حدیث العلماء ورثة الانبیاء: تفاوت میان نسخه‌ها
Rezai.mosavi (بحث | مشارکت‌ها) |
Rezai.mosavi (بحث | مشارکت‌ها) بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۴۰: | خط ۴۰: | ||
[[محمدتقی مجلسی]] (درگذشت: [[سال ۱۰۷۱ هجری شمسی|۱۰۷۱ق]]) از محدّثان شیعه نیز معتقد است، بیشترین چیزی که پیامبران در دنیا به‌دست می‌آورند، علم و [[حکمت]] است؛ ازاین‌رو همان را به ارث گذارده و وارث آنها عالمان هستند.<ref>مجلسی، مرآة العقول، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۱۰۳.</ref> به گفته وی، این امر منافات ندارد با اینکه آنها از بُعد جسمانی نیز ارثی داشته باشند؛ ازاین رو [[اهل‌بیت(ع)]]، هم از جهت روحانی و هم از جهت جسمانی وارث رسول خدا(ص) بوده‌اند.<ref>مجلسی، مرآة العقول، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۱۰۳.</ref> | [[محمدتقی مجلسی]] (درگذشت: [[سال ۱۰۷۱ هجری شمسی|۱۰۷۱ق]]) از محدّثان شیعه نیز معتقد است، بیشترین چیزی که پیامبران در دنیا به‌دست می‌آورند، علم و [[حکمت]] است؛ ازاین‌رو همان را به ارث گذارده و وارث آنها عالمان هستند.<ref>مجلسی، مرآة العقول، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۱۰۳.</ref> به گفته وی، این امر منافات ندارد با اینکه آنها از بُعد جسمانی نیز ارثی داشته باشند؛ ازاین رو [[اهل‌بیت(ع)]]، هم از جهت روحانی و هم از جهت جسمانی وارث رسول خدا(ص) بوده‌اند.<ref>مجلسی، مرآة العقول، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۱۰۳.</ref> | ||
===برتری علم و عالم=== | |||
محتوای کلی حدیثِ العلماء ورثة الانبیاء، دربارهٔ فضیلت و برتری علم و عالم است.<ref>امام خمینی، شرح چهل حدیث، ۱۳۸۰ش، ص۴۱۲.</ref> کلینی در کتاب کافی آن را در بخشی با عنوان ثواب عالم و متعلّم (دانشجو) آورده است.<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۳۴.</ref> | |||
امام خمینی در [[شرح چهل حدیث (کتاب)|کتاب چهل حدیث]] با توجه به هدف از کسب دانش، آن را به دنیوی و اخروی تقسیم کرده و با اینکه هر دانشی موجب کمال و شرف است،<ref>مازندرانی، شرح الکافی،۱۳۸۲ق، ج۲، ص۵۴.</ref> مراد از علم در این حدیث را علوم اخروی می‌داند.<ref>امام خمینی، شرح چهل حدیث، ۱۳۸۰ش، ص۴۱۲.</ref> وی مقصود از علوم اخروی را [[معرفت خدا]] (عقاید)، [[تزکیه|تهذیب نفس]] (اخلاق) و آداب و سنن (احکام) معرفی نموده و چنین علومی را موجب سعادت [[آخرت]] می‌شمرد.<ref>امام خمینی، شرح چهل حدیث، ۱۳۸۰ش، ص۴۱۲.</ref> | |||
منظور از «تَضَعُ أَجْنِحَتَهَا» را چنین دانسته‌اند که فرشتگان بالهای خویش را از سرِ [[تواضع]] زیر قدم‌های عالمان پهن می‌کنند، یا اینکه فرشتگاه در مجالس علم نزول یافته و از پرواز باز می‌ایستند و یا اینکه بالهای خویش را گسترده و سایبانی برای آنها قرار می‌دهند.<ref>مجلسی، مرآة العقول، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۱۱۲.</ref> | |||
همچنین دربارهٔ عبارت «یَسْتَغْفِرُ لِطَالِبِ الْعِلْمِ ..حَتَّی الْحُوتِ» (حتی ماهیان دریا برای عالم طلب آمرزش می‌کنند)، [[محمدصالح بن احمد مازندرانی|ملاصالح مازندرانی]] معتقد است، از ماهی نام برده؛ زیرا دورترین تناسب را به لحاظ طبیعت با عالم داشته و در ظاهر اصلا صوتی ندارد تا دعایی کند.<ref>مازندرانی، شرح الکافی،۱۳۸۲ق، ج۲، ص۵۶.</ref> | |||
==پانویس== | ==پانویس== | ||
| خط ۴۸: | خط ۵۷: | ||
*ابن‌حبان، محمد، صحیح ابن‌حبان، تحقیق: شعیب الأرنؤوط، بیروت، مؤسسة الرسالة، چاپ دوم، ۱۴۱۴ق. | *ابن‌حبان، محمد، صحیح ابن‌حبان، تحقیق: شعیب الأرنؤوط، بیروت، مؤسسة الرسالة، چاپ دوم، ۱۴۱۴ق. | ||
*ابن‌ماجه، محمد بن یزید، سنن ابن‌ماجه، تحقیق: محمد فؤاد عبد الباقی، دار إحیاء الکتب العربیة، بی‌جا، بی‌تا. | *ابن‌ماجه، محمد بن یزید، سنن ابن‌ماجه، تحقیق: محمد فؤاد عبد الباقی، دار إحیاء الکتب العربیة، بی‌جا، بی‌تا. | ||
*امام خمینی، روحالله، شرح چهل حدیث، قم، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ ۲۴، ۱۳۸۰ش. | |||
*ترمذی، محمد بن عیسی، سنن ترمذی تحقیق: بشار عواد، بیروت، دار الغرب الإسلامی، ۱۹۹۸م. | *ترمذی، محمد بن عیسی، سنن ترمذی تحقیق: بشار عواد، بیروت، دار الغرب الإسلامی، ۱۹۹۸م. | ||
*خمینی، سید روح‌اللّٰه، ولایت فقیه، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره)، چاپ دوازدهم، ۱۴۲۳ ق. | *خمینی، سید روح‌اللّٰه، ولایت فقیه، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره)، چاپ دوازدهم، ۱۴۲۳ ق. | ||
نسخهٔ ۷ مهٔ ۲۰۲۴، ساعت ۰۹:۵۶
| حدیث العلماء ورثة الانبیاء | |
|---|---|
| اطلاعات روایت | |
| صادره از | پیامبر(ص) و امام صادق(ع) |
| راویان | عَبدالله بن میمون قداّح، أَبی البَخْتَری |
| منابع شیعه | بصائر الدرجات، کافی، اَمالی صدوق |
| منابع سنی | سنن ابن‌ماجه، سنن أبی داود، سنن تِرمذی، صحیح ابن‌حبان |
| احادیث مشهور | |
| حدیث سلسلةالذهب • حدیث ثقلین • حدیث کساء • مقبوله عمر بن حنظلة • حدیث قرب نوافل • حدیث معراج • حدیث ولایت • حدیث وصایت • حدیث جنود عقل و جهل • حدیث شجره | |
حدیث العُلماءُ وَرَثةُ الأنبِیاء روایتی از امام صادق(ع) به نقل از رسول خدا(ص) که عالمان دین را وارث پیامبران معرفی می‌کند. مراد از «علماء» در این روایت، دانشمندان علوم دینی، منظور از «ورثة» وراثت در علم و دانش و مقصود از «انبیاء» پیامبران دارای دین و کتاب مستقل دانسته شده است. به اعتقاد محمدتقی مجلسی (درگذشت: ۱۰۷۱ق)، عالمان، وارث علم پیامبران از بُعد نبوت آنها هستند و این امر منافات ندارد با اینکه پیامبران از بُعد جسمانی نیز ارث مادی از خود باقی گذارند. برخی فقیهان، از این روایت برای اثبات ولایت فقیه نیز استفاده کرده‌اند.
این حدیث در منابع کهن شیعه و اهل سنت همچون بصائر الدرجات، الکافی، سنن ابن‌ماجه و سنن ابوداود نقل شده است.
جایگاه و سند حدیث
حدیث العُلماء وَرَثةُ الأنبِیاء روایتی از امام صادق(ع) به نقل از رسول خدا(ص) است که در آن، عالمان، وارثانِ پیامبران معرفی شده‌اند.[۱] برخی فقیهان همچون امام خمینی و حسین‌علی منتظری از این حدیث برای اثبات ولایت فقیه استفاده کرده[۲] و رهبری جامعه را نیز از شئون پیامبران دانسته‌اند که از آنها به عالمان منتقل می‌گردد.[۳]
این حدیث در منابع کهن شیعه و اهل سنت نقل شده است.[۴] از محدّثان شیعه، صفار قمی (درگذشت: ۲۹۰ق) در بصائر الدرجات،[۵] کلینی (درگذشت: ۳۲۹ق) در کافی[۶] و صدوق (درگذشت: ۳۸۱ق) در اَمالی[۷] ناقل این حدیث بوده‌اند.
از محدّثان اهل‌سنت نیز، ابن‌ماجه[۸] (درگذشت: ۲۷۳ق)، اَبوداود[۹] (درگذشت: ۲۷۵ق)، تِرمذی[۱۰] (درگذشت: ۲۷۹ق) و ابن‌حِبان[۱۱] (درگذشت: ۳۵۴ق) این حدیث را در کتاب‌های خود آورده‌اند.
متن حدیث
حدیث العُلماء وَرَثةُ الأنبِیاء در کتاب کافی با دو سند ذکر شده‌است؛ یکی روایت قداّح[۱۲] که موثّق شمرده شده[۱۳] و یکی روایت ابوالبختری[۱۴] که با وجود ضعف آن،[۱۵] برخی به جهت مضمونش آن‌را پذیرفته‌اند.[۱۶]
متن روایت قداّح از امام صادق(ع) که حضرت آن‌را از پیامبر(ص) نقل کرده، چنین است:[۱۷]
مَنْ سَلَکَ طَرِیقاً یَطْلُبُ فِیهِ عِلْماً سَلَکَ اللَّهُ بِهِ طَرِیقاً إِلَی الْجَنَّةِ وَ إِنَّ الْمَلَائِکَةَ لَتَضَعُ أَجْنِحَتَهَا لِطَالِبِ الْعِلْمِ رِضًا بِهِ وَ إِنَّهُ یَسْتَغْفِرُ لِطَالِبِ الْعِلْمِ مَنْ فِی السَّمَاءِ وَ مَنْ فِی الْأَرْضِ حَتَّی الْحُوتِ فِی الْبَحْرِ وَ فَضْلُ الْعَالِمِ عَلَی الْعَابِدِ کَفَضْلِ الْقَمَرِ عَلَی سَائِرِ النُّجُومِ لَیْلَةَ الْبَدْرِ وَ إِنَّ الْعُلَمَاءَ وَرَثَةُ الْأَنْبِیَاءَِ إِنَّ الْأَنْبِیَاء لَمْ یُوَرِّثُوا دِینَاراً وَ لَا دِرْهَماً وَ لَکِنْ وَرَّثُوا الْعِلْمَ فَمَنْ أَخَذَ مِنْهُ أَخَذَ بِحَظٍّ وَافِر (ترجمه: کسی که در راهی قدم نهد که در آن به‌دنبال دانش باشد، خدا او را به سمت بهشت برد. همانا فرشتگان با خوشحالی بالهای خویش را برای دانشجو فرونهند و اهل زمین و آسمان، حتی ماهیان دریا برای دانشجو طلب آمرزش می‌کنند. برتری عالم بر عابد مانند برتری ماه شب‌چهارده بر ستارگان دیگر است. عالمان وارث پیامبرانند؛ زیرا پیامبران پول طلا و نقره از خود به‌جای نگذارده، بلکه دانش باقی می‌گذارند؛ پس هر که از دانش ایشان استفاده کند، بهره فراوانی برده است.)
