علم الیقین
عِلْمُ الْیقین، اولین مرتبه از مراتب سهگانه یقین در عرفان اسلامی در کنار عین الیقین و حق الیقین، به معنای یقینی که با دانش و از راه دلیل به دست میآید.
مفهومشناسی
علم الیقین در اصطلاح عرفان اسلامی به معنای دریافت و دانشی است که از راه دلیل و استدلال به دست میآید و هیچگونه شبههای در آن نیست.[۱]
قرآن کریم در آیات چهارم و پنجم سوره تکاثر به «علم الیقین»، تصریح کرده است: کلاََّ لَوْ تَعْلَمُونَ عِلْمَ الْیقِینِ، لَترََوُنَّ الجَْحِیمَ (ترجمه: چنان نیست که شما خیال میکنید اگر شما علم الیقین (به آخرت) داشتید، قطعاً جهنّم را خواهید دید!).[۲] مفسران با استناد به این آیات گفتهاند اگر انسان «علم الیقین» داشته باشد، میتواند واقعیتها را در همین دنیا مشاهده کند و سپس به مراحل بالاتر یقین دست پیدا کند.[۳]
مراتب یقین
در عرفان اسلامی و بر اساس آیات قرآن کریم، یقین دارای سه درجه و مرتبه است که عبارتند از؛ علم الیقین، عین الیقین و حق الیقین. اولین و پایینترین مرتبه، «علم الیقین» است که محدودتر از دیگر مراتب است.[۴] ابن عربی معتقد است شناخت انسان از خداوند، اگر از راه عقل و دلیل باشد، «علم الیقین» و اگر از راه دل به ست آید «عین الیقین» و اگر با کشف و شهود به دست آید «حق الیقین» نام دارد.[۵] وی میگوید از راه عقل و با علم الیقین، تنها میتوان خداوند را اثبات کرد، ولی با دو مرحله بالاتر یقین، میتوان به خداوند رسید.[۶]
بعضی از منابع، مراتب یقین را اینگونه تفسیر کردهاند:
- علم الیقین: پایینترین مرحله یقین و به معنای یقین پیدا کردن به چیزی از راه دلیلهای مختلف است، همانند کسی که با دیدن دود، به وجود آتش یقین پیدا کند.
- عین الیقین: آن است که انسان به مرحله مشاهده میرسد و با چشم خود آتش را مشاهده میکند.
- حق الیقین: بالاترین مرتبه یقین است، همانند کسی که در آتش وارد شود و آن را حس کند.[۷]
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ انصاریان، عرفان اسلامی، ۱۳۸۶ش، ج۱، ص۳۸۵؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲۷، ص۲۸۵.
- ↑ سوره تکاثر، آیه ۵و۶.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۴ق، ج۲۰، ص۳۵۲.
- ↑ انصاریان، عرفان اسلامی، ۱۳۸۶ش، ج۱، ص۳۸۵.
- ↑ ابن عربی، فتوحات مکیه، ج۱، ص۳۱ به نقل از رضایی، «هویت شناسی یقین»، ۱۳۸۳ش، ص۴۱.
- ↑ ابن عربی، فتوحات مکیه، ج۱، ص۳۱ به نقل از رضایی، «هویت شناسی یقین»، ۱۳۸۳ش، ص۴۱.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲۷، ص۲۸۵.
یادداشت
منابع
- قرآن کریم.
- ابن عربی، محیی الدین، فتوحات مکیه، بیروت، دار احیاء التراث، بیتا.
- انصاریان، حسین، عرفان اسلامی، قم، دارالعرفان، ۱۳۸۶ش.
- رضایی، «هویت شناسی یقین»، در مجله معرفت فلسفی، شماره ۲، زمستان ۱۳۸۳ش.
- طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، مؤسسة الاعلمی، ۱۳۹۴ق.
- فراهیدی، خلیل بن احمد، کتاب العین، قم، انتشارات هجرت، ۱۴۱۰ق.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب، ۱۳۷۱ش.
پیوند به بیرون