عین الحیات (کتاب)
 | |
| اطلاعات کتاب | |
|---|---|
| نویسنده | علامه مجلسی |
| تاریخ نگارش | ۱۰۷۴ق |
| موضوع | اخلاق |
| زبان | فارسی |
| مجموعه | دو جلد |
| اطلاعات نشر | |
| ناشر | انوار الهدی |
| تاریخ نشر | ۱۳۸۲ش |
عَیْنُ الْحَیات (به معنای: چشمه زندگی) کتابی اخلاقی به زبان فارسی نوشته علامه مجلسی (متوفای ۱۱۱۰ق). این کتاب، ترجمه و شرح سفارش‌ها و توصیه‌های اخلاقی پیامبر اکرم(ص) به ابوذر غفاری است. این اثر، دارای نظم و ترتیب خاصی نبوده و مؤلف سعی کرده تا از وصایای پیامبر اکرم (ص) به ابوذر غفاری، شرحی عرفانی اسلامی ارائه دهد. عین الحیات توسط مؤلف و دیگران، تلخیص گردیده و به زبان عربی و اردو نیز ترجمه شده است.
درباره مؤلف
محمدباقر بن محمدتقی مجلسی معروف به علامه مجلسی و مجلسی دوم (متوفای ۱۱۱۰ق) از معروف‌ترین علما، فقها و محدثان در جهان اسلام است. وی از صاحب‌منصبان با نفوذ شیعه در عصر صفویه و صاحب کتاب حدیثی بحار الانوار است.
تاریخ تألیف و انگیزه آن
عین الحیات در سال ۱۰۷۴ق تألیف شده است.[۱] هدف مؤلف آن بوده تا با تألیف این کتاب، عامه مؤمنان و شیعیان را با عرفان اصیل اسلامی آشنا کند، چون سخن پیامبر(ص) به ابوذر غفاری، جامع‌ترین اخباری است که بر محاسن و مکارم اخلاقی مشتمل است. مجلسی تلاش کرده تا ابتدا سخن پیامبر(ص) را به فارسی ترجمه کند و به دور از عبارات سنگین، آنچه را محتاج به تفسیر و تبیین است، شرح دهد.[۲]
روش مؤلف
مجلسی موارد اولیه اخلاق را از آیات و روایات گرفته و با کمک از سخنان معصومان در زمینه‌های مختلف اخلاقی به پردازش و ارائه آن پرداخته است. وی به مباحثی چون بدعت‌بودن رهبانیت در اسلام، حرمت غناء، دعا و فواید آن نیز پرداخته است. کتاب دارای نظم و چهارچوب خاصی نیست و مباحث آن تفکیک نشده است.[۳]
محتوا
مجلسی پس از مقدمهای کوتاه، فضائل ابوذر غفاری، چگونگی مسلمانشدن او، مظلومیت وی و ظلم عثمان نسبت به او و احوالات ابوذر، اخراج ابوذر از مدینه و چگونگی وفات وی در ربذه را ذکر کرده است.[۴] مؤلف سپس به شرح حدیث پیامبر اکرم به ابوذر غفاری پرداخته است. کتاب در ادامه دارای قالب‌بندی خاصی نبوده و مؤلف به شرح ابتدای حدیث پرداخته و درباره رؤیت خداوند به توضیح می‌پردازