بحارنه

نقشه بحرین کهن

بَحارِنه (جمع بَحرانیّ) اصطلاحی است که از سوی غیر شیعیان در مورد شیعیان ساکن منطقه بحرین قدیم (شامل بحرین امروزی، احساء، قطیف، قطر و کویت) به کار رفته است.

پیدایش اصطلاح بحارنه

بحارنه یا بحرانی اصطلاحی است که از سوی غیر شیعیان در مورد شیعیان ساکن منطقه بحرین قدیم به کار رفته است یعنی به جای آنکه بگویند فلانی شیعه ساکن بحرین است، می‌گفتند بحرانی است زیرا از دیرباز اکثریت ساکنان این منطقه شیعه بوده‌اند. این اصطلاح تقریباً از حدود سال ۱۰۰۰ق به بعد در شبه جزیره عربی ظهور کرد.

پس از تشکیل حکومت بنی‌جبر در این منطقه در اواسط قرن نهم هجری، جمعیت اهل سنت در این منطقه رو به افزایش نهاد و پس از اشغال قطیف و احساء در دهه ششم قرن ده هجری توسط دولت عثمانی، حضور اهل سنت در این منطقه پررنگ‌تر و محکم‌تر شد و حتی در اثر مواضع ضد شیعی دولت عثمانی، فتواهایی در کفر شیعیان صادر شد و زمینه برای ستم و تعرض به شیعیان فراهم گردید.

موقعیت جغرافیایی بحرین قدیم

جغرافى‌دانان‌ دست‌‌کم‌ تا سده‌های‌ ۶-۷ق‌/۱۲-۱۳م‌ نام‌ بحرین‌ را بر منطقه وسیعى‌ از کناره شرقى‌ شبه‌ جزیره عربستان‌ اطلاق‌ کرده‌اند که‌ از شمال‌ به‌ بصره، از جنوب‌ به‌ عمان، از غرب‌ به‌ منطقه یمامه و از شرق‌ به‌ جنوب‌ غربى‌ خلیج‌ فارس‌ محدود مى‌شد. برخی علت نامگذاری آن به بحرین را وجود دریاچه‌ای در بخشی از این سرزمین دانسته‌اند اما امروزه این نام بر مجمع الجزایری اطلاق می شود که در حاشیه جنوبی خلیج فارس و در میان شبه جزیرۀ قطر در مشرق و جنوب، و خاک عربستان سعودی در مغرب قرار دارد.

پیشینه تشیع در بحرین قدیم

ریشه گرایش‌های‌ شیعى‌ در بحرین‌ به‌ سده نخست‌ هجری‌ باز مى‌گردد و نخستین‌ طلیعه‌های‌ آن‌، حضور برخى‌ از شخصیت‌ها با اصل‌ بحرینى‌ در شمار یاران‌ خاص‌ امام علی(ع‌)، چون‌ رشید هجری (ظاهراً منسوب‌ به‌ هجر بحرین‌) و صعصعة بن‌ صوحان‌ است‌. صعصعه‌ به‌ دستور معاویه‌ به‌ بحرین‌ تبعید شد و ظاهراً تا هنگامى‌ که‌ درگذشت‌ (دهه ۵۰ق‌) در آنجا مى‌زیست‌ در میان‌ شیعیان‌ بحرین‌ افسانه‌ای‌ ناسازگار با دانسته‌های‌ تاریخى‌ وجود داشت‌ حاکى‌ از آنکه‌ زید بن‌ صوحان‌، از یاران‌ خاص‌ حضرت‌ على‌(ع‌) به‌ روزگار خلافت‌ امام حسن(ع‌) به‌ ولایت‌ بحرین‌ منسوب‌ شده‌ بوده‌، و تا پایان‌ خلافت‌ مروان‌ اول‌ بدون‌ پذیرش‌ حاکمیت‌ امویان در بحرین‌ حکم‌ رانده‌ است‌.

در نیمه نخست‌ سده ۲ق‌، نام‌ برخى‌ از شخصیت‌های بحرینى‌ چون‌ ابولبید هجری، ولید بن‌ عروة شیبانى‌ و عبدالله‌ بن‌ بکیر هجری در میان‌ اصحاب‌ امام باقر و امام صادق(ع‌) به‌ چشم‌ مى‌خورد. دست‌کم‌ دو تن‌ از یاران‌ امام‌ صادق‌(ع‌): مسمع‌ بن‌ عبدالملک‌ و حکم‌ بن‌ علباء اسدی را مى‌توان‌ یاد کرد که‌ مدتى‌ در بحرین‌ در مسند حکومت‌ بوده‌، و وجوه‌ شرعى‌ خود را به‌ آن‌ امام‌(ع‌) مى‌پرداخته‌اند.

در سده ۳ق‌ از عالمان‌ بحرینى‌ چون‌ محمد بن‌ سهل‌ مى‌توان‌ نام‌ برد که‌ با اندیشه‌های‌ امامان‌ شیعه‌ از نزدیک‌ آشنا بوده‌اند

عالمان شیعی بحرانی

در طول تاریخ عالمان بسیاری از بحرین برخاسته‌اند که برخی از آنها عبارتند از:

عالم بحرینی	قرن	توضیحات
نصر بن نصیر بحرانی	اول	از راویان حدیث
محمد بن سهل بحرانی	دوم	از راویان حدیث
شیخ احمد بن سعادة		وی رساله‌ای در علم نگاشته است که آن را خواجه نصیر الدین طوسی شرح کرده است.
شیخ علی بن سلیمان		او تألیفاتی فلسفی داشته است.
ابن میثم بحرانی		وی شاگرد شیخ علی بن سلیمان و شیخ اجازه علامه حلی و سید ابن طاووس بوده است. مشهورترین اثر وی شرح نهج البلاغه است.
شیخ احمد بن متوج		وی در زمان خود شیخ امامیه بوده است.
شیخ مفلح بن حسن صیمری		صاحب کتاب غایه المرام فی شرح شرائع الاسلام. قبر وی در روستای سلم آباد بحرین است.
سید حسین غریفی		کتاب وی با نام الغنیه فی مهمات الدین عن تقلید المجتهدین در نوع خود بی‌نظیر است.
سید ماجد صادقی		وی پایه گذار تفکر اخباری گری در شیراز بود و بسیاری از عالمان اخباری شاگرد او بودند. ملا محسن فیض کاشانی نیز شاگرد وی بوده است.
علی بن محمد بن عبدالله بحرینی		به دستور شاه سلیمان کتابی به نام منار السعادات فی اصول الاعتقادات نوشت که شاه دستور داد آن را به فارسی ترجمه کنند.
شیخ محمد بحرانی		در دوران صفویه، وی نخستین عالمی بود که در بحرین نماز جمعه را اقامه کرد.
شیخ علی بحرانی		وی شاگرد شیخ بهایی بوده است و پس از رسیدن به درجه اجتهاد به بحرین بازگشت و ریاست شیعیان بحرین بدو رسید. وی تألیفات بسیاری در ابواب مختلف فقهی دارد.
شیخ عبدالله بن نورالدین بحرانی		وی مجموعه عظیمی را تدوین کرد که تعداد مجلدات آن بیش از بحارالانوار است
شیخ جعفر بحرانی		وی استاد سید نعمت الله جزایری و سید علی صدر شارح صحیفه سجادیه است. وی پس از تحصیل علوم دینی در شیراز و برگزاری جلسات درس در آن شهر، به حیدرآباد هند سفر کرد و در آنجا سکونت گزید و مرجع شیعیان آن بلاد گردید.
شیخ محمد بن ماجد بحرانی		وی شیخ الاسلام بحرین در اواخر دوره صفوی بوده است.
سید هاشم بحرانی		وی پس از شیخ محمد بن ماجد، شیخ الاسلام بحرین شد. مهم‌ترین تصنیف وی البرهان فی تفسیر القرآن است.
شیخ سلیمان ماحوزی		وی در اواخر دوره صفوی می‌زیسته و کتب بسیاری را در علوم گوناگون اسلامی تألیف کرده است. وی کتاب الاربعین خود را به شاه سلطان حسین صفوی اهدا نمود.
شیخ عبدالله سماهیجی		از عالمان اخباری وی مدتی شیخ الاسلام اصفهان بود و در بهبهان سکونت گزید و درهمان جا درگذشت.
شیخ یوسف بحرانی		وی تمایلات اخباری داشت و از وی تألیفاتی مانند الحدائق الناضره، الدرر النجفیه، لؤلؤۀ البحرین بر جای مانده است.