صفه (آیین)

مراسم صفه

برگزاری مراسم صفه در حرم امام رضا(ع)
زمان‌برگزاری	هر روزه در دو نوبت صبح و عشا
مکان برگزاری	حرم امام رضا(ع)، مشهد
اوراد و اشعار	مدیحه چهارده معصوم از خواجه نصیرالدین طوسی
ثبت ملی	شده است
آیین‌های مهم
سینه‌زنی • افطاری • تشییع جنازه • تعزیه خوانی سایر آیین‌ها

صُفّه یا صفه‌خوانی، آیینی تشریفاتی در حرم امام رضا(ع) است که طی آن، ۱۴ نفر از قاریان قرآن، هر یک یک جزء قرآن را قرائت می‌کنند. پس از آن، اشعاری در مدح چهارده معصوم خوانده شده و مراسم به پایان می‌رسد. برخی منابع، قدمت این آیین را به قرن ۲ قمری نسبت داده‌اند، اما اسناد و وقف‌نامه‌ها نشان می‌دهند که این مراسم از قرن ۱۲ قمری برگزار می‌شده است.

ماهیت و شیوه برگزاری

صفه، آیینی است که همه‌روزه در دو نوبت در حرم امام رضا(ع) برگزار می‌شود. این مراسم توسط حافظان قرآن، که در اصطلاح آستان قدس رضوی «حفاظ» نامیده می‌شوند، اجرا می‌گردد.

در این آیین، خادمان به چهار گروه حفاظ، فراشان، دربانان و کفش‌داران تقسیم می‌شوند. سپس ۱۴ قرآن همراه با رَحْل، با فاصله‌های معین در دو ردیف محل برگزاری مراسم قرار می‌گیرد. ۱۴ خادم از گروه حفاظ، هر یک پشت یکی از رحل‌های قرآن می‌نشینند و به تلاوت قرآن می‌پردازند. پس از پایان قرائت قرآن، هر یک از حفاظ، یک فقره از مدیحه چهارده معصوم را از اشعار خواجه نصیرالدین طوسی می‌خواند. سپس خطبه‌خوان، خطبه‌ای را قرائت کرده و مراسم با سجده شکر خادمان به پایان می‌رسد.

این آیین دو بار در روز برگزار می‌شود: نخستین مرتبه، نیم ساعت پس از طلوع آفتاب و مرتبه دوم، پس از نماز مغرب و عشا. هر یک از قاریان موظفند در طول مراسم، یک جزء قرآن تلاوت کنند. در این مراسم، خادمانِ فراش مسئولیت برقراری نظم را بر عهده داشته و دیگر خادمان به‌عنوان شنونده در مجلس حضور دارند.

تاریخچه

برخی منابع، قدمت آیین صفه را به قرن ۲ قمری و هم‌زمان با شهادت امام رضا(ع) نسبت داده‌اند. با این حال، اسناد و وقف‌نامه‌ها نشان می‌دهد که این مراسم از سال ۱۲۷۶ق برگزار می‌شده است. بر اساس این اسناد، فردی به نام امام وردیخان بیات مختاری اقدام به ثبت این سنت کرده و موقوفه‌ای را برای آن در نظر گرفته است. در گذشته، این مراسم در رواق توحیدخانه برگزار می‌شد و بعدها به رواق دارالحفاظ منتقل شد. امروزه این آیین در رواق دارالسلام برگزار می‌شود.

این مراسم در سال ۱۴۰۲ش به ثبت ملی رسید.