مالک بن عبدالله بن سریع همدانی
 آرامگاه شهدای کربلا در حرم امام حسین(ع) | |
| مشخصات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | مالک بن عبدالله بن سَریع هَمْدانی |
| نسب/قبیله | بنی‌جابر از شاخه‌های قبیله هَمْدان |
| خویشاوندان | سیف بن حارث بن سریع (پسرعمو و بردار مادری) |
| محل زندگی | کوفه |
| شهادت | روز عاشورا سال ۶۱ق، کربلا |
| نحوه شهادت | به دست لشکریان ابن‌سعد |
| مدفن | حرم امام حسین(ع) |
مالک بن عبدالله بن سَریع هَمْدانی (شهادت: ۶۱ق) از شهدای کربلا است که به همراه سیف بن حارث بن سریع پسرعمو و برادرمادری‌اش، در روز عاشورا به شهادت رسید. مالک از قبیله هَمْدان و از تیره بنی‌جابر بود.
در منابع، گفت‌وگویی از او و سیف با امام حسین(ع) گزارش شده است؛ در این گزارش آمده است آن دو روز عاشورا گریه‌کنان نزد امام آمدند و در پاسخ امام، سبب گریه خود را چنین بیان کردند: نمی‌توانند در برابر دشمن برای امام کاری انجام دهند.
نسب
مالک بن عبدالله از شهدای کربلا است[۱] او از قبیله هَمْدان[۲] و از تیره بنی‌جابر[۳] بود. از او و پسرعمویش سیف که از سوی مادر با یکدیگر برادر بودند،[۴] با عنوان «شهدای جابری» یاد شده است.[۵]
در زیارت الشهدا (زیارت ناحیه غیرمشهور) با عنوان مالک بن عبدالله بن سریع به او سلام داده شده است.[۶] در زیارت رجبیه امام حسین از مالک بن عبدالله حائری یاد شده است.[۷] برخی از پژوهشگران این دو را یکی می‌دانند.[۸]
شهادت
مالک و پسرعمویش سیف به همراه غلامشان شبیب بن عبدالله نَهْشَلی به امام حسین(ع) ملحق شدند.[۹] گفته شده که این سه نفر از کوفه به نزد امام آمدند.[۱۰] محمد بن جَریر طبری (درگذشت: ۳۱۰ق) تاریخ‌نگار اهل‌سنت، شهادت مالک و سیف را در بعدازظهر عاشورا می‌داند. به گفته طبری زمانی که اصحاب امام حسین(ع) متوجه شدند به واسطه فزونی یاران دشمن، امکان پیروزی نیست، اصحاب تصمیم گرفتند با یکدیگر در اهدای جانشان برای امام مسابقه بدهند.[۱۱]
«(امام حسین) به آنها گفت: برادرزادگان برای چه می‌گریید؟ به خدا قسم امیدوارم به همین زودی خوشدل شوید. آنها گفتند: خدایمان به فدایت کند، به خدا بر خویشتن نمی‌گرییم، بر تو می‌گرییم که می‌بینیم در میانت گرفتهاند و توان دفاع از تو نداریم. (امام) گفت: برادرزادگان، خدایتان در این غم و پشتیبانی که به جان از من می‌کنید، بهترین پاداش پرهیزکاران را دهد.»[۱۲]
گفته شده مالک بن عبدالله و سیف با مشاهده نزدیک شدن دشمن به خیمه‌گاه امام حسین(ع)، با چشم گریان به نزد امام آمدند.[۱۳] امام از آنها سبب گریه را پرسید و آنها مشاهده وضعیت امام و ناتوانی در یاری ایشان را مطرح کردند که امام بابت چنین مساواتی از آنان تقدیر و برایشان دعا کرد.[۱۴] به گفته منابع، مالک و سیف بعد از گفت‌وگو با امام به سمت میدان شتافتند، در حالی که از یکدیگر سبقت می‌گرفتند.[۱۵] و از همدیگر در جنگ حمایت می‌کردند.[۱۶] مالک و سیف بعد از اندک‌زمانی به امام حسین(ع) سلام دادند و امام نیز به سلام آنان پاسخ داد.[۱۷]
مشابه این گفت‌وگو در مورد دو جوان غفاری یعنی عبدالله و عبدالرحمن بن عُروَه غفاری نیز نقل شده است[۱۸] البته برخی معتقدند که در برخی منابع همچون مقتل الحسین خوارزمی، بین دو جوان جابری و دو جوان غفاری خلط شده است.[۱۹] در مقتل خوارزمی، گفتگوی یادشده به دو جوان غفاری نسبت داده شده و در مورد دو جوان جابری تنها به سلام آنان به امام حسین(ع) و پاسخ امام بسنده شده است.[۲۰]
اخلاص و ارادت بسیار مالک و سیف مورد توجه برخی سیره‌نویسان قرار گرفته است.[۲۱] این دو بعد از مبارزه‌ای جانانه و از پا انداختن سواران و پیادگانی[۲۲] در اثر ضربات شمشمیر و نیزه در نزدیکی امام[۲۳] و در یک مکان[۲۴] به شهادت رسیدند. امام با دیدن پیکر آنان گریست و برای آنها طلب آمرزش کرد و ضمن اشاره به ناگزیری در تسلیم در برابر تقدیر، بازگشت همه را به سوی خدا دانست.[۲۵]
زمان شهادت مالک و سیف را مختلف نوشته‌اند؛ برخی شهادت آنها را پس از حَجّاج بن مَسْروق[۲۶] و بعضی پس از شهادت حَنظله بن قیس[۲۷] و یا حنظله بن اَسعد[۲۸] گفته‌اند. عده‌ای نیز شهادت آنها را پس از عبدالله و عبدالرحمن بن عروه غفاری دانسته‌اند.[۲۹]
پانویس
- ↑ ابی‌مخنف، وقعه الطف، ۱۴۱۷ق، ص۲۳۴؛ طبری، تاریخ طبری، ۱۹۶۷م، ج۵، ص۴۴۲.
- ↑ مامقانی، تنقیح المقال، ۱۴۳۱ق، ج۳۴، ص۲۷۳.
- ↑ امین، اعیان الشیعه، ۱۴۰۳ق، ج۷، ص۳۲۵.
- ↑ ابی‌مخنف، وقعه الطف، ۱۴۱۷ق، ص۲۳۴؛ ابن‌اثیر، الکامل، ۱۹۶۵م، ج۴، ص۷۲.
- ↑ قرشی، حیاه الامام الحسین(ع)، ۱۴۱۳ق، ج۳، ص۲۳۵.
- ↑ ابن‌مشهدی، المزار الکبیر، ۱۴۱۹ق، ص۴۹۵.
- ↑ مجلسی، بحار الانوار، ۱۳۶۳ش، ج۹۸، ص۳۴۰.
- ↑ جمعی از نویسندگان، پژوهشی پیرامون شهدای کربلا، ۱۳۸۵ش، ص۳۲۵، پانویس۴.
- ↑ سماوی، ابصار العین، ۱۴۱۹ق، ج۱، ص۱۳۲؛
- ↑ مامقانی، تنقیح المقال، ۱۴۳۱ق، ج۳۴، ص۲۷۳؛ محدثی، فرهنگ عاشورا، ۱۴۱۷ق، ص۲۳۶-۲۳۷، ۲۴۳.
- ↑ طبری، تاریخ طبری، ۱۹۶۷م، ج۵، ص۴۴۲.
- ↑ پاینده، ترجمه تاریخ طبری، ۱۳۷۵ش، ج۷، ص۳۰۴۷.
- ↑ محدثی، فرهنگ عاشورا، ۱۴۱۷ق، ص۲۳۶-۲۳۷، ۳۹۷.
- ↑ ابی‌مخنف، وقعه الطف، ۱۴۱۷ق، ص۲۳۵؛ طبری، تاریخ طبری، ۱۹۶۷م، ج۵، ص۴۴۳.
- ↑ سماوی، ابصار العین، ۱۴۱۹ق، ج۱، ص۱۳۳.
- ↑ مامقانی، تنقیح المقال، ۱۴۳۱ق، ج۳۴، ص۲۷۳-۲۷۴.
- ↑ ابی‌مخنف، وقعه الطف، ۱۴۱۷ق، ص۲۳۵؛ طبری، تاریخ طبری، ۱۹۶۷م، ج۵، ص۴۴۳.
- ↑ جمعی از نویسندگان، موسوعه کلمات الامام الحسین(ع)، ۱۴۱۶ق، ص۴۴۸-۴۴۹.
- ↑ محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام حسین(ع)، ۱۳۸۸ش، ج۶، ص۲۲۳.
- ↑ خوارزمی، مقتل الحسین، ۱۴۲۳ق، ج۲، ص۲۷-۲۸.
- ↑ قرشی، حیاه الامام الحسین(ع)، ۱۴۱۳ق، ج۳، ص۲۳۵.
- ↑ کاشفی، روضه الشهداء، ۱۳۸۲ش، ص۳۸۴.
- ↑ قرشی، حیاه الامام الحسین(ع)، ۱۴۱۳ق، ج۳، ص۲۳۶.
- ↑ مامقانی، تنقیح المقال، ۱۴۳۱ق، ج۳۴، ص۲۷۴.
- ↑ کاشفی، روضه الشهداء، ۱۳۸۲ش، ص۳۸۴.
- ↑ کاشفی، روضه الشهداء، ۱۳۸۲ش، ص۳۸۳-۳۸۴.
- ↑ محدثی، فرهنگ عاشورا، ۱۴۱۷ق، ص۲۳۷.
- ↑ طبری، تاریخ طبری، ۱۹۶۷م، ج۵، ص۴۴۳.
- ↑ ابی‌مخنف، وقعه الطف، ۱۴۱۷ق، ص۲۳۴.
منابع
- ابن‌اثیر، علی بن ابی‌کرم، الکامل فی التاریخ، بیروت، دار صادر، ۱۹۶۵م.
- ابن‌مشهدی، محمد بن جعفر، المزار الکبیر، تصحیح جواد قیومی اصفهانی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۱۹ق.
- ابی‌مخنف، لوط بن یحیی، وقعة الطف، تصحیح محمدهادی یوسفی غروی، قم، جامعه مدرسین، چاپ سوم، ۱۴۱۷ق.
- امین، سید محسن، اعیان الشیعه، تحقیق حسن امین، بیروت، دار التعارف للمطبوعات، ۱۴۰۳ق.
- پاینده، ابوالقاسم، ترجمه تاریخ طبری، تهران، اساطیر، چاپ پنجم، ۱۳۷۵ش.
- جمعی از نویسندگان، پژوهشی پیرامون شهدای کربلا، قم، زمزم هدایت، ۱۳۸۵ش.
- جمعی از نویسندگان، مع الرکب الحسینی من المدینة الی المدینه، قم، تحسین، چاپ دوم، ۱۴۲۸ق.
- جمعی از نویسندگان، موسوعه کلمات الامام الحسین(ع)، قم، نشر معروف، چاپ سوم، ۱۴۱۶ق.
- سماوی، محمد بن طاهر، اِبصار العین فی انصار الحسین(ع)، تحقیق محمدجعفر طبسی، قم، دانشگاه شهید محلاتی، ۱۴۱۹ق.
- طبری، محمد بن جریر، تاریخ طبری، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت، دار التراث، چاپ دوم، ۱۹۶۷م.
- قرشی، باقر شریف، حیاه الامام الحسین(ع)، قم، مدرسه علمیه ایروانی، چاپ چهارم، ۱۴۱۳ق.
- کاشفی، ملا حسین، روضة الشهداء، تحقیق عقیقی بخشایشی، قم، نوید اسلام، چاپ سوم، ۱۳۸۲ش.
- مامقانی، عبدالله، تنقیح المقال فی علم الرجال، تحقیق محی‌الدین و محمدرضا مامقانی، قم، موسسة آل ابیت لاحیاء التراث، ۱۴۳۱ق.
- مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار، تهران، اسلامیه، چاپ دوم، ۱۳۶۳ش.
- محدثی، جواد، فرهنگ عاشورا، قم، نشر معروف، چاپ دوم، ۱۴۱۷ق.
- محمدی ری‌شهری، محمد، دانشنامه امام حسین(ع) بر پایه قرآن حدیث و تاریخ، با همکاری محمود طباطبایی‌نژاد و روح‌الله سیدطبایی، ترجمه عبدالهادی مسعودی، قم، موسسه دار الحدیث، ۱۳۸۸ش.