محمدعلی مُدَرِّس افغانی (۱۲۸۴- ۱۳۶۵ش) فقیه و استاد ادبیات عرب در حوزه‌های علمیه نجف و قم.
 | |
| اطلاعات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | محمدعلی غزنوی |
| لقب | مدرس افغانی |
| تاریخ تولد | ۱۲۸۴ش/۱۳۲۲ق |
| محل زندگی | جاغوری، مشهد، نجف و قم |
| تاریخ وفات | ۵ شهریور/سنبله ۱۳۶۵ش |
| محل دفن | قبرستان باغ بهشت |
| شهر وفات | قم |
| خویشاوندان سرشناس | آیت‌الله محمد اسحاق فیاض (داماد) |
| اطلاعات علمی | |
| شاگردان | محمداسحاق فیاض، مسلم قلی‌پور، محمود صادقی، مبشر کاشانی، محسن کدیور |
| محل تحصیل | مشهد، نجف |
| اجازه روایت از | سیدمحمدباقر صدر |
| اجازه اجتهاد از | ابوالحسن اصفهانی، خویی، آقابزرگ تهرانی |
| فعالیت‌های اجتماعی-سیاسی | |
| اجتماعی | تاسیس مدرسه در نجف برای طلاب افغانستان |
| وبگاه رسمی | http://www.almodares.com/fa/ |
مدرس در نجف نزد اصفهانی، نائینی، محمد حسین کاشف الغطاء و حکیم درس خوانده، و از آنان و نیز از آقابزرگ تهرانی و سیدمحمدباقر صدر، گواهی اجتهاد یا اجازه روایت دریافت کرد. طلاب از کشورهای ایران، پاکستان، افغانستان، عراق و هند در درس او شرکت می‌کردند. قواعد الادبیه و قواعد النحویه (شرح عوامل فی النحو)، رفع الغاشیه من غوامض الحاشیه (شرح حاشیه ملاعبدالله)، الشواهد المنتخبة (شرح سیوطی) و تصحیح کتاب جامع المقدمات از آثار وی است. کتاب المدرس الافضل مدرس مورد توجه الازهر قرار گرفت و پیشنهاد تدریس به او داده شد.
مدرس در ۱۳۵۴ش از عراق اخراج شد و به قم آمد. پیش از آن، او دو بار به توصیه سیدابوالحسن اصفهانی به افغانستان بازگشت و به فعالیت اجتماعی، تدریس و تاسیس مدرسه پرداخت. مدرس در جریان قیام ابراهیم گاوسوار، تلاش کرد بین او و دولت کابل آشتی ایجاد کند. مدرس در ۵ شهریور (سنبله) ۱۳۶۵ش در قم درگذشت.
آغاز و پایان زندگی
محمدعلی غزنوی، مشهور به مدرس افغانی فرزند مرادعلی در ۱۲۸۴ش در جاغوری از توابع ولایت غزنی افغانستان متولد شد. پدرش در ارتش افغانستان خدمت می‌کرد.[۱] مدرس افغانی در ۵ شهریور، سال ۱۳۶۵ش در ۸۱ سالگی در قم از دنیا رفت و در قبرستان باغ بهشت، مقبره خانوادگی سید محمدصادق روحانی[۲] به خاک سپرده شد.[۳]
مسير تحصيل
محمدعلی در کودکی همراه پدرش به مشهد آمد و به فراگیری علوم حوزوی پرداخت.[۴] او شرح نظام را نزد عبدالجواد، ادیب نیشابوری اول و دیگر متون ادبیات عرب را با محمدتقی هروی، ادیب نیشابوری دوم آموخت. مدرس در ۱۳۰۴خورشیدی، پس از فوت پدر، به قصد تحصیل در حوزه علمیه نجف و به‌خاطر نداشتن توان مالی و پاسپورت، پیاده به سوی نجف حرکت کرد.[۵] و یک سال بعد به کربلا و سپس نجف رسید.[۶]
حوزه نجف
