فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل‌بیت(ع) دانش‌نامه‌ای تخصصی در شرح واژگان فارسی که عناوین فقهی یا مباحث مرتبط با فقه، به‌صورت ساده و روان در آن آمده است. این اثر که در مؤسسه دائرةالمعارف فقه اسلامی و زیرنظر سید محمود هاشمی شاهرودی برای دانش‌پژوهان تهیه و تدوین شده، اصطلاحات فقهی در آن همراه معنا و اطلاعات پایه و اساسی به‌طور مستند گردآوری شده است. فرهنگ فقه در سال ۱۳۸۲ش در شش جلد منتشر شد.
 | |
| اطلاعات کتاب | |
|---|---|
| نویسنده | مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی |
| موضوع | فقه |
| سبک | دائرةالمعارف |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | ۶ جلد |
| اطلاعات نشر | |
| ناشر | مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی |
| محل نشر | قم |
| تاریخ نشر | ۱۳۸۲ش |
مؤسسه دائرةالمعارف فقه اسلامی
مؤسسه دائرةالمعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیت(ع) مؤسسه‌ای پژوهشی و آموزشی در زمینه فقه، اصول فقه و کلام در شهر قم است. این مؤسسه به‌دستور آیت‌الله خامنه‌ای و به‌دست سید محمود هاشمی شاهرودی (درگذشت: ۱۳۹۷ش) در سال ۱۳۶۹ش تأسیس شد. حسن نظری شاهرودی، ریاست این مؤسسه را برعهده دارد.[۱]
انگیزه تألیف
مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی برای دسترسی طلاب، دانشجویان و علاقمندان به میراث فقه شیعه و آگاهی آنان از عناوین و مباحث فقهی به‌صورت اطلاعات اجمالی و کوتاه، اقدام به تألیف فرهنگ فقه فارسی کرد.[۲]
ساختار کتاب
فرهنگ فقه که بیش از شش‌هزار عنوان فقهی را در بر دارد، به زبان فارسی و با نظم الفبایی تنظیم گردیده[۳] و سعی شده در عین اتقان علمی، از نثری ساده و متنی مختصر برخوردار باشد تا علاوه بر بهره‌برداری اهل فن، برای عموم علاقمندان نیز قابل فهم باشد.[۴]
در مقدمه کتاب درباره فقه، جایگاه علم فقه، ویژگی‌های فقه شیعه، مراحل فقه شیعی (تأسیس، شکوفایی و رشد، استقلال، افراط و تفریط، اعتدال و کمال)، متون فقهی، تقسیم مباحث فقهی، ترتیب مباحث فقهی، شیوه ارائه مباحث فقهی، شیوه‌های نو، فرهنگ و دائرةالمعارف‌نویسی سخن به میان آمده است.[۵]
مراحل شکل‌گیری مقاله
به گفته مؤسسه دائرةالمعارف، شناخت ابعاد و چارچوب فرهنگ فقه و ایجاد یک مقاله فقهی، در گرو عناوین فقهی، شناسه مناسب، توضیحات لازم و استناد کامل است.[۶] از این‌رو برای تدوین فرهنگ فقه، مراحل زیر طی می‌شود:
- مدخل‌گزینی
- تشکیل پرونده علمی
- تدوین مقاله
- بررسی ساختاری و محتوایی
- بازنویسی
- نظارت نهایی
- ویرایش
- بازبینی نهایی
- حروف‌نگاری.[۷]
عنوان مدخل‌ها در هر جلد
عناوین ابتدایی و انتهایی مدخل‌ها در هر جلد به این شرح است:
- جلد اول: ائمه-ایمان
- جلد دوم: باب السلام-ثیوبت
- جلد سوم: جائر-ذی المعارج
- جلد چهارم: رانش-شیوع
- جلد پنجم: صابئه-فیه تردد
- جلد ششم: قائم-قیمی.[۸]
منابع استفاده‌شده
از کتاب جواهر الکلام به‌دلیل جامع‌ترین متن استدلالی فقه شیعه، دارا بودن اقوال و استدلال‌های فقیهان و نیز جایگاه والا در حوزه‌های علمی شیعه، به‌عنوان منبع اصلی مورد استفاده قرار گرفته است.[۹]
المبسوط، الخلاف، شرائع الاسلام، تحریر الاحکام، تذکرة الفقهاء، منتهی المطلب، جامع المقاصد،الروضة البهیة، مسالک الافهام، مجمع الفائدة و البرهان، مدارک الاحکام، الحدائق الناضرة، مفتاح الکرامة، العروة الوثقی و شروح معروف آن (مستمسک، التنقیح و مهذّب الاحکام)، منهاج الصالحین، تحریر الوسیلة و توضیح المسائل مراجع تقلید، دیگر کتاب‌های فقهی هستند که در فرهنگ فقه استفاده شده‌اند.[۱۰]
مشکلات
در مقدمه کتاب، به برخی مشکلات و سختی‌ها در روند نگاشتن مدخل‌ها و تألیف مقالات فقهی اشاره شده است:
- کمبود متخصصان فرهنگ‌نویس در حوزه فقه
- نگاشتن فرهنگ فقه به زبان فارسی؛ درحالی‌که تقریباً تمامی متون و منابع آن عربی است.
