عین الحیات (کتاب)
 | |
| اطلاعات کتاب | |
|---|---|
| نویسنده | علامه مجلسی |
| تاریخ نگارش | ۱۰۷۴ق |
| موضوع | اخلاق |
| زبان | فارسی |
| مجموعه | دو جلد |
| اطلاعات نشر | |
| ناشر | انوار الهدی |
| تاریخ نشر | ۱۳۸۲ش |
عَیْنُ الْحَیات (به معنای: چشمه زندگی) کتابی اخلاقی به زبان فارسی نوشته علامه مجلسی (متوفای ۱۱۱۰ق). این کتاب، ترجمه و شرح سفارش‌ها و توصیه‌های اخلاقی پیامبر اکرم(ص) به ابوذر غفاری است. این اثر، دارای نظم و ترتیب خاصی نبوده و مؤلف سعی کرده تا از وصایای پیامبر اکرم (ص) به ابوذر غفاری، شرحی عرفانی اسلامی ارائه دهد. عین الحیات توسط مؤلف و دیگران، تلخیص گردیده و به زبان عربی و اردو نیز ترجمه شده است.
درباره مؤلف
محمدباقر بن محمدتقی مجلسی معروف به علامه مجلسی و مجلسی دوم (متوفای ۱۱۱۰ق) از معروف‌ترین علما، فقها و محدثان در جهان اسلام است. وی از صاحب‌منصبان با نفوذ شیعه در عصر صفویه و صاحب کتاب حدیثی بحار الانوار است.
تاریخ تألیف و انگیزه آن
عین الحیات در سال ۱۰۷۴ق تألیف شده است.[۱] هدف مؤلف آن بوده تا با تألیف این کتاب، عامه مؤمنان و شیعیان را با عرفان اصیل اسلامی آشنا کند، چون سخن پیامبر(ص) به ابوذر غفاری، جامع‌ترین اخباری است که بر محاسن و مکارم اخلاقی مشتمل است. مجلسی تلاش کرده تا ابتدا سخن پیامبر(ص) را به فارسی ترجمه کند و به دور از عبارات سنگین، آنچه را محتاج به تفسیر و تبیین است، شرح دهد.[۲]
روش مؤلف
مجلسی موارد اولیه اخلاق را از آیات و روایات گرفته و با کمک از سخنان معصومان در زمینه‌های مختلف اخلاقی به پردازش و ارائه آن پرداخته است. وی به مباحثی چون بدعت‌بودن رهبانیت در اسلام، حرمت غناء، دعا و فواید آن نیز پرداخته است. کتاب دارای نظم و چهارچوب خاصی نیست و مباحث آن تفکیک نشده است.[۳]
محتوا
مجلسی پس از مقدمهای کوتاه، فضائل ابوذر غفاری، چگونگی مسلمان شدن او، مظلومیت وی و ظلم عثمان نسبت به او و احوالات ابوذر، اخراج ابوذر از مدینه و چگونگی وفات وی در ربذه را ذکر کرده است.[۴] مؤلف سپس به شرح حدیث پیامبر اکرم به ابوذر غفاری پرداخته است. کتاب در ادامه دارای قالب‌بندی خاصی نبوده و مؤلف به شرح ابتدای حدیث پرداخته و درباره رؤیت خداوند به توضیح می‌پردازد. وی سپس غرض از خلقت آسمان، زمین، عرش، کرسی و جمیع مخلوقات را معرفت و عبادت ذکر می‌کند که هر دو به یکدیگر وابسته‌اند. مؤلف، نیت را شرط همه اعمال می‌داند و حضور قلب در عبادات را مورد بحث قرار داده است. وی پس از طرح مباحث این‌چنینی تا پایان کتاب به ذکر مباحث و مصادیق اخلاقی می‌پردازد.[یادداشت ۱]
تلخیص‌ها، ترجمه‌ها و پژوهش‌های پیرامون کتاب
کتاب عین الحیات با تحقیق سید مهدی رجایی در قم و انتشارات انوار الهدی در سال ۱۳۸۲ش چاپ گردید. انتشارات متعددی در ایران، کتاب عین الحیات را به چاپ رسانده‌اند.