مدرس در نجف با وجود شروع تحصیل، تا حدود دو سال موفق به سکونت در مدرسه و دریافت شهریه نشد.[۷] او بعدها در نجف، مدرسه‌ای برای اسکان و تحصیل طلاب افغانستانی تأسیس کرد.[۸] مدرس اولین شهریه را از سید ابوالحسن اصفهانی گرفت.[۹] و تا سال ۱۳۱۸ش دروس سطح و عالی حوزه را با محمد رشتی، بادکوبه‌ای، اصفهانی، حکیم، عراقی، نائینی، کاشف الغطاء، خویی و کاظمی فراگرفت.[۱۰] در این سال، ابوالحسن اصفهانی از او خواست که به افغانستان بازگردد و فعالیت کند.[۱۱]
بازگشت به جاغوری
مدرس در زادگاه خود، جاغوری غزنی، مدرسه علمیه بنا نهاد و تا ۵ سال به تدریس و تربیت طلاب دینی پرداخت.[۱۲] او در حل و رفع دعاوی مردم نیز داوری می‌کرد. از رخ‌دادهای مشهور زمان او، قیام ابراهیم گاوسوار بود که مدرس در تلاش برای آشتی او و دولت کابل، مشارکت داشت.[۱۳]
تدریس در نجف
مدرس کمی شوخ‌طبع بود و در حال مطالعه و تکرار مطالب. در مجالس عمومی، چندان در صدر نمی‌نشست. به دیدار علما و حتی برخی شاگردان خود می‌رفت. از طلاب فقیر، وجه اندک تدریس خود را نمی‌گرفت. درس وی از حلاوت و طراوت خاصی برخوردار بود. در ماه رمضان، باب حادی عشر و برخی کتب اعتقادی دیگر را تدریس می‌کرد. حالت درویشی و ساده‌زیستی داشت.
جواهرالکلام، تربت پاکان قم، ۱۳۸۲ش، ج۳، ص۱۷۵۹-۱۷۶۱.
مدرس پس از بازگشت به عراق، با توصیه سیدابوالحسن اصفهانی، برای تدریس، به سامراء رفت و بعد از ۲ سال، به‌عنوان وکیل تام‌الاختیار او در افغانستان، سفر دوباره‌ای به وطن نمود.[۱۴] محمدعلی غزنوی یکسال پس از فوت اصفهانی، در ۱۳۲۶ش مقیم نجف گردیده و تدریس را در پیش گرفت.[۱۵]. پس از چندی، از سوی طلاب و شاگردان معروف به «مدرس» شد.[۱۶] تدریس و تعداد شاگردان مدرس هم‌رتبه خویی و حکیم دانسته شده است.[۱۷]محمدآصف محسنی قندهاری از مراجع تقلید در افغانستان از شاگردان وی بود.[۱۸] مدرس همراه با تدریس دروس دیگر، و پس از مشاهده ضعف عمومی حوزویان و استادان در ادبیات عرب،[۱۹] تمرکز خود را بر تدریس، نقد و بررسی نظریات نویسندگان صرف و نحو و لغت عرب گذاشت.[۲۰] در ۱۳۵۳ش، نیروهای دولت بعث عراق، مدرس را زندانی کرده و پس از یک‌ماه اذیت و آزار، و از بین‌بردن برخی نوشته‌ها و کتاب‌های وی، او را مجبور به خروج از عراق کردند.[۲۱]
تایید اجتهاد
سیدابوالحسن اصفهانی، سیدابوالقاسم خویی، آقابزرگ تهرانی و سیدمحمدباقر صدر اجتهاد مدرس را تایید و گواهی کرده‌اند. آیت الله خوئی در اجازه‌نامه خود، مدرس را دانشمند فاضل، ادیب كامل، عماد علمای اعلام و برگزیده فضلای كرام خطاب کرده است.[۲۲] آقابزرگ تهرانی در اجازه‌نامه خود به عربی، عناوین محقق مدقق و معلم، استاد فائق، مصنف ماهر و ثقة سند بکاربرده است.[۲۳] هم‌چنین صدر برای او پس از رفتن به قم، اجازه روایت فرستاد.[۲۴]
مهاجرت به قم و تدریس
مدرس در محرم سال ۱۳۵۴ش، وارد مشهد شد و به تقاضای برخی از مراجع، به قم رفته، و به تدریس مشغول شد.[۲۵] تعداد جلسات درس روزانه مدرس، به ۱۰ جلسه می‌رسید.[۲۶]او برای برخی ازشاگردانش به صورت خصوصی با دریافت شهریه‌ای معین نیز تدریس داشته است. او را در ادبیات عرب توانا و زبده دانسته‌اند. [۲۷] شاگردان وی از طلاب ایران، پاکستان، عراق، افغانستان، سوریه، عربستان، کویت، لبنان و هندوستان بودند.[۲۸] تخصص در موضوع و نحوه انحصاری ورود و خروج به موضوع درس و تنوع مطالب در ضمن تدریس از ویژگی‌های درس مدرس برشمرده شده است. [۲۹]
آثار
نخستین کتاب‌های مدرس بنام‌های الکلام المفید للمدرس و المستفید (شرح صمدیه)، مکررات المدرس (شرح سیوطی) و المدرس الأفضل فيما يرمز و يشار إليه في المطول (شرح مطول) اولین بار در سال‌های ۱۳۴۳تا۱۳۴۶ در نجف چاپ و منتشر شد.[۳۰] تصحیح و تعلیق جامع المقدمات، کتاب‌های قواعد الادبیه و قواعد النحویه (هر دو در توضیح و شرح عوامل فی النحو)، رفع الغاشیه من غوامض الحاشیه (شرح حاشیه ملاعبدالله)، اعراب سورة الفاتحه و الشواهد المنتخبة (شرح سیوطی) از دیگر آثار او است.[۳۱]
به گفته یکی از شاگردان مدرس، دانشگاه الازهر در مصر، پس از انتشار کتاب المدرس الافضل، ضمن تمجید، آن را چندبار چاپ کرده و با فرستادن هیات رسمی به نجف برای دیدار با مدرس، جهت دعوت رسمی از وی برای پذیرفتن ریاست بخش ادبیات عرب آن دانشگاه اقدام کردند و مجموعه‌ای از نوارهای صوتی درس وی را با خود بردند.[۳۲]
مدرس با تأسیس موسسه‌ای در قم برای تولید و پخش نوارهای (کاست) صوتی درس‌های خود، حدود ۳ هزار نوار درسی در ادبیات عرب برجای گذاشت.[۳۳] شرح و توضیح دروس امثله، صرف میر، عوامل جرجانی، عوامل ملامحسن، منطق کُبری، شرح اُنموذج، شرح جامی، مُغنی اللبیب و معالم الدین از جمله درس‌های ضبط شده وی است.[۳۴]
پانویس
- ↑ فصیحی، شریفی، «عالمان شیعه غزنی»، ۱۳۹۳ش، ص۳۹۱-۳۸۴.
- ↑ پایگاه اینترنتی اثار استاد مدرس افغانی، «زندگی‌نامه»
- ↑ جواهرالکلام، تربت پاکان قم، ۱۳۸۲ش، ج۳، ص۱۷۵۹-۱۷۶۱.
- ↑ ناصری، مشاهیر تشیع در افغانستان، ۱۳۹۰ش، ص ۲۱۹-۲۱۱.
- ↑ فصیحی، شریفی، «عالمان شیعه غزنی»، ۱۳۹۳ش، ص۳۹۱-۳۸۴.
- ↑ جواهرالکلام، تربت پاکان قم، ۱۳۸۲ش، ج۳، ص۱۷۵۹-۱۷۶۱.
- ↑ فصیحی، شریفی، «عالمان شیعه غزنی»، ۱۳۹۳،
- ↑ امینی، معجم رجال الفکر و الادب، ۱۴۱۵ق، ج۳، ص۸۱.
- ↑ ناصری، مشاهیر تشیع در افغانستان، ۱۳۹۰ش، ص ۲۱۹-۲۱۱.
- ↑ خدابنده‌لو، «مدرس افغانی، محمدعلی»، ص۲۱۹.
- ↑ ناصری، مشاهیر تشیع در افغانستان، ۱۳۹۰ش، ص ۲۱۹-۲۱۱.
- ↑ ناصری، مشاهیر تشیع در افغانستان، ۱۳۹۰ش، ص ۲۱۹-۲۱۱.
- ↑ ناصری، مشاهیر تشیع در افغانستان، ۱۳۹۰ش، ص ۲۱۹-۲۱۱.
- ↑ فصیحی، شریفی، «عالمان شیعه غزنی»، ۱۳۹۳، ص۳۹۱-۳۸۴.
- ↑ معصومی، گوهر ادب، پرتوی از حیات علمی، عملی و معنوی استاد مدرس افغانی، ۱۳۸۳ش، ص ۱۸۹.
- ↑ محقق خراسانی، المؤلفون الافغانیون المعاصرون، ۱۳۹۰ق، ص۶۴.
- ↑ محقق خراسانی، المؤلفون الافغانیون المعاصرون، ۱۳۹۰ق، ص۶۴.
- ↑ «گفتگوی اختصاصی با آیت‌الله شیخ محمد آصف محسنی»، پایگاه اطلاع‌رسانی رسالات
- ↑ شفایی، «مدرس و نیم قرن تدریس»، ص۱۸۶-۱۷۲.
- ↑ خدابنده‌لو، «مدرس افغانی، محمدعلی»، ص۲۱۹.
- ↑ امینی، معجم رجال الفکر و الادب، ۱۴۱۵ق، ج۳، ص۸۱.
- ↑ شفایی، زندانیان روحانیت تشیع در افغانستان، ۱۳۶۸ش، ص ۴۲-۴۰.
- ↑ شفایی، زندانیان روحانیت تشیع در افغانستان، ۱۳۶۸ش، ص ۴۲-۴۰.
- ↑ خدابنده‌لو، «مدرس افغانی، محمدعلی»، ص۲۱۹.
- ↑ فصیحی، شریفی، «عالمان شیعه غزنی»، ۱۳۹۳، ص۳۹۱-۳۸۴.
- ↑ فصیحی، شریفی، «عالمان شیعه غزنی»، ۱۳۹۳، ص۳۹۱-۳۸۴.
- ↑ «بیاد مرحوم مدرس افغانی، مدرس ادبیات عرب»، کیهان فرهنگی، ۱۳۶۵ش، ص۴۳-۴۲.
- ↑ نرم‌افزار ادبیات عرب، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، اردیبهشت ۱۳۹۴ش
- ↑ احدی امیر كلاتی از شاگردان مدرس https://khamakshop.com/محمدعلی-مُدَرِّس-افغانی/
- ↑ عواد، معجم المؤلفین العراقیین، بغداد، ج۳، ص۲۰۷-۲۰۸.
- ↑ ناصری، مشاهیر تشیع در افغانستان، ۱۳۹۰ش، ص ۲۱۹-۲۱۱.
- ↑ ناصری، مشاهیر تشیع در افغانستان، ۱۳۹۰ش، ص۲۱۸.
- ↑ خدابنده‌لو، «مدرس افغانی، محمدعلی»، ص۲۱۹.
- ↑ خدابنده‌لو، «مدرس افغانی، محمدعلی»، ص۲۱۹.
منابع
- امینی، محمدهادی، معجم رجال الفکر و الادب فی النجف خلال الف عام، ج۳، ۱۴۱۵ق.
- جواهر الکلام، عبدالحسین، تربت پاکان قم، قم، انصاریان، ۱۳۸۲ش.
- خدابنده‌لو، غلامرضا، «مدرس افغانی، محمدعلی»، در دایرة المعارف تشیع، تهران، حکمت، ۱۳۹۴ش.
- شفایی، حسین، زندانیان روحانیت تشیع در افغانستان، قم، مولف، ۱۳۶۸ش.
- شفایی، حسین، «مدرس و نیم قرن تدریس»، در نشریه سراج، ش۹و۱۰، قم، مرکز فرهنگی نویسندگان افغانستان، ۱۳۷۵ش.
- عواد، کورکیس، معجم المؤلفین العراقیین، بغداد، مجمع العلمی العراقی، چاپ اول، ۱۹۶۹م.
- فصیحی، قربانعلی؛ شریفی، علی مدد، عالمان شیعه غزنی، تهران، انتشارات عرفان، بهار ۱۳۹۳ش.
- قاسمی(محقق خراسانی)، محمدعیسی، المؤلفون الافغانیون المعاصرون، نجف، نعمان، ۱۳۹۰ق.
- کیهان فرهنگی، «بیاد مرحوم مدس افغانی، مدرس ادبیات عرب»، ش۷، مهر۱۳۶۵ش.
- معصومی، جواد، گوهر ادب، پرتوی از حیات علمی، عملی و معنوی استاد مدرس افغانی، قم، تهذیب، خرداد ۱۳۸۳ش.
- ناصری، عبدالمجید، مشاهیر تشیع در افغانستان، قم، المصطفی، ۱۳۹۰ش.
- نرم‌افزار قواعد ادبیات عرب، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، اردیبهشت ۱۳۹۴ش.
- https://khamakshop.com/محمدعلی-مُدَرِّس-افغانی/