آقا دربندی

از ویکی شیعه
آقا دربندی
اطلاعات فردی
لقبآقادربندی، فاضل دربندی
محل زندگیتهران
تاریخ وفات۱۲۸۶ق
محل دفنحرم امام حسین(ع)
اطلاعات علمی
استادانعلی بن جعفر کاشف‌الغطاء، شریف العلمای مازندرانی
محل تحصیلحوزه علمیه نجف و حوزه علمیه کربلا
فعالیت‌های اجتماعی-سیاسی
اجتماعیمبارزه با بابیت


آقا دربندی فقیه، اصولی و واعظ پرنفوذ شیعی امامی در قرن سیزدهم قمری و نویسنده کتاب اسرار الشهاده درباره وقایع کربلاست.

آقا دربندی به‌دلیل نقل برخی مطالب بی‌سند درباره حادثه عاشورا، از سوی برخی عالمان شیعی، مورد انتقاد جدی قرار گرفته و نامش در کنار ملاحسین واعظ کاشفی به‌عنوان تحریف‌کنندگان تاریخ قیام امام حسین(ع) قرار گرفته است. برخی محققان او را از چهره‌های برجسته‌ای دانسته‌اند که در ساختن بناهای جدید فکری در قرن سیزدهم توانا بوده و در این زمینه، بیش از همه، از دریچه امام حسین(ع) و عاشورا نقش خود را ایفا کرده است.

گفته شده است دربندی از نخستین کسانی بود که تیغ‌زدن را در عزای امام حسین(ع) جایز می‌دانست و خود نیز آن را انجام می‌داد.

جایگاه

ملاآقا دربندی در علومی چون فقه، اصول، حدیث، رجال و کلام تخصص داشت.[۱] آقابزرگ تهرانی و سید محسن امین، ملاآقا دربندی را از نظر علمی در ردیف عالمان بزرگ هم‌دوره‌اش، مانند سعید العلماء مازندرانی، سید شفیع جاپلقی و حتی صاحب جواهر و شیخ انصاری به‌شمار برده‌اند.[۲]

عمده شهرت فاضل دربندی را حاصل توانایی او در وعظ و خطابه دانسته‌اند.[۳] کتاب اسرار‌ الشهاده او در تاریخ حوادث کربلا یکی از منابع تحریف در تاریخ قیام امام حسین(ع) قلمداد شده و رویکرد ملاآقا دربندی در این کتاب مورد نقد فراوان قرار گرفته است.[۴]

رسول جعفریان معتقد است که، برخلاف تصوری که در دهه‌های اخیر علیه ملاآقای دربندی در محافل تبلیغات مذهبی ایرانی رایج بوده، فاضل دربندی از چهره‌های برجسته‌ای است که در ساختن بناهای جدید فکری در قرن سیزدهم قمری، توانا بوده و در این زمینه و بیش از همه، از دریچه شخصیت امام حسین(ع) و عاشورا نقش خود را ایفا کرده است.[۵] از نظر جعفریان، با قطع نظر از درستی و نادرستی افکار فاضل دربندی، از لحاظ سطح نفوذ او در افکار عمومی شیعه، در قالب یک عالم متفاوت با رسالتی پیامبرگونه برای تبدیل عاشورا به یک پژوه عظیم و متفاوت، جایگاه ملاآقا دربندی قابل توجه است.[۶]

زندگی

ملاآقا بن عابد بن رمضان زاهد شیروانی دربندی، معروف به آقا دربندی و فاضل دربندی، در سال ۱۲۰۸ق در دربند شروان قفقاز (دربند باب الابواب) در طایفه‌ای از طوایف لِزگی به دنیا آمد. از زندگی شخصی و پدر و مادر و فرزندانش اطلاعاتی در دست نیست، فقط از آثار او به دست می‌آید که ملا محمدتقی ایروانی پدر همسر او بوده و یکی از نوادگانش به نام فائق دربندی مترجم برگزیده‌ای از تفسیر نمونه بوده است.[۷] از مهم‌ترین رخدادهای حیات شرکتش در جنگ‌های ایران و روس در سال ۱۲۴۲ق به همراه سید محمد مجاهد به شمار رفته است.[۸] ملاآقا پس از درگذشت سید محمد مجاهد به همراه جنازه او به عتبات رفته است.[۹] رسول جعفریان سال مرگ ملاآقا دربندی را، بنابر یک یادداشت پشت نسخه‌ای ارزشمند، ۲۰ رجب ۱۲۸۵ق ثبت کرده است.[۱۰]

تحصیلات و اساتید

آقا دربندی در جوانی برای ادامه تحصیل به نجف و کربلا رفت. فقه را در نجف نزد شیخ علی کاشف الغطاء و اصول فقه را در کربلا نزد شریف العلمای مازندرانی خواند. مدتی در کربلا زندگی کرد و در آنجا جمعی از طلاب نزد وی درس خواندند، اما گاه به دلیل تندخویی و کج‌خلقی حوزه درسش برهم می‌خورد. میرزا حبیب الله شهیدی معروف به حبیب خراسانی و نیز محمد بن سلیمان تنکابنی [۱۱] را از شاگردانش برشمرده‌اند.[۱۲]

مبارزه با بابیت

آقا دربندی در مبارزه با بابی‌ها سرسخت بود. وقتی بابی‌ها در کربلا سر برآوردند، وی به شدت به نبرد با آنان برخاست چنانکه آنان به قصد کشتن او در خانه‌اش به وی حمله‌ور شدند. در این واقعه، زخمی به چهره او وارد شد که اثر آن تا پایان عمر باقی ماند. [۱۳]

ویژگی‌ها

برخی اوقات، استاد وی شریف العلماء از کثرت اشکالاتی که ضمن تدریس وارد می‌کرد به ستوه می‌آمد و او را موقتا از مجلس درس اخراج می‌کرد.

عشق به امام حسین(ع): در اخلاص و دوستی نسبت به اهل بیت(ع) و به ویژه نسبت به امام حسین(ع) شهرت بسیاری داشت، چنانکه در ایام عاشورا بر بالای منبر، عمامه بر زمین می‌زد و گریبان می‌درید و از شدت اندوه از هوش می‌رفت. او در روز دهم محرم، لباس خود را می‌کند و لُنگی بر خود می‌بست و خاک بر سر می‌ریخت و گِل بر بدن می‌مالید و بدین هیأت بر منبر می‌رفت. مهدی بامداد در این باره نگاشته است: «او است که تیغ زدن را بر سر جائز دانست و خود نیز عمل می‌کرده است و از این تاریخ است که برخی مردم به تبعیت وی در ایام عاشورا به این عمل دست زده‌اند».[۱۴]

پس از مراجعت به ایران و ورود به تهران، بسیار مورد علاقه و توجّه مردم قرار گرفت و حتّی ناصر الدین شاه قاجار به دیدن وی آمد، اما او شاه را به سبب شارب (سبیل) بلندش سرزنش کرد و شاه نیز فی المجلس دستور داد تا کمی سبیلش را کوتاه کنند.[۱۵]

آثار

تصویری از جلد کتاب اکسیر العبادات
  • خزائن الاحکام، که آن را در ۱۲۶۷ق نوشت و در ۱۳۱۷ق در تهران چاپ شد. این کتاب، شرحی است بر منظومه فقهی سروده بحرالعلوم در باب طهارت و کمی هم در باب نماز که متضمن فروع بسیاری است؛
  • خزائن الاصول، در ۲ جلد که در ۱۲۶۷ق در تهران چاپ شده است؛
  • عناوین الادلة، در علم اصول، سید محسن امین گفته که نسخه‌ای از آن را در کرمانشاه دیده است؛
  • قوامیس القواعد، کتابی درباره رجال و درایه است؛
  • جوهر الصناعة، یا به گفته آقا بزرگ، الجوهرة، در اسطرلاب که برای شاگرش میرزا علی جاه بهادر خان نوشته است. گفته‌اند که این کتاب در نوع خود کم‌نظیر بوده و در ۱۲۸۰ق در لکهنو به چاپ رسیده است؛
  • جواهر الایقان، درباره شهادت امام حسین(ع)؛
  • درایة الحدیث و الرجال، خطی است و موسوی اصفهانی گفته که نسخه‌ای از آن را در اختیار داشته است؛
  • فنّ التّمرینات، در فقه؛
  • الفنّ الاعلی، در اعتقادات؛
  • اکسیر العبادات فی اسرار الشهادات، مشهور به اسرار الشهاده، درباره شهادت امام حسین(ع) که در ۱۲۷۲ق از نوشتن آن فراغت یافته است. در این کتاب برخی مطالب و روایات ضعیف و‌گاه بی‌پایه هست که از اعتبار علمی آن کاسته است. این کتاب بار‌ها و از جمله در ۱۳۱۹ق در تهران چاپ شده است.‌ این کتاب را میرزا حسین شریعتمدار تبریزی (درگذشت ۱۳۳۱ق) به نام انوار السعادة فی اسرار الشهادة به فارسی برگردانده است.
  • السّعادات النّاصریة والاقوات الروحانیة، ترجمه مختصر اسرار الشهادات است که به خواست ناصرالدین شاه انجام شده است.