بررسی محتوای حدیث
در حدیث العُلماء وَرَثةُ الأنبِیاء عالمان، وارثانِ پیامبران معرفی شده‌اند.[۱۸] میرزای نایینی (درگذشت: ۱۳۱۵ش) احتمال داده که منظور از «العلماء» امامان معصوم(ع) باشند؛[۱۹] ولی سید محمدصادق روحانی (درگذشت: ۱۴۰۱ش) به قرینه مضمون حدیث که از ثواب دانش‌اندوزی سخن گفته، این احتمال را بعید شمرده است،[۲۰] بلکه مراد از علماء را دانشمندان علوم دینی دانسته‌اند.[۲۱]
منظور از انبیاء در این روایت نیز، پیامبرانی دانسته شده که دارای دین و کتابی مستقل بوده[۲۲] و آنها را حضرت آدم، نوح، ابراهیم، موسی، عیسی و محمّد(ص) معرفی کرده‌اند.[۲۳] فیض کاشانی (درگذشت: ۱۰۹۱ق) فقیه و محدّث شیعی، عالمان را فرزندان روحانی پیامبران دانسته و مراد از وارثان را وراثت در غذای روحی که همان علم و دانش است می‌داند.[۲۴]
آیا پیامبران مالی از خود به ارث نمی‌گذارند؟
در ادامهٔ حدیثِ العلماء ورثة الانبیاء، آمده که پیامبران از خود درهم و دیناری به ارث نمی‌گذارند، بلکه میراث آنها علم و دانش است و به همین جهت وارث آنها، عالمان هستند.[۲۵] به اعتقاد ملاصدرا (درگذشت: ۱۰۵۰ق) عارف و فیلسوف شیعی، پیامبران از حیث نبوت، دارای میراث مادی نیستند.[۲۶]
محمدتقی مجلسی (درگذشت: ۱۰۷۱ق) از محدّثان شیعه نیز معتقد است، بیشترین چیزی که پیامبران در دنیا به‌دست می‌آورند، علم و حکمت است؛ ازاین‌رو همان را به ارث گذارده و وارث آنها عالمان هستند.[۲۷] به گفته وی، این امر منافات ندارد با اینکه آنها از بُعد جسمانی نیز ارثی داشته باشند؛ ازاین رو اهل‌بیت(ع)، هم از جهت روحانی و هم از جهت جسمانی وارث رسول خدا(ص) بوده‌اند.[۲۸]
برتری علم و عالم
محتوای کلی حدیثِ العلماء ورثة الانبیاء، دربارهٔ فضیلت و برتری علم و عالم است.[۲۹] کلینی در کتاب کافی آن را در بخشی با عنوان ثواب عالم و متعلّم (دانشجو) آورده است.[۳۰]
امام خمینی در کتاب چهل حدیث با توجه به هدف از کسب دانش، آن را به دنیوی و اخروی تقسیم کرده و با اینکه هر دانشی موجب کمال و شرف است،[۳۱] مراد از علم در این حدیث را علوم اخروی می‌داند.[۳۲] وی مقصود از علوم اخروی را معرفت خدا (عقاید)، تهذیب نفس (اخلاق) و آداب و سنن (احکام) معرفی نموده و چنین علومی را موجب سعادت آخرت می‌شمرد.[۳۳]
منظور از «تَضَعُ أَجْنِحَتَهَا» را چنین دانسته‌اند که فرشتگان بالهای خویش را از سرِ تواضع زیر قدم‌های عالمان پهن می‌کنند، یا اینکه فرشتگاه در مجالس علم نزول یافته و از پرواز باز می‌ایستند و یا اینکه بالهای خویش را گسترده و سایبانی برای آنها قرار می‌دهند.[۳۴]
همچنین دربارهٔ عبارت «یَسْتَغْفِرُ لِطَالِبِ الْعِلْمِ ..حَتَّی الْحُوتِ» (حتی ماهیان دریا برای عالم طلب آمرزش می‌کنند)، ملاصالح مازندرانی معتقد است، از ماهی نام برده؛ زیرا دورترین تناسب را به لحاظ طبیعت با عالم داشته و در ظاهر اصلا صوتی ندارد تا دعایی کند.[۳۵]
پانویس
- ↑ منتظری، مبانی فقهی حکومت اسلامی، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۲۵۷-۲۵۸.