- ضرورت‌نداشتن استفاده از تمامی متون فقهی برای تدوین فرهنگ فقه و تنها استفاده از منابعی که افزون بر غنا و جامعیت فقهی، نشانگر مراحل مختلف و تحولات فقه شیعی نیز باشد.
- ارتباط تنگاتنگ برخی عنوانها با یکدیگر و تکرار و درهم تنیده‌شدن مباحث و مطالب مربوط به این عناوین در ابواب مختلف فقهی و جدا کردن دقیق مباحث هر عنوان از عنوان دیگر
- فزونی و فراوانی مباحث مربوط به برخی عناوین از یک سو و نبود یا کاستی مباحث مربوط به برخی عناوین، همچون عناوین مستحدث از سوی دیگر.[۱۱]
چاپ
چاپ اول فرهنگ فقه در سال ۱۳۸۲ش توسط مؤسسه دائرةالمعارف فقه اسلامی و با نظارت سید محمود هاشمی شاهرودی در شش جلد منتشر شد.[۱۲]
پانویس
- ↑ «گزارش‌ها: مؤسسه دایرةالمعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیت(ع)»، ص۳۸.
- ↑ مؤسسه دائرةالمعارف فقه اسلامی، فرهنگ فقه، ۱۳۸۵ش، ج۱، ص۳۸.
- ↑ مؤسسه دائرةالمعارف فقه اسلامی، فرهنگ فقه، ۱۳۸۵ش، ج۱، ص۳۸.
- ↑ مؤسسه دائرةالمعارف فقه اسلامی، فرهنگ فقه، ۱۳۸۵ش، ج۱، ص۳۸.
- ↑ مؤسسه دائرةالمعارف فقه اسلامی، فرهنگ فقه، ۱۳۸۵ش، ج۱، ص۴۳-۶۶.
- ↑ مؤسسه دائرةالمعارف فقه اسلامی، فرهنگ فقه، ۱۳۸۵ش، ج۱، ص۶۶-۷۰.
- ↑ مؤسسه دائرةالمعارف فقه اسلامی، فرهنگ فقه، ۱۳۸۵ش، ج۱، ص۷۳-۷۵.
- ↑ فرهنگ فقه، کتابخانه دیجیتال نور.
- ↑ مؤسسه دائرةالمعارف فقه اسلامی، فرهنگ فقه، ۱۳۸۵ش، ج۱، ص۷۲.
- ↑ مؤسسه دائرةالمعارف فقه اسلامی، فرهنگ فقه، ۱۳۸۵ش، ج۱، ص۷۳.
- ↑ مؤسسه دائرةالمعارف فقه اسلامی، فرهنگ فقه، ۱۳۸۵ش، ج۱، ص۷۶و۷۷.
- ↑ «فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام»، سایت مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی،
منابع
- «گزارش‌ها: مؤسسه دایرة المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیت(ع)»، مجله فرهنگ کوثر، شماره ۱۳، فروردین ۱۳۷۷ش.
- «فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام»، سایت مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی، تاریخ بازدید: ۸ اسفند ۱۴۰۲ش.
- فرهنگ فقه، کتابخانه دیجیتال نور، تاریخ بازدید: ۸ اسفند ۱۴۰۲ش.
- مؤسسه دائرةالمعارف فقه اسلامی، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل‌بیت(ع)، زیرنظر: سید محمود هاشمی شاهرودی، قم، مؤسسه دائرةالمعارف فقه اسلامی، ۱۳۸۵ش.