ابراهیم بن صادق عاملی
| فقیه، ادیب و شاعر شیعی | |
| اطلاعات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | ابراهیم‌بن صادق‌بن ابراهیم‌بن یحیی مخزومی عاملی طیبی |
| تاریخ تولد | ۱۲۲۱ قمری |
| زادگاه | جبل‌عامل |
| تاریخ وفات | ۱۲۸۳ق |
| شهر وفات | جبل‌عامل |
| اطلاعات علمی | |
| استادان | محمدحسن نجفی • شیخ مرتضی انصاری و ... |
| تألیفات | دیوان اشعار • اشعاری در مدح امام علی(ع) و امام حسین(ع) |
اِبْراهیمِ بنِ صادِق عاملی فقیه، ادیب، شاعر و عالم شیعی (۱۲۲۱-۱۲۸۴ق/۱۸۰۶-۱۸۶۷م) قرن سیزدهم قمری که در منطقه جبل‌عامل در لبنان به‌دنیا آمد. وی در حوزه نجف، علوم اسلامی را در نزد عالمانی چون محمدحسن نجفی و شیخ انصاری فراگرفت، اما شهرتش به سبب علاقه به ادبیات و شعر و قصیده‌های او است. او ۴ چکامه نیز در مدح امام علی(ع) و امام حسین(ع) سروده است.
نام و نسب
تبارنامه کامل او چنین است: ابراهیم‌بن صادق‌بن ابراهیم‌بن یحیی مخزومی عاملی طیبی. خاندان او (آل یحیی و آل صادق) که عموماً امامی‌اند، در جبل عامل لبنان به علم و ادب معروف‌اند. پدرش ابراهیم و جدش یحیی هر دو به دانش و ادب و شعر شهره بودند.
تحصیلات
ابراهیم در روستای طیبه جبل‌عامل زاده شد. مقدمات علوم و ادبیات را در زادگاهش فرا گرفت، اما به دانش‌های ادبی علاقه بیش‌تری نشان می‌داد. در ۱۲۵۲ق به قصد فراگیری علوم اسلامی به نجف کوچ کرد و مدت ۲۸ سال در حوزه علمی نجف، چندی در درس شیخ محمدحسن نجفی صاحب جواهر (درگذشت ۱۲۶۶ق) و برخی از عالمان آل کاشف الغطاء و آل قزوینی و اندکی نیز در درس شیخ مرتضی انصاری (۱۲۱۴-۱۲۸۱ق) شرکت کرد و فقه و اصول را از آنان فرا گرفت. او در شعر و ادب شهرت یافت و در شمار نویسندگان و شاعران عراق، به‌ویژه نجف، درآمد.
ابراهیم شاعری توانا
از زندگانی دراز او در نجف، به جزمناسباتی که انگیزه مدح و رثا بوده، چیزی دانسته نیست. مأخذ مهمی هم جز آنچه او خود به جای گذاشته در دست نیست. محسن امین اشاره می‌کند که مجموعه‌ای به خط او نزد فرزندش دیده است، اما نمی‌داند بر سر آن مجموعه چه آمده است.[۱] از اشعار بسیاری که امین از آن مجموعه نقل کرده است، چنین برمی‌آید که شعرش حائز اهمیت است.
قصاید ابراهیم
به‌جز ابیات اندکی که در مدح امام علی(ع) و امام حسین(ع) آمده، بقیه اشعار او قصاید کوتاه و بلندی است که به مناسبت‌های گوناگون سروده شده و مشتمل است بر مدح بسیاری از دولتمردان عثمانی، قصیده‌ای بلند در مدح سلطان عبدالمجید، حتی مدح آصف‌الدّوله، مدح امجد علی‌شاه که از هند مالی برای تعمیر مزار مسلم بن عقیل برای شیخ محمدحسن نجفی فرستاده بود و نیز چندین مرثیه از جمله رثای علی بن جعفر کاشف الغطاء، همچنین چندین قطعه و قصیده در تهنیت این و آن. بخشی از اشعاری را که ابراهیم در مدح امام علی(ع) سروده است، به خط سیمین بالای ضریح امام نوشته‌اند.[۲]
دیوان
علاوه بر مجموعه مذکور، محمد بن طاهر سماوی نجفی (درگذشت۱۳۷۰ق) دیوانی از اشعار او در دو بخش مخمّس‌ها و قصاید فراهم آورده است.[۳]
سبک شعری
شعر او استوار و متکلف و سراسر شامل معانی و مضامین تقلیدی است. نمونه بارز تکلّف و تقلید در شعر او، قصیده‌ای است با قافیه «خال» که به تقلید از «خالیه» بطرس کرامه سروده است. گویا وی به شیوه شاعران گذشته، به امید صله مدیحه می‌سروده است. چون نامق پاشا والی عراق در پاسخ دومین قصیده مدیحیه او به ستایش از هنر وی پرداخت، با شوخ چشمی نوشت: او می‌پندارد طلب دعای خیر مدحش گفته‌ام نه صله.[۴]
نثر
نثر اعاملی چنانکه از نامه‌های مندرج در کتاب اعیان الشیعة برمی‌آید، سراسر مسجّع و سخت متکلّف است. حتی امین از آن جهت این چند نوشته را یاد کرده که نمونه‌ای از نثر پرتکلّف آن روزگار به خواننده داده باشد[۵]. علاوه بر این، منظومه‌ای شامل ۵۰۰‘۱ بیت در فقه به او نسبت داده‌اند.[۶]
بازگشت به زادگاه
ابراهیم در ۱۲۷۹ق/۱۸۶۲م، پس از اندک توقفی در دمشق و خیام، به زادگاهش جبل عامل بازگشت و در آنجا از استقبال و تکریم علی اسعدبک و محمد اسعدبک، حاکمان عثمانی جبل برخوردار شد و به امور دینی همت گماشت.
درگذشت
ابراهیم چند سال پس از آن در طیبه درگذشت و در همانجا دفن شد.[۷] آقابزرگ مرگ او را در ۱۲۸۳ق دانسته است.[۸]
پانویس
یادداشت
منابع
- آقابزرگ، الذریعه، بیروت،دار الاضواء.
- آقابزرگ، طبقات اعلام الشیعه، قرن ۱۳، مشهد، ۱۳۸۸ق.
- امین، محسن، اعیان الشیعه، بیروت، ۱۳۸۰ق.
- حرزالدین، محمد، معارف الرّجال، به کوشش محمدحسین حرزالدین، قم، ۱۴۰۵ق.
- زرکلی، خیرالدین، الاعلام، بیروت، ۱۳۸۹ق.
- سرکیس، یعقوب، المباحث العراقیه، به کوشش رفائیل بطی و میربصیری، بغداد، ۱۳۷۴ق، ۲/۹۶.
- مدرس، محمدعلی، ریحانه الادب، تبریز، ۱۳۴۶ش، ۴/۸۸-۹۰.
پیوند به بیرون
- منبع مقاله: دایرة المعارف بزرگ اسلامی