- ↑ خمینی، ولایت فقیه، ۱۴۲۳ق، ص۹۶ و ۹۸؛ منتظری، نظام الحکم فی الإسلام ، ۱۴۱۷ق، ص۱۵۷؛ مکارم شیرازی، أنوار الفقاهه، ۱۴۲۵ق، ص۴۶۶.
- ↑ خمینی، ولایت فقیه، ۱۴۲۳ق، ص۱۰۱ و ۱۰۲.
- ↑ برای نمونه رجوع کنید: کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۳۲ و ۳۴؛ ابن‌ماجه، سنن ابن‌ماجه، دار إحیاء الکتب العربیة، ج۱، ص۸۱.
- ↑ صفار، بصائر الدرجات، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۱۰ و ۱۱.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۳۲ و ۳۴.
- ↑ شیخ صدوق، الامالی، ۱۳۷۶ش، ص۶۰.
- ↑ ابن‌ماجه، سنن ابن‌ماجه، دار إحیاء الکتب العربیة، ج۱، ص۸۱.
- ↑ أبو داود، سنن أبی داود، المکتبة العصریة، ج۳، ص۳۱۷.
- ↑ ترمذی، سنن ترمذی، ۱۹۹۸م، ج۴، ص۳۴۶.
- ↑ ابن‌حَبّان، صحیح ابن‌حبان، ۱۴۱۴ق، ج۱، ص۲۸۹.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۳۴.
- ↑ مکارم شیرازی، أنوار الفقاهه، ۱۴۲۵ق، ص۴۶۶.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۳۲.
- ↑ مجلسی، مرآة العقول، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۱۰۳.
- ↑ مازندرانی، شرح الکافی،۱۳۸۲ق، ج۲، ص۲۹.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۳۴.
- ↑ منتظری، مبانی فقهی حکومت اسلامی، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۲۵۷-۲۵۸.
- ↑ نائینی، منیة الطالب، ۱۳۷۳ق، ج۱، ص۳۲۶.
- ↑ روحانی، فقه الصادق(ع)، ۱۴۱۲ق، ج۱۶، ص۱۷۶.
- ↑ قزوینی، الشافی، ۱۴۲۹ق، ج۱، ص۲۹۳؛ خمینی، ولایت فقیه، ۱۴۲۳ق، ص۹۸
- ↑ قزوینی، الشافی، ۱۴۲۹ق، ج۱، ص۲۹۳.
- ↑ قزوینی، الشافی، ۱۴۲۹ق، ج۱، ص۲۹۳.
- ↑ فیض کاشانی، الوافی، ۱۴۰۶ق، ج۱، ص۱۴۲.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۳۲ و ۳۴.
- ↑ ملاصدرا، شرح أصول الکافی، ۱۳۸۳ق، ج۲، ص۴۱.
- ↑ مجلسی، مرآة العقول، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۱۰۳.
- ↑ مجلسی، مرآة العقول، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۱۰۳.
- ↑ امام خمینی، شرح چهل حدیث، ۱۳۸۰ش، ص۴۱۲.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۳۴.