بنابر گزارش الذریعه از محدث نوری در کتاب الفیض القدسی، مجلسی کتاب خویش را تلخیص کرده و مشکوةالانوار نام نهاد که در سال ۱۳۰۸ق در تبریز چاپ شد.[۵] تلخیص دیگری از عین الحیوة با نام شفاء الصدور از سیده بی‌بی خاتون همسر سید صدرالدین دزفولی(درگذشت:۱۲۵۸ق) نیز نام برده شده است.[۶] محمد اسفندیاری نیز این کتاب را تلخیص کرده و گزیده آن را همایش بزرگداشت علامه مجلسی با همکاری سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و انتشارات اسلامی در سال ۱۳۷۸ش در تهران منتشر کرد.
منتخب عین الحیاة اثر سید محمدباقر نجفی یزدی(درگذشت:۱۲۹۸ق) هم با چاپ وزیری در ۵۵۶صفحه در سال ۱۳۹۶ق منتشر شد.[۷]
سید مصطفی بن محمّدهادی بن سید دلدار علی نقوی لکهنوی (متوفای ۱۳۲۳ق) به عربی ترجمه کرده است.[۸] سید محمّد باقر هندی عین الحیاة را به اردو برگردانده است.[۹] سید هاشم میلانی نیز این کتاب را به عربی برگردانده و انتشارت جامعه مدرسین در سال ۱۴۱۶ق به چاپ رسانده است.
پانویس
- ↑ انصاری قمی، کتاب‌شناسی تألیفات علامه مجلسی، ۱۳۶۹ش.
- ↑ مجلسی، عین الحیات، ۱۳۸۲ش، ص۱۱.
- ↑ گزیده عین الحیاه، ۱۳۷۹ش.
- ↑ مجلسی، عین الحیات، ۱۳۸۲ش، ص۱-۴۰.
- ↑ آقابزرگ تهرانی، الذریعة،۱۴۰۸ق، ج۲۱، ص۵۴.
- ↑ تهرانی، الذریعة، ۱۴۰۸ق، ج۱۴، ص۲۰۴.
- ↑ انصاری قمی، کتاب‌شناسی تألیفات علامه مجلسی، ۱۳۶۹ش.
- ↑ آقابزرگ تهرانی، الذریعة، ۱۴۰۸ق، ج۴، ص۲۱۳.
- ↑ آقابزرگ تهرانی، الذریعة، ۱۴۰۸ق، ج۴، ص۱۲۰.
یادداشت
- ↑ فهرست کتاب عین الحیات:
- ذکر بعضی فضایل و احوال ابوذر
- فضایل سلمان و ابوذر و مقداد
- کیفیت اسلام ابوذر
- کیفیت مسلمان‌شدن سلمان
- مظلومیت ابوذر و ظلم عثمان نسبت به او
- احوال ابوذر
- اخراج ابوذر از مدینه
- وفات ابوذر در ربذه
- وصیت رسول‌الله(ص) به ابوذر
- فصل اول : رویت
- فصل دوم : هدف از خلقت آسمان و زمین
- فصل سوم : شرایط اعمال
- فایده
- فصل چهارم : حضور قلب
- اصل اول : قبول عبادات موقوف به معرفت است
- اصل دوم : ایمان مایه سعادت ابدی ست
- اصل سوم : مراتب معرفت و ایمان
- اصل چهارم : حدوث عالم
- اصل پنجم : تحقیق معنی فرد
- اصل ششم : بقای خداوند
- اصل هفتم : خالقیت حق‌تعالی
- اصل هشتم : آفرینش آسمان ها
- اصل نهم : معنی لطیف و خبیر
- اصل دهم : احاطه علم و قدرت خداوند به همه چیز
- فایدۀ اول : بیان ضرورت وجود نبی و احتیاج خلایق به او
- فایدۀ دوم : معجزه
- فایدۀ سوم : تقریر دلیل بر نبوت پیغمبر آخرالزمان، حضرت محمد(ص)
- فایدۀ چهارم : قداست ساحت انبیا(ع)
- فایدۀ پنجم : بیان بعضی از شمایل و اوصاف آن حضرت
