القواعد الفقهیة (مکارم شیرازی)

اطلاعات کتاب
نویسنده	ناصر مکارم شیرازی
موضوع	قواعد فقهی
زبان	عربی
تعداد جلد	۲
ترجمه به دیگر زبان‌ها	فارسی
اطلاعات نشر
ناشر	دار العلم، مدرسه امام علی بن ابی‌طالب(ع)
محل نشر	قم
تاریخ نشر	۱۳۴۰ش، ۱۳۶۸ش
شابک	‫‭978-964-8139-04-4‬
وبسایت ناشر	https://imamalipub.ir
ترجمه فارسی
نام کتاب	قواعد مهم فقهی
مترجم	محمدجواد نوری همدانی
مشخصات نشر	مدرسه علی بن ابی‌طالب(ع)
نسخه الکترونیکی	القواعد الفقهیه قواعد مهم فقهی

القَواعِدُ الفِقهیَّة کتابی با موضوع قواعد فقهی به زبان عربی نوشته ناصر مکارم شیرازی، مرجع تقلید شیعه (زاده ۱۳۰۵ش). این کتاب شامل سی قاعده از قواعد فقهی است که به ترتیب اهمیت در دو جلد تنظیم شده است. نویسنده این اثر را نخستین کتابی دانسته که به‌صورت مستقل به قواعد فقهی پرداخته است. این کتاب با نام «قواعد مهم فقهی» به فارسی ترجمه شده است.

کتاب القواعد الفقهیه نخستین بار در سال ۱۳۴۰ش به چاپ رسید و پس از آن بارها تجدید چاپ شد.

نویسنده

مقالهٔ اصلی: ناصر مکارم شیرازی

ناصر مکارم شیرازی (متولد ۱۳۰۵ش) از مراجع تقلید شیعه که دارای نزدیک به صد اثر با موضوعاتی مانند فقه، اصول، تفسیر، کلام و اخلاق است. او در ۲۴ سالگی، از سید ابراهیم اصطهباناتی و محمدحسین کاشف‌الغطاء اجازه اجتهاد گرفت. وی نویسندگی را از جوانی آغاز کرد و کتاب القواعد الفقهیه را در حدود ۳۵ سالگی منتشر کرد.

محتوا

کتاب «القواعد الفقهیه» یا «القواعد الفقهیه: ثَلاثون قاعدةً فقهیَّةً عامّة تَجْری فی مُختلفِ اَبْوابِ الفقه»، به زبان عربی، به سی قاعده فقهی پرداخته که به‌گفته نویسنده، مهمترین قواعد فقهی است. قبل از ذکر قواعد، درباره چیستی قاعده فقهی، اقسام آن و فرق آن با مسائل فقهی و اصولی بحث شده است. به‌عقیده نویسنده، قواعد فقهی احکام کلی فقهی هستند که در ابواب مختلف و موضوعات گوناگون فقهی جاری است. بر این اساس قاعده فقهی از مسئله اصولی جزئی‌تر و از مسئله فقهی کلی‌تر است.

ذیل هر قاعده ابتدا پیشینه قاعده در کتاب‌های فقهی و نظر برخی فقیهان از موافقان و مخالفانِ قاعده ذکر شده است. پس از آن، مدارک و مستندات قاعده مانند قرآن، سنت، اجماع، دلیل عقلی و سیره عقلا بررسی شده که بخش سنت آن در برخی قواعد، شامل روایات منابع اهل‌سنت نیز می‌شود. پس از بررسی مدارک، به مفاد قاعده و میزان عمومیت آن پرداخته شده است.

چینش قواعد به ترتیب اهمیت آن بوده و در دو جلد تنظیم شده است: جلد نخست شامل نُه قاعده، و جلد دوم دارای ۲۱ قاعده. قواعد فقهی بررسی شده در این کتاب چنین‌اند:

1. قاعده لاضرر
2. قاعده صحت
3. قاعده نفی عُسْر و حَرَج
4. قاعده فراغ و تجاوز
5. قاعده ید
6. قاعده قرعه
7. قاعده تَقیّه
8. قاعده لاتُعاد
9. قاعده مَیْسور
10. قاعده تسلط
11. قاعده حجیت بَیّنه
12. قاعده حُجّیت خبر واحد
13. قاعده حجیت قول ذِی‌الْیَد
14. قاعده حیازَت
15. قاعده سَبْق
16. قاعده الزام
17. قاعده جَبّ
18. قاعده اتلاف
19. قاعده ما یُضْمَن
20. قاعده ضمان ید
21. قاعده عدم ضمان امین
22. قاعده غرور
23. قاعده خَراج بضمان
24. قاعده لزوم در معاملات
25. قاعده بینه و یمین
26. قاعده تلف مبیع قبل از قبض
27. قاعده تبعیت عقد از قصد
28. قاعده تلف در زمان خیار
29. قاعده اقرار
30. قاعده طهارت

ویژگی‌ها

نویسنده، کتاب قواعد الفقهیه را نخستین اثری دانسته که به‌صورت مستقل به قواعد فقهی پرداخته است. به‌گفته او، آثاری که قبل از این اثر با این نام یا در این موضوع نگاشته شده، شامل همه قواعد فقهی مهم نیست و در آنها، این قواعد آنچنان که سزاوار است، بررسی نشده‌اند. برای نمونه کتاب القواعد و الفوائد نوشته شهید اول شامل مسائل فقهی، اصولی، کلامی و لغوی نیز می‌شود و به کتاب فقهی شبیه‌تر است.

در برخی آثار فقهی معاصر، مانند کتاب فقه سیاسی نوشته عباسعلی عمید زنجانی و مقالات پرشمار فقهی، به کتاب القواعد الفقهیه استناد شده است.

ترجمه و نشر

کتاب القواعد الفقهیه توسط انتشارات دارالعلم در قم، در سال ۱۳۴۰ش چاپ شد. این کتاب همچنین توسط انتشارات مدرسه امام علی بن ابی‌طالب(ع) در قم، در سال ۱۳۶۸ش چاپ و پس از آن بارها توسط این انتشارات تجدید چاپ شده است.

کتاب القواعد الفقهیه توسط محمدجواد نوری همدانی با نام «قواعد مهم فقهی»، به زبان فارسی ترجمه شده و توسط انتشارات مدرسه امام علی بن ابی‌طالب(ع) در سال ۱۳۹۴ش در دو جلد منتشر شده است.

پیوند به بیرون

• سیری در کتاب القواعد الفقهیه