- ↑ مازندرانی، شرح الکافی،۱۳۸۲ق، ج۲، ص۵۴.
- ↑ امام خمینی، شرح چهل حدیث، ۱۳۸۰ش، ص۴۱۲.
- ↑ امام خمینی، شرح چهل حدیث، ۱۳۸۰ش، ص۴۱۲.
- ↑ مجلسی، مرآة العقول، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۱۱۲.
- ↑ مازندرانی، شرح الکافی،۱۳۸۲ق، ج۲، ص۵۶.
منابع
- ابو داود، سلیمان بن الأشعث، سنن أبی داود، تحقیق: محمد محیی الدین، بیروت، المکتبة العصریة، بی‌تا.
- ابن‌حبان، محمد، صحیح ابن‌حبان، تحقیق: شعیب الأرنؤوط، بیروت، مؤسسة الرسالة، چاپ دوم، ۱۴۱۴ق.
- ابن‌ماجه، محمد بن یزید، سنن ابن‌ماجه، تحقیق: محمد فؤاد عبد الباقی، دار إحیاء الکتب العربیة، بی‌جا، بی‌تا.
- امام خمینی، روحالله، شرح چهل حدیث، قم، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ ۲۴، ۱۳۸۰ش.
- ترمذی، محمد بن عیسی، سنن ترمذی تحقیق: بشار عواد، بیروت، دار الغرب الإسلامی، ۱۹۹۸م.
- خمینی، سید روح‌اللّٰه، ولایت فقیه، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره)، چاپ دوازدهم، ۱۴۲۳ ق.
- روحانی، سید صادق، فقه الصادق(ع)، قم، مدرسة الامام الصادق(ص)، چاپ سوم، ۱۴۱۲ق.
- شیخ صدوق، الامالی، تهران، کتابچی، چاپ ششم، ۱۳۷۶ش.
- صفار، محمد بن حسن، بصائر الدرجات فی فضائل آل محمّد صلّی الله علیهم، تحقیق و تصحیح: محسن کوچه باغی، قم، مکتبة آیةالله المرعشی النجفی، چاپ دوم، ۱۴۰۴ق.
- فیض کاشانی، محمدمحسن، الوافی، اصفهان، کتابخانه امام أمیرالمؤمنین(ع)، چاپ اول، ۱۴۰۶ق.
- قزوینی، ملا خلیل، الشافی فی شرح الکافی، مصحح: درایتی، محمدحسین، قم، دارالحدیث، چاپ اول، ۱۴۲۹ق.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، محقق و مصحح: غفاری، علی اکبر، آخوندی، محمد، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.
- مازندرانی، محمد صالح، شرح الکافی، تصحیح: ابوالحسن شعرانی، تهران، المکتبة الاسلامیه، چاپ اول، ۱۳۸۲ق.
- مجلسی، محمد باقر، مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول، تصحیح: سید هاشم رسولی محلاتی، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ دوم، ۱۴۰۴ق.
- مکارم شیرازی، ناصر، أنوار الفقاهه (کتاب البیع)، قم، انتشارات مدرسة الإمام علی بن أبی طالب(ع)، چاپ اول، ۱۴۲۵ق.
- ملاصدرا، محمد بن ابراهیم، شرح أصول الکافی، تصحیح: محمد خواجوی، تهران، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، چاپ اول، ۱۳۸۳ق.
- منتظری، حسین‌علی، مبانی فقهی حکومت اسلامی، قم، مؤسسه کیهان، چاپ اول، ۱۴۰۹ق.
- منتظری، حسین‌علی، نظام الحکم فی الإسلام، قم، نشر سرایی، چاپ دوم، ۱۴۱۷ق.
- نائینی، محمدحسین، منیة الطالب فی حاشیة المکاسب، تهران، المکتبة المحمدیة، چاپ اول، ۱۳۷۳ق.