- تنویر اول : اینکه هیچ عصری خالی از امام منصوب از جانب خدا نیست
- تنوبر دوم : عصمت امام
- تنویر سوم : نازل‌شدن آیه تطهیر در شان اهلبیت(ع)
- تنوبر چهارم : فضیلت اهلبیت(ع)
- تنوبر پنجم : اینکه صحت عبادت مشروط بر اعتقاد به امامت ائمه(ع) است
- تنوبر ششم : صفات و علایم امام و شرایط امامت
- مقصد اول : احتراز از طول امل
- مقصد دوم : در بیان دجال
- مقصد سوم : بیان مجملی از معاد و ذکر بعضی از احوال آن
- قاعدۀ اول : فضیلت علم، یادگرفتن و یاد دادن آن و فضل علما
- قاعدۀ دوم : اصناف علم و انچه از آن نافع است
- قاعده سوم : شرایط و آداب علم و عمل نمودن به آن و بیان اصناف علما
- قاعده چهارم : اصناف علما و صفات عالم قابل متابعت
- قاعده پنجم : مذمت عمل بی‌عمل
- قاعدۀ ششم : مذمت فتوا دادن کسی که اهلیت آن را نداشته باشد
- خصلت اول : عدم اغترار به عبادت و اعتراف به عجز
- خصلت دوم : شکر نعمت
- خصلت سوم : توبه
- لمعۀ اول : فضیلت نماز
- لمعۀ دوم : اختلاف شرایع و مذمت بدعت در دین
- لمعۀ سوم : رهبانیت بدعت است و در این امت نیست
- لعمۀ چهارم : اعتزال از خلق
- لعمۀ پنجم : طلب مال از حلال نمودن و قدر انفاق کردن
- لمعۀ ششم : در بیان تجمل، زینت، لباس‌های فاخر و...
- لمعۀ هفتم : فضیلت پاکیزه بودن و بوی خوش کردن
- لمعۀ هشتم : مدح طعام‌های لذیذ و مذمت ترک گوشت و حیوانی نمودن
- لمعۀ نهم : حرمت غناء
- لمعۀ دهم : در بیان ذکر
- تصدق کردن
- ثمرۀ اول : خوف و رجا
- ثمره دوم : بیان بعضی از قصص خایفان، جهت تنبه مومنان
- ثمره سوم : مدح مخالفت نفس و مذمت متابعت هواهای نفسانی
- باب اول : مذمت دنیا
- باب دوم : بیان چند تمثیل در مذمت دنیا
- تمثیل اول : در بیان اینکه، هر چند آدمی به دنیا مشغول می‌شود
- تمثیل دوم : در بیان اینکه هر چند بیشتر تحصیل دنیا می‌نمایی
- تمثیل سوم : در بیان اینکه، ظاهر دنیا خوشایند و باطنش کشنده است
- تمثیل چهارم : در بیان فنا و سرعت انقضای دنیا
- تمثیل پنجم : در بیان بی‌وفایی دنیا
- تمثیل ششم : در بیان کیفیت نجات از دنیا
- تمثیل هفتم : در بیان پستی دنیا و اینکه سربلندی در این خانۀ پست ضرر می‌رساند
- تمثیل هشتم : در بیان سوء عاقبت دنیا
- تمثیل نهم : در بیان اینکه، دنیا و آخرت با یکدیگر جمع نمی‌شوند
- تمثیل دهم : ذکر تمثیلاتی که، مشتمل است بر توضیح عیب‌های بسیار از دنیا
- باب سوم : معنی دنیا
- خصلت اول : بسیار خندیدن
- خصلت دوم : کسلی و سستی در عبادت
- خصلت سوم : عفت فرج، از محرمات، مکروهات و شبهات
- خصلت چهارم : نگاه‌داشتن چشم، از محرمات و مکروهات
- نجم اول : فضیلت دعا و فواید آن
