرح الصحیفة السجادیة
5. المقام الأسنی فی شرح الأسماء الحسنی
6. محاسبة النفس اللوامة و تنبیه الروح النوامة، که به فارسی نیز ترجمه شده است.
7. نهایة الأرب فی أمثال العرب، در دو جلد قطور که به اعتراف بزرگان، بهترین کتاب تألیف شده در این موضوع است.
8. قراضة النضیر که خلاصۀ تفسیر مجمع البیان است.

و کتابهای فراوان دیگر.

صحیفه سجادیه

صحیفه سجادیه به خط کفعمی از نسخه‌های قدیمی صحیفه است که سالیان قبل از ایران خارج شده و مفقود شده بود؛ اما با تلاش‌های بسیار در حوزه شبه قاره شناسایی شد و توسط شخصیت‌های فرهنگی به قم انتقال یافت که در نهایت چاپ و منتشر شد. این نسخه، علاوه بر ۵۴ دعای صحیفه‌های دیگر، چهار دعا بیشتر دارد.

اشعار و خطابه‌های ادبی

کفعمی در عرصه ادبیات، شعر و خطابه نیز تبحر خاصی داشت تا جایی که تلمسانی عالم اهل سنت درباره خطبه قرآنی کفعمی از وی به تجلیل و ستایش می‌پردازد. یکی از شاهکارهای ادبی کفعمی، شعری درباره روز غدیر و اسماء آن روز و مدح مناقب و فضائل امیرالمؤمنین(ع) است که به قصیده رائیه شهرت دارد.

نستعلیق

کفعمی در بیان دیگران

میرزا عبدالله افندی صاحب ریاض العلماء می‌گوید: شیخ اجل، عالم فاضل و فقیه کامل، مرحوم کفعمی از بزرگان علمای اصحاب بود. عصر او به زمان ظهور شاه اسماعیل صفوی (اول) متصل شد. این بزرگمرد تاریخ تشیع در انواع علوم رایج مهارتی تام داشت و در علوم عربی ادبیات سرآمد عصر خویش بود.

شیخ حر عاملی صاحب وسائل الشیعة می‌نویسد: او شخصیتی مورد اطمینان، فاضل، ادیب، شاعر، عابد و پارسا بود.

علامه امینی در الغدیر می‌نویسد: شیخ تقی الدین ابراهیم بن علی حارثی همدانی خارفی عاملی کفعمی لویزی جبعی، یکی از چهره‌های درخشان قرن نهم هجری قمری می‌باشد که جامع علم و ادب بود.

خیرالدین زِرِکلی، از شخصیت نگاران اهل سنت می‌گوید: ابراهیم بن علی بن الحسن الحارثی عاملی کفعمی ملقب به تقی الدین، مردی ادیب و از فضلای امامیه می‌باشد. او در روستای «کفرعیما» از توابع جبل عامل متولد شد و در همان جا وفات یافت. وی مدتی در شهر کربلا مسافرت کرد و در آن جا اقامت گزید. آثار وی در قالب نظم و نثر به ۴۹ کتاب و رساله می‌رسد.

وفات

شیخ ابراهیم کفعمی در کربلا سکونت داشت و وصیت کرده بود آنجا دفن شود اما در اواخر عمر خود سفری به زادگاه خویش نمود و در سال ۹۰۵ هجری و در سن ۶۵ سالگی در روستای کفرعیما جهان را وداع گفت.

کشف آرامگاه

از جمله وقایع پس از وفات کفعمی آن است که روستای کفرعیما در اثر حوادث روزگار خراب شد و از قبر کفعمی نیز اثری بر جای نماند، امّا بعد از سال‌ها (بعد از قرن ۱۱ هجری) یک سنگ قبر توسط کشاورزی پیدا شد که بر روی آن نوشته شده بود: هذا قبر الشیخ إبراهیم بن علی الکفعمی رحمهُ الله. مردم که از این واقعه آگاه شدند محل قبر او را بازسازی و تعمیر نمودند و هم اکنون نیز مرقدش زیارتگاه عاشقان اهل بیت و شیعیان است.

پانویس

الگوی پانویس غیرفعال شده است. لطفا از الگوی پانوشت استفاده شود

منابع