نِهایَةُ الأَحکام فی مَعرِفَةِ الأَحکام یا نهایة الاحکام، کتاب فقهی، نوشته علامه حلی (درگذشت ۷۲۶ق)، به زبان عربی است که بعضی مباحث فقهی مانند طهارت، صلاة، زکات و قسمتی از مباحث بیع را در بر دارد. در این کتاب، فتاوای فقهای شیعه امامیه به صورت خلاصه و استدلالی و با حذف اضافات آمده است. کتاب نهایة الاحکام بنا به درخواست فرزند علامه حلی در سال ۷۰۵ق نگاشته شده است. قدیمی‌ترین نسخه موجود از کتاب نهایة الاحکام را به خط محمد بن علی بن یوسف، برادرزاده علامه حلی، دانسته‌اند.
 | |
| اطلاعات کتاب | |
|---|---|
| نام‌های دیگر | نهایة الاحکام |
| نویسنده | علامه حلی (درگذشت ۷۲۶ق) |
| تاریخ نگارش | ۷۰۵ق |
| موضوع | فقه |
| سبک | استدلالی |
| زبان | عربی |
| به تصحیح | سید مهدی رجایی |
| تعداد جلد | ۲ |
| قطع | وزیری |
| اطلاعات نشر | |
| ناشر | اسماعیلیان |
| محل نشر | قم |
| تاریخ نشر | ۱۴۱۰ق |
| نوبت چاپ | چاپ دوم |
| شمارگان | ۲۰۰۰ |
| نسخه الکترونیکی | http://lib.eshia.ir/71563/1/16 |
معرفی
کتاب نهایة الاحکام بیشتر مسائل فرعیِ فقهی را به‌صورت خلاصه و همراه با دلیل و برهان بیان کرده است.[۱] افندی در کتاب ریاض العلماء از این کتاب با عنوان نهایة الفقه یاد کرده است.[۲] در مقدمه نهایة الاحکام آمده است که در این کتاب، فتاوای امامیه به صورت مختصر آورده شده و دلائل این فتاوا با حذف اضافات و مطالب زائد به طور واضح بیان شده است.[۳] سید مهدی رجایی محقق و مصحح کتاب، نهایة الاحکام را یکی از زیباترین کتاب‌های فقهی از نظر فروعات و واضح‌ترینشان از نظر استدلال دانسته است.[۴]
نهایة الاحکام همه ابواب فقهی را در بر ندارد؛ هرچند بنا به گفته مؤلف، بیشتر مسائل فقهی در آن به‌صورت خلاصه ولی مستدل و روشن آمده است. مباحث فقهی این کتاب شامل طهارت، صلاة، زکات و قسمتی از مباحث بیع است.[۵] البته بنا به گفته افندی در ریاض العلماء، بعضی از نسخه‌ها فقط به مبحث طهارت اکتفاء کرده و بقیه مباحث مذکور در نسخه‌های دیگر را نیاورده‌اند.[۶]
علامه حلی نویسنده کتاب نهایة الاحکام از عالمان شیعه در قرن هفتم هجری است[۷] که آثار متعدد فقهی را به رشته تحریر در آورده است. در مقدمه آمده که این کتاب بنا به درخواست فخرالمحققین (فرزند علامه حلی) نگاشته شده است.[۸] همچنین گفته شده کتاب‌های دیگری از علامه نظیر قواعد الاحکام و ارشاد الأذهان نیز به درخواست فرزندش تألیف شده‌اند.[۹]
- برای اطلاعات بیشتر، اینها را هم ببینید: علامه حلی و فهرست آثار علامه حلی
نسخه‌ها و نشر
آقابزرگ تهرانی در کتاب الذریعة قدیمی‌ترین نسخه موجود از کتاب نهایة الاحکام را به خط محمد بن علی بن یوسف، برادرزاده علامه حلی، دانسته است.[۱۰] این نسخه در سال ۷۱۰ق و از روی نسخه اصلی، که به خط علامه حلی بوده، نسخه‌برداری شده است.[۱۱] در جلد دوم کتاب نهایة الاحکام تاریخ تألیف بخش طهارت و صلاة را شعبان سال ۷۰۵ق ذکر کرده است.[۱۲]
چند نسخه دیگر نیز از این کتاب وجود دارد که عبارتند از:
- نسخه مشهور این کتاب در کتابخانه آستان قدس رضوی موجود است؛ این نسخه به خط یعقوب بن خلیل عاملی و مربوط به سال ۸۵۹ق است.[۱۳]
- نسخه سَماوی به خط یونس بن علی بن یونس مربوط به سال ۸۵۹ق است.[۱۴]
- نسخه‌های دیگری نیز در کتابخانه‌های نجف موجود است.[۱۵]
سید مهدی رجایی کتاب نهایه الاحکام را از روی نسخه‌های مذکور تصحیح و تنظیم کرد[۱۶] و انتشارات اسماعیلیان قم، در ۱۴۱۰ق، آن را در دو جلد به چاپ رساند.[۱۷]
پانویس
- ↑ علامه حلی، نهایةالاحکام، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۱۴.
- ↑ افندی، ریاض العلماء، ۱۴۱۵ق، ج۱، ص۳۶۵.
- ↑ علامه حلی، نهایةالاحکام، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۱۴.
- ↑ رجایی، در مقدمه حلی، نهایة الاحکام، ۱۴۱۹ق، ص۱۴.
- ↑ علامه حلی، نهایةالاحکام، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۱۴.
- ↑ افندی، ریاض العلماء، ۱۴۱۵ق، ج۱، ص۳۶۵.
- ↑ علامه حلی، نهایةالاحکام، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۶.
- ↑ علامه حلی، نهایةالاحکام، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۱۴.
- ↑ افندی، ریاض العلماء، ۱۴۱۵ق، ج۱، ص۳۶۵.
- ↑ تهرانی، الذریعة، ۱۴۰۸ق، ج۲۴، ص۳۹۴.
- ↑ تهرانی، الذریعة، ۱۴۰۸ق، ج۲۴، ص۳۹۴.
- ↑ علامه حلی، نهایةالاحکام، ۱۴۱۰ق، ج۲، ص۲۹۲.
- ↑ تهرانی، الذریعة، ۱۴۰۸ق، ج۲۴، ص۳۹۴.
- ↑ تهرانی، الذریعة، ۱۴۰۸ق، ج۲۴، ص۳۹۴.
- ↑ تهرانی، الذریعة، ۱۴۰۸ق، ج۲۴، ص۳۹۴.
- ↑ علامه حلی، نهایةالاحکام، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۱۵.
- ↑ علامه حلی، نهایةالاحکام، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۱۵.
منابع
- موسوی خوانساری، سید محمدباقر، روضات الجنات فی احوال العلماء و السادات، قم، نشر اسماعیلیان، چاپ اول، ۱۳۹۰ش.
- علامه حلی، حسن بن یوسف، نهایةالاحکام فی معرفة الاحکام، قم، نشر اسماعیلیان، چاپ دوم، ۱۴۱۰ق.
- تهرانی، آقابزرگ، الذریعة الی تصانیف الشیعة، قم، نشر اسماعیلیان، ۱۴۰۸ق.
- افندی، عبدالله بن عیسی‌بیگ، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، قم، نشر خیام، ۱۴۱۵ق.