- نجم دوم : شرایط آداب دعا
- نجم سوم : علت مستجاب‌نشدن بعضی از دعاها
- ینبوع اول : اکرام پیران مسلمانان
- ینبوع دوم : فضیلت قرآن و حامل آن
- ساقیۀ اول : فضیلت قرآن
- ساقیۀ دوم : فضیلت حاملان قرآن
- ساقیۀ سوم : صفات قاریان قرآن و اصناف ایشان
- ساقیۀ چهارم : آداب قرائت قرآن
- ساقیۀ پنجم : استعاذه
- ساقیۀ ششم : رو به جانب قبله بودن
- ساقیۀ هفتم : کیفیت ختم قرآن
- ساقیۀ هشتم : ثواب تعلیم و تعلم و حفظ قرآن
- ساقیه نهم : ثواب قرائت قرآن
- ساقیه دهم : فضیلت تلاوت قرآن و نگاه داشتن آن
- ساقیه یازدهم : فضایل و فواید بعضی از آیات و سوره‌های قرآن
- ینبوع سوم : احوال سلاطین، معاشرت‌نمودن با ایشان و عدل و جورشان
- جدول اول : عدل و جور ایشان
- جدول دوم : کیفیت معاشرت ارباب حکومت بارعایا و حقوق ایشان
- جدول سوم : ثواب اعانت مومنان و ادخال سرور در قلبشان و دفع ظلم
- جدول چهارم : مذمت تحقیر و ایذای مؤمنان
- جدول پنجم : حقوق پادشاهان، دعا کردن برای صلاحشان
- جدول ششم : مفاسد قرب پادشاهان
- جدول هفتم : جهاتی که به آنها می‌توان به خانه حکام و امرا رفت
- فصل اول : مذمت و حرمت غیبت
- فصل دوم : معنی غیبت
- فصل سوم : در بیان افرادی که غیبت‌شان استثناست
- فصل چهارم : حکم شنیدن غیبت
- فصل پنجم : کفارۀ غیبت و توبه از آن
- فصل ششم : مذمت بهتان و متهم ساختن مؤمنان و گمان بد بردن به ایشان
- فصل هفتم : مذمت حسد
- مصباح اول : مذمت تکبر
- مصباح دوم : انواع تکبر
- مصباح سوم : علاج تکبر
- مصباح چهارم : اصلاح سریره
- مصباح پنجم : پشم پوشی
- باب اول : فضیلت اذکاری که مخصوص به وقتی نیست
- فصل اول : فضیلت تسبیحات اربعه
- فصل دوم : ثواب تهلیل
- فصل سوم : فضیلت تسبیح
- فصل چهارم : فضیلت تحمید و انواع حمد
- فصل پنجم : فضیلت استغفار
- فصل ششم : فضیلت اذکار متفرقه
- باب دوم : اذکاری که مخصوص وقت‌های خاصی هستند
- فصل اول : تعقیب نماز و اذکار صبح و شام
- فصل دوم : اذکار و ادعیه یی که در عقب هر نماز باید خواند
- فصل سوم : تعقیب مخصوص نماز ظهر
- فصل چهارم : تعقیبات نماز عصر
- فصل پنجم : تعقیب نماز خفتن
- فصل ششم : سجده شکر
- فصل هفتم : اذکاری که در هنگام خواب باید خواند.
منابع
- آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعة الی تصانیف الشیعة، بیروت، دار الاضواء.
- انصاری قمی، ناصرالدین، کتاب‌شناسی تألیفات علامه مجلسی، مشکوة، شماره ۲۹، زمستان ۱۳۶۹ش.
- گزیده عین الحیاه، کتاب ماه دین، شماره ۳۴، مرداد ۱۳۷۹ش.
- مجلسی، محمدباقر، عین الحیات، قم، انوارالهدی، ۱۳۸۲ش.
پیوند به بیرون