پانویس

  1. موسوی بجنوردی، «آقا دربندی»، ج۱، ص۴۶۷.
  2. جعفریان، ملاآقای دربندی و مقتل‌نگاری، ۱۳۹۸،ص۱۴.
  3. اعتمادالسلطنه، المأثر و الآثار، ج۱، ۱۳۷۴ش، ص۱۸۹.
  4. مطهری، حماسه حسینی، ج۱، ۱۳۸۳ش، ص۸۸-۸۹.
  5. جعفریان، ملاآقای دربندی و مقتل‌نگاری، ۱۳۹۸،ص۹.
  6. جعفریان، ملاآقای دربندی و مقتل‌نگاری، ۱۳۹۸،ص۹.
  7. جعفریان، ملاآقای دربندی و مقتل‌نگاری، ۱۳۹۸، ص۱۱-۱۲.
  8. جعفریان، ملاآقای دربندی و مقتل‌نگاری، ۱۳۹۸، ص۱۲.
  9. جعفریان، ملاآقای دربندی و مقتل‌نگاری، ۱۳۹۸، ص۱۲.
  10. جعفریان، ملاآقای دربندی و مقتل‌نگاری، ۱۳۹۸، ص۱۱.
  11. تنکابنی، ص۹،۲۴،۶۷،۷۳؛ تبریزی خیابانی، ص۱۳
  12. محمدمهدی کشمیری، ج ۲، ص ۲۶۹؛ رضوی، ص ۴۱۶؛ حبیب خراسانی، همان مقدمه، ص ۳۶ـ۳۸
  13. اعتمادالسلطنه، المآثر و الآثار (چهل سال تاریخ ایران)، ۱۳۶۳ش، ص۱۸۹.
  14. محسن رنجبر، مجله تاریخ در آیینه پژوهش، سال چهارم، شماره چهارم، زمستان ۱۳۸۶.
  15. تنکابنی، قصص العلماء، ۱۳۹۶ق، ص۱۰۹.

منابع

  • اعتمادالسلطنه، محمدحسن، چهل سال تاریخ ایران (المآثر و الآثار)، تحقیق ایرج افشار، تهران، انتشارات اساطیر، ۱۳۶۳ش.
  • آقابزرگ تهرانی، الذریعه، ج۵، ص۲۹۱، ج۷، ص۱۵۲-۱۵۳.
  • آقابزرگ تهرانی، طبقات اعلام الشیعة فی القرن الثالث بعد العشرة، مشهد، دارالمرتضی، ۱۴۰۴ق، صص ۱۵۲-۱۵۳.
  • اعتمادالسلطنه، محمدحسن، المأثر و الآثار، به کوشش ایرج افشار، تهران، اساطیر، ۱۳۶۳ش، ج۱، ص۱۸۹.
  • امین، حسن، الموسوعة الاسلامیة، بیروت، ۱۹۷۵م، ج۱، ص۱۵۷-۱۵۸.
  • امین، محسن، اعیان الشیعة، بیروت، دارالتعارف، ۱۴۰۳ق، ۲/۸۷-۸۸.
  • بروکلمان (آلمانی)، ذیل، ج۲، ص۸۳۱.
  • تنکابنی، محمد، قصص العلماء، تهران، اسلامیه، ۱۳۹۶ق، صص ۱۰۷-۱۰۹.
  • سرکیس، یوسف الیان، معجم المطبوعات العربیه، ج۲، ص۱۷۸۹.
  • فاضل قائنی، الکنی والالقاب، تهران، ۱۳۹۷ق، ج۲، ص۲۲۸-۲۲۹.
  • فاضل قائنی، علی، معجم الرضویة، تهران، ۱۳۲۷ش، ص۵۴.
  • فاضل قائنی، هدیةالاحباب، تهران، امیرکبیر، ۱۳۶۳ش، ص۱۵۳.
  • مشار، خانبابا، فهرست چاپی فارسی، ج۱، ص۵۸۱.
  • موسوی اصفهانی، محمدمهدی، احسن الودیعة، بغداد، صص ۵۹-۶۳.
  • موسوی بجنوردی، سید کاظم، «آقادربندی»، در دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی، تهران، مرکز دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۶۹ش.

پیوند به بیرون