التنبیه و الاشراف (کتاب)
 | |
| اطلاعات کتاب | |
|---|---|
| نویسنده | مسعودی |
| موضوع | تاریخ |
| زبان | عربی |
ألتّنبیهُ و الإشراف کتابی تاریخی و جغرافیایی به زبان عربی که آخرین اثر مسعودی مورخ شیعه در قرن چهارم است. مؤلف در بخش اول، مباحث کیهانی و جغرافیایی را آورده و در بخش دوم به مباحث تاریخی می‌پردازد. وی نوآوری‌های متعددی را در این کتاب تجربه کرده است. این اثر به زبان‌های دیگر نیز ترجمه شده است.
درباره مؤلف
علی بن حسین مسعودی تاریخ‌نگار و جغرافی‌دان مسلمان سده چهارم هجری قمری که از او کتاب‌های مروج الذهب و التنبیه و الاشراف به یادگار مانده است. به دلیل گزارش‌های بی‌طرفانه وی از وقایع تاریخی، مذهبش به روشنی معلوم نیست با این حال از دیرباز در منابع زندگی نامه و رجال شیعه، وی را دانشمندی شیعه مذهب شناخته‌اند. امروزه نیز بسیاری از پژوهشگران وی را شیعه به شمار آورده و آثار باقی مانده از وی را حاوی شواهد کافی برای اثبات این مدعا می‌دانند.
انگیزه تألیف
مسعودی ابتدا کتاب‌های دیگر مانند «اخبار الزمان» و «مروج الذهب» را نوشته و در آخر، با هدف نوشتن کتابی جامع و مختصر به تألیف کتاب التنبیه روی آورده و آن را در شهر فسطاط [یادداشت ۱]در سال ۳۴۵ق به پایان رسانده است.[۱] [۲]مسعودی در مقدمه این کتاب را هفتمین کتابش برشمرده که پس از «الاستذکار لما جری فی سالف الاعصار» و براساس مطالب آن به صورت مختصر نگاشته است.[۳] محوریت برخی از مطالب کتاب براساس مقدمه مسعودی عبارتند از: افلاک، ستارگان و تأتیراتش، اوضاع زمین و عناصرش، اقالیم هفتگانه و ستارگان هفتگانه، پادشاهان نخستین فارس و ساسانی‌ها، پادشاهان یونان و روم تا عصر مسعودی(سال ۳۴۵قمری) که زمان خلافت المطیع لله خلیفه عباسی است. [۴] مسعودی کتابش را با توضیحی درباره افلاک، نجوم و عناصر و ترکیبات و تأثیراتشان وآیه ۴۰ سوره یس به مناسبت ذکر واژه فلک درآن شروع کرده است لَا الشَّمْسُ يَنْبَغِي لَهَا أَنْ تُدْرِكَ الْقَمَرَ وَلَا اللَّيْلُ سَابِقُ النَّهَارِ ۚ وَكُلٌّ فِي فَلَكٍ يَسْبَحُونَ. [۵]پایان بخش کتاب اشاره به خلافت المطیع لله(فضل بن جعفر) ازخلفای عباسی است که در سال ۳۳۴ هجری قمری روز پنج شنبه ۸ شب باقی مانده از جمادی الاخری با او بیعت شده است.مسعوی دراین بخش از کتابش نوشته که در سال پنجم خلافت مطیع (سال ۳۳۹ق) حجرالاسود که در سال ۳۱۷ق. توسط سلیمان بن حسن بن بهرام جنابی قرمطی ربوده شده بود به مکانش بازگردانده شد.[۶]
فهرست
مؤلف در آغاز، مطالبی کیهانی و جغرافیایی بدین شرح می‌آورد:
- افلاک و هیأت آن و ستارگان و تاثیرهای آن و عناصر و ترکیبات آن -زمان‌ها و فصل‌ها -بادهای چهارگانه و وزش‌گاه‌ها و تأثیرهای آن.
- کره زمین و شکل آن و مطالبی که درباره مساحت و مقدار آبادی و مردم‌نشین آن گفته شده است.
- اقلیم‌های هفتگانه و طول و عرض آن -اقلیم چهارم و صفت و فضل آن -دریاهای جهان.
سپس بخش تاریخی کتاب آغاز می‌شود که مطالبی بدین‌گونه را فرا می‌گیرد:
- امت‌های هفتگانه در روزگار باستان.
- پادشاهان ایران از گذشته دور تا ساسانیان.
- تاریخ پیامبران و پادشاهان و سرگذشت ملت‌ها.
- تاریخ اسلام شامل زندگی پیامبر(ص)، خلفای راشدین، امویان و عباسیان تا زمان تألیف کتاب.[۷]
نوآوری‌های مسعودی
واژه‌شناسی، زبان‌شناسی، بیان وجه تسمیه‌ها، تحلیل پدیده‌های طبیعی، انعکاس آراء طبی، بیان آداب اقوام و ملل و فرق گوناگون، وصف شهرها و سرزمین‌ها، و نقد آراء دانشمندان و مآخذ ایشان از جمله نوآوری‌های مسعودی در التنبیه و الاشراف است.[۸]
ترجمه‌ها
این کتاب را کارا دو وو ( به فرانسوی: Carra de Vaux از خاورشناسان فرانسوی علاقمند به فرهنگ اسلامی و ایرانی ۱۸۶۷-۱۹۵۳م.) به زبان فرانسه ترجمه کرده[۹] و ترجمه فارسی آن هم از ابوالقاسم پاینده است.
پانویس
- ↑ مسعودی، ترجمه التنبیه و الاشراف، ۱۳۶۵ش، ص۱و۲.
- ↑ عسگری، مسعودی و «التنبیه و الاشراف»، ۱۳۷۶ش.
- ↑ مسعودی، التنبیه و الاشراف، قاهره دارالصاوی، بخش۲،ص ۳۴۷.
- ↑ مسعودی، التنبیه و الاشراف، قاهره دارالصاوی، بخش۲،ص۱-۶
- ↑ مسعودی، التنبیه و الاشراف، قاهره دارالصاوی، بخش۲،ص ۳۴۵.
- ↑ مسعودی، التنبیه و الاشراف، قاهره دارالصاوی، بخش۲،ص ۳۴۶و۳۳۰.
- ↑ مسعودی، ترجمه التنبیه و الاشراف، ۱۳۶۵ش، ص۱۲.
- ↑ عسگری، مسعودی و «التنبیه و الاشراف»، ۱۳۷۶ش.
- ↑ عسگری، مسعودی و «التنبیه و الاشراف»، ۱۳۷۶ش.
یادداشت
- ↑ شهر فسطاط را عمرو بن عاص در سال ۲۰ هجری قمری، در مصر بعد از فتح اسکندريه بنا نمود و این اولین شهری بود که مسلمانان در مصر ساخته و آن را پایتخت حکومتشان قرار دادند، تا اینکه در قرن چهارم هجری قمری شهر قاهره بنا شد.
منابع
- علیرضا عسگری، مسعودی و «التنبیه و الاشراف»، مقالات و بررسی‌ها، زمستان ۱۳۷۶ - شماره ۶۲.
- مسعودی، علی بن الحسین، التنبیه و الاشراف، تصحیح عبد الله اسماعیل الصاوی، قاهرة،دار الصاوی، بی‌تا.
- مسعودی، علی بن الحسین، التنبیه و الاشراف، ترجمه ابو القاسم پاینده، تهران، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، ۱۳۶۵ش.