نظام‌شاهیان
| نظام‌شاهیان | |
|---|---|
 قلعه احمدنگر در سال ۱۳۰۲ق | |
| اطلاعات حکومت | |
| نام‌های دیگر | نظام‌شاهیه |
| بنیانگذار | احمدنظام‌شاه |
| سال تأسیس | ۸۹۵ق |
| گستره جغرافیایی | شمال غربی دَکَن در جنوب ایالت مهاراشترا و بخش‌هایی از شمال ایالت کَرناتکه |
| مذهب | شیعه |
| نوع حکومت | سلطنت |
| اقدامات مهم | گسترش و تعمیق تشیع در منطقه |
| پایتخت‌ها | احمدنگر، جونار، اورنگ‌آباد |
| جنگ‌ها | جنگ با حکومت‌های مسلمان هم‌جوار، جنگ با گورکانیان |
| انقراض | ۱۰۴۶ق |
| علت انقراض | تضعیف به دلیل اختلافات داخلی و شکست از دشمن خارجی |
| پیش از | گورکانیان مغول |
| پس از | بهمنیان |
| افراد | |
| شاهان مشهور | احمدنظام‌شاه، برهان‌نظام‌شاه اول |
| وزیران مهم | شاه طاهر جنیدی |
| شخصیت‌های مهم | چاندبی‌بی یا ماه‌روخانم |
نظام‌شاهیان (حکومت: ۸۹۵–۱۰۴۶ق) یکی از سلسله حکومت‌های شیعی در دَکَن در جنوب هندوستان بود. مؤسس این سلسله احمدنظام‌شاه (حکومت: ۸۹۵–۹۱۴ق) و مرکز آن به ترتیب احمدنِگَر، جونار و اورنگ‌آباد بود. شاه‌طاهر جنیدی، وزیر برهان‌نظام‌شاه اول؛ دومین سلطان نظام‌شاهی، بیشترین نقش را در گسترش و تعمیق شیعه در آن منطقه داشت. او سبب تشیع برهان‌شاه شد. ساخت مدارس و مساجد و برگزاری مراسم شیعی و جلسات علمی با دانشمندان مذاهب دیگر از اقدامات او بود. نظام‌شاهیان به دست گورکانیان سقوط کردند.
تأسیس
سلسله نظام‌شاهیان یا نظام‌شاهیه یکی از حکومت‌های مهم شیعه مذهب، در شمال غربی دَکَن در جنوب ایالت مهاراشترا و بخش‌هایی از شمال ایالت کَرناتکه بود که به دست احمدنظام‌شاه فرزند ملک‌نائب نظام‌الملک بحری تأسیس شد.[۱]
ملک‌نائب در جنگی به اسارت بهمنیان (حکومت: ۷۴۸–۹۳۲ق) درآمده بود که به رغم اعتقادشان به تسنن، به سادات و شیعیان توجه بسیار می‌کردند.[۲] ملک نائب در اسارت، مسلمان شد و پس از فراگیری علوم ادبی و نظامی احمدشاه بهمنی او را به پسرش محمد بخشید.[۳] ملک‌نائب، پس از مرگ سلطان محمد، کفیل سلطنت محمود پسر خردسال او و بعدها به دستور همو کشته شد.[۴]
احمد پسر ملک‌نائب، پس از قتل پدرش به دست محمود، با استفاده از ضعف بهمنیان و به پشتوانه ثروتش،[یادداشت ۱] زمام امور را به دست گرفت[۵] و سلسله نظام‌شاهیان را در سال ۸۹۵ق تأسیس نمود.[۶] نظام‌شاهیان در کنار قطب‌شاهیان در گُلکُندَه و حیدرآباد[یادداشت ۲](حکومت: ۹۰۱–۱۰۹۸ق)، عادل‌شاهیان در بیجاپور[یادداشت ۳](حکومت: ۸۹۵–۱۰۹۷)، عمادشاهیان در بِرار[یادداشت ۴](حکومت: ۸۹۶–۹۸۲ق) و بریدشاهیان در بیدَر[یادداشت ۵](حکومت: ۸۹۷–۱۰۲۸ق) یکی از پنج حکومت محلی بودند[۷] که به جای بهمنیان حکم راندند.[۸] همچنین آنان به همراه قطب‌شاهیان و عادل‌شاهیان از جمله حکومت‌های شیعی این منطقه بودند.[۹]
احمدنظام‌شاه، شهری به نام احمدنِگَر (شهر احمد در زبان سانسکریت) در شرق بمبئی و در ایالت مهاراشترا بنا نهاده و آن را پایتخت خود اعلام کرد.[۱۰] احمدشاه یک سنی متعصب و مذهب رسمی دربارش، تسنن حنفی بود.[۱۱] پس از مرگ او در سال ۹۱۶ق پسر هفت ساله‌اش برهان، به حکومت رسید.[۱۲]
گسترش تشیع در دوره برهان نظام‌شاه
در دوران برهان‌نظام‌شاه، طاهر بن رضی الدین همدانی ملقب به شاه طاهر جُنیدی (درگذشت ۹۵۶ق) منسوب به فاطمیان، که از دست شاه اسماعیل صفوی از ایران فرار کرده بود، وارد احمدنِگَر شد[۱۳] و برهان را تحت تأثیر علم و فضل خود قرار داده و وزیر او شد.[۱۴] برهان در سال ۹۴۲ق تحت تأثیر طاهر، به مذهب تشیع گروید و آن را مذهب رسمی اعلام کرد.[۱۵] او از آن پس، نام خلفای سه گانه را از خطبه‌ها حذف و نام دوازده امام(ع) را جانشین آنان کرد.[۱۶]
شاه طاهر، نقش بسیار مهمی در تثبت حکومت نظام‌شاهیان و سرکوب شورش‌های آن عصر داشت و با دعوت از شیعیان و سپردن مناصب به آنها و ساخت مساجد و مدارس نقش مهمی در تحولات سیاسی و فرهنگی دَکَن به ویژه گسترش و تعمیق باورهای شیعی داشت.[۱۷] از دیگر اقدامات شاه طاهر می‌توان به بهره‌گیری از سیاست به نفع مذهب تشیع، تشکیل جلسات مناظره با عالمان ادیان و مذاهب گوناگون، دعوت از عالمان مشهور شیعی همچون شاه حسن اِنجو، ملاشاه محمدنیشابوری، ملاعلی گل استرآبادی و ملامحمدامامی استرآبادی و حمایت از برگزاری مراسم عزاداری روز عاشورا اشاره کرد.[۱۸] همچنین مرکزی برای حمایت از مستمندان به نام «لنگر دوازده امام» در احمدنِگَر تاسیس شد.[۱۹] تلاش برای برقراری روابط حسنه بین نظام‌شاهیان و صفویه (حکومت: ۹۰۷–۱۱۳۵ق) و جلب کمک‌های شاه تهماسب صفوی (حکومت: ۹۳۰–۹۸۵ق) و استفاده کوتاه‌مدت از تقیه در هنگامه‌های خطیر و زمینه‌سازی برای مهاجرت شیعیان ایرانی به دَکَن نیز از فعالیت‌های اوست.[۲۰]
امکانات، فعالیت‌ها و تبلیغات پیروان سایر ادیان و مذاهب، عدم نفوذ مستقیم حکومت‌های شیعه در میان روستاییان و بومیان و ضعف دانش فقهی شیعیان سبب گردید که شاه‌طاهر به تمام اهداف خود در نهادینه کردن تشیع در احمدنِگَر و دَکَن نرسد.[۲۱] این مسئله یعنی عدم موفقیت در فراگیری مذهب تشیع، شامل دیگر حکومت‌های شیعی دَکَن نیز می‌شود چرا که این حکومت‌ها علاوه بر موارد یادشده، جز برخی مواقع، هیچ محدودیت و اجباری برای پیروان سایر ادیان و مذاهب ایجاد نکردند ولی همین مقدار نیز زمینه‌ساز گرایش مردمان علاقمند در دوره‌های آینده به مذهب تشیع گردید.[۲۲]
زوال نظام‌شاهیان
پس از مرگ برهان‌نظام‌شاهِ اول در سال ۹۶۱ق، پسرش حسین نظام شاه اول (حکومت ۹۶۱-۹۷۲ق) رسید که در زمانه او پادشاهان مسلمان دکن به اتحاد حداکثری رسیدند.[۲۳] پس از حسین، پسرش مرتضی (حکومت ۹۷۲-۹۹۶ق) به حکومت و تشیع به اوج نفوذ خود رسید.[۲۴] با حبس و قتل مرتضی در سال ۹۹۶ق به دست پسرش؛ حسین نظام شاه دوم(حکومت ۹۹۶-۹۹۷ق) او به حکومت رسید.[۲۵] پس از قتل و پایان حکومت ۱۰ ماههٔ حسین دوم به دست سنی‌ها و حبشی‌ها با تحریک و رهبری جمال‌خان دَکَنی از پیروان سید محمد جونپوری (از مدعیان مهدویت)، اسماعیل پسرعموی حسین که مذهب مهدوی را پذیرفته بود، به قدرت رسید.[۲۶]
پس از دو سال، پدر اسماعیل یعنی برهان‌نظام‌شاهِ دوم، بر او تاخت و سلطنت را بازپس گرفت(حکومت ۹۹۹-۱۰۰۲ق)[۲۷] و پسر بزرگش ابراهیم را جانشین خود کرد و قدرت را به شیعیان بازگرداند، هر چند هیچ‌گاه قدرت گذشته را نیافتند.[۲۸]
ابراهیم پس از چند ماه در نبردی با عادل‌شاهیان کشته شد و عمه او چاندبی‌بی یا ماه‌روخانم، بهادر؛ نوزاد ابراهیم را سلطان و خود را نایب‌السلطنه اعلام و از احمدنِگَر در برابر گورکانیان دفاع کرد.[۲۹] چاندبی‌بی در سال ۱۰۰۹ق به قتل رسید و در پی آن گورکانیان احمدنِگَر را فتح کردند.[۳۰] کشمکش‌ها میان گورکانیان و باقیمانده نظام‌شاهیان ادامه داشت. در این بازه زمانی، پایتخت به جونار و سپس به اورنگ‌آباد منتقل شد ولی این اقدامات سودی نبخشید و در سال ۱۰۴۶ق نظام‌شاهیان به صورت کامل سقوط کردند.[۳۱]
| نام شاه | نسبت | سال‌های حکومت | اقدامات مهم |
|---|---|---|---|
| احمدنظام شاه | فرزند ملک‌نائب نظام‌الملک بحری | ۸۹۵-۹۱۶ق | تاسیس نظام‌شاهیان |
| برهان نظام شاه اول | فرزند احمدنظام شاه | ۹۱۶-۹۶۱ق | رسمیت مذهب تشیع |
| حسین نظام شاه اول | فرزند برهان نظام شاه اول | ۹۶۱-۹۷۲ق | اتحاد حداکثری پادشاهان مسلمان دکن |
| مرتضی نظام شاه اول | فرزند حسین نظام شاه اول | ۹۷۲-۹۹۶ق | اوج نفوذ تشیع |
| حسین نظام شاه دوم | فرزند مرتضی نظام شاه اول | ۹۹۶-۹۹۷ق | قتل پدر |
| اسماعیل نظام شاه | پسرعموی حسین نظام شاه دوم | ۹۹۷-۹۹۹ق | حاکمیت پیروان مدعیان مهدویت |
| برهان نظام شاه دوم | پدر اسماعیل نظام شاه | ۹۹۹-۱۰۰۲ق | بازگشت به تشیع |
| ابراهیم نظام شاه | فرزند برهان نظام شاه دوم | ۱۰۰۳ق | |
| احمد نظام شاه دوم | فرزند ابراهیم نظام شاه | ۱۰۰۳-۱۰۰۴ق | |
| بهادر نظام شاه سوم | ۱۰۰۴-۱۰۰۷ق | ||
| مرتضی نظام شاه سوم | ۱۰۰۷-۱۰۱۶ق |
یادداشت
پانویس
- ↑ صادقی علوی، «گسترش تشیع در دکن سده‌های دهم و یازدهم هجری»، ص۷۱-۸۷.
- ↑ صادقی علوی، «گسترش تشیع در دکن سده‌های دهم و یازدهم هجری»، ص۷۱-۸۷.
- ↑ غلامی، انصاری و شرفی، «جایگاه مذهبی، فرهنگی و سیاسی شاه طاهر در حکومت نظام‌شاهیان»، ص۱۷۹-۱۹۳.
- ↑ غلامی، انصاری و شرفی، «جایگاه مذهبی، فرهنگی و سیاسی شاه طاهر در حکومت نظام‌شاهیان»، ص۱۷۹-۱۹۳.
- ↑ غلامی، اعظم، انصاری مهدی و شرفی محبوبه، «جایگاه مذهبی، فرهنگی و سیاسی شاه طاهر در حکومت نظام‌شاهیان»، ص۱۷۹-۱۹۳.
- ↑ رضوی، سیداطهرعباس، تاریخ اجتماعی-فکری شیعه اثناعشری در هند، ج۱، ۱۳۹۶، ص۴۴۹.
- ↑ معصومی، محسن، «دکن»، دانشنامه جهان اسلام، ج۱۸، ص۴.
- ↑ صادقی علوی، «گسترش تشیع در دکن سده‌های دهم و یازدهم هجری»، ص۷۱-۸۷.
- ↑ صادقی علوی، «گسترش تشیع در دکن سده‌های دهم و یازدهم هجری»، ص۷۱-۸۷.
- ↑ غلامی، اعظم، انصاری مهدی و شرفی محبوبه، «جایگاه مذهبی، فرهنگی و سیاسی شاه طاهر در حکومت نظام‌شاهیان»، ص۱۷۹-۱۹۳.
- ↑ غلامی، اعظم، انصاری مهدی و شرفی محبوبه، «جایگاه مذهبی، فرهنگی و سیاسی شاه طاهر در حکومت نظام‌شاهیان»، ص۱۷۹-۱۹۳.
- ↑ رضوی، سیداطهرعباس، شیعه در هند، ۱۳۷۶، ص۴۴۳.
- ↑ رضوی، سیداطهرعباس، تاریخ اجتماعی-فکری شیعه اثناعشری در هند، ج۱، ۱۳۹۶، ص۴۴۹.
- ↑ غلامی، اعظم، انصاری مهدی و شرفی محبوبه، «جایگاه مذهبی، فرهنگی و سیاسی شاه طاهر در حکومت نظام‌شاهیان»، ص۱۷۹-۱۹۳.
- ↑ غلامی، انصاری و شرفی، «جایگاه مذهبی، فرهنگی و سیاسی شاه طاهر در حکومت نظام‌شاهیان»، ص۱۷۹-۱۹۳.
- ↑ قادری، سیدمحی الدین، میرمحمدمومن استرآبادی مروج تشیع در جنوب هند، ۱۳۸۶، ص۲۵.
- ↑ یاری، سلیمانیان و محسن‌بیگی، «بررسی و تحلیل نقش سیاسی و فرهنگی شاه‌طاهر در گسترش مذهب تشیع در دکن عصر نظام‌شاهیان (۱۰۰۴–۸۹۶ ق)»، ص۹۳-۱۲۰.
- ↑ یاری، سلیمانیان و محسن‌بیگی، «بررسی و تحلیل نقش سیاسی و فرهنگی شاه‌طاهر در گسترش مذهب تشیع در دکن عصر نظام‌شاهیان (۱۰۰۴–۸۹۶ ق)»، ص۹۳-۱۲۰.
- ↑ رضوی، سیداطهرعباس، تاریخ اجتماعی-فکری شیعه اثناعشری در هند، ج۱، ۱۳۹۶، ص۴۶۱.
- ↑ یاری، سلیمانیان و محسن‌بیگی، «بررسی و تحلیل نقش سیاسی و فرهنگی شاه‌طاهر در گسترش مذهب تشیع در دکن عصر نظام‌شاهیان (۱۰۰۴–۸۹۶ ق)»، ص۹۳-۱۲۰.
- ↑ یاری، سلیمانیان و محسن‌بیگی، «بررسی و تحلیل نقش سیاسی و فرهنگی شاه‌طاهر در گسترش مذهب تشیع در دکن عصر نظام‌شاهیان (۱۰۰۴–۸۹۶ ق)»، ص۹۳-۱۲۰.
- ↑ صادقی علوی، «گسترش تشیع در دکن سده‌های دهم و یازدهم هجری»، ص۷۱-۸۷.
- ↑ رضوی، سیداطهرعباس، تاریخ اجتماعی-فکری شیعه اثناعشری در هند، ج۱، ۱۳۹۶، ص۴۶۳.
- ↑ رضوی، سیداطهرعباس، تاریخ اجتماعی-فکری شیعه اثناعشری در هند، ج۱، ۱۳۹۶، ص۴۶۳.
- ↑ رضوی، سیداطهرعباس، تاریخ اجتماعی-فکری شیعه اثناعشری در هند، ج۱، ۱۳۹۶، ص۴۶۴.
- ↑ حسینی عرب، «اندیشه مهدویت در میان نظام شاهیان»، ص۱۱۳-۱۲۶.
- ↑ رضوی، سیداطهرعباس، تاریخ اجتماعی-فکری شیعه اثناعشری در هند، ج۱، ۱۳۹۶، ص۴۶۵.
- ↑ حسینی عرب، «اندیشه مهدویت در میان نظام شاهیان»، ص۱۱۳-۱۲۶.
- ↑ رئیس‌السادات، «چاندبی‌بی‌سلطان»، دانشنامه جهان اسلام، ج۱۱، ص۶۷۶.
- ↑ رئیس‌السادات، «چاندبی‌بی‌سلطان»، دانشنامه جهان اسلام، ج۱۱، ص۶۷۶.
- ↑ غلامی، انصاری و شرفی، «جایگاه مذهبی، فرهنگی و سیاسی شاه طاهر در حکومت نظام‌شاهیان»، ص۱۷۹-۱۹۳.
- ↑ رضوی، سیداطهر عباس، تاریخ اجتماعی-فکری شیعه اثناعشری در هند، ج۱، ۱۳۹۶، ص۴۴۹-۴۶۶؛ قادری، سیدمحی الدین، میرمحمدمومن استرآبادی مروج تشیع در جنوب هند، ۱۳۸۶، ص۲۵-۲۹.
منابع
- حسینی عرب، سیدمهدی، «اندیشه مهدویت در میان نظام شاهیان»، در مجله مشرق موعود، شماره ۴، ۱۳۸۶ش.
- رئیس‌السادات، سیدحسین، «چاندبی‌بی‌سلطان»، در دانشنامه جهان اسلام، ج۱۱، تهران، بنیاد دایرةالمعارف اسلامی، ۱۳۸۶ش.
- رضوی، سیداطهرعباس، تاریخ اجتماعی-فکری شیعه اثناعشری در هند، مترجم: معتمدی، منصور، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، ۱۳۹۶ش.
- رضوی، سیداطهرعباس، شیعه در هند، مترجم مرکز مطالعات و تحقیقات اسلامی، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، ۱۳۷۶ش.
- صادقی علوی، محمود، «گسترش تشیع در دکن سده‌های دهم و یازدهم هجری»، در مجله پژوهش‌نامه تاریخ اسلام، شماره ۱۳، ۱۳۹۳ش.
- غلامی اعظم، انصاری مهدی و شرفی محبوبه، «جایگاه مذهبی، فرهنگی و سیاسی شاه طاهر در حکومت نظام شاهیان»، در مجله جامعه‌شناسی سیاسی ایران، شماره ۲۴، آبان ۱۴۰۱ش.
قادری، سیدمحی الدین، میرمحمدمومن استرآبادی مروج تشیع در جنوب هند، مترجم: جارَوی، عون علی، قم، مورخ، ۱۳۸۶ش.
- معصومی، محسن، «دکن»، در دانشنامه جهان اسلام، ج۱۸، تهران، بنیاد دایرةالمعارف اسلامی، ۱۳۹۲ش.
- یاری سیاوش، سلیمانیان مسلم و محسن‌بیگی فاطمه، «بررسی و تحلیل نقش سیاسی و فرهنگی شاه‌طاهر در گسترش مذهب تشیع در دکن عصر نظام‌شاهیان (۱۰۰۴–۸۹۶ ق)»، در مجله تاریخ اسلام، شماره ۹۳، بهار ۱۴۰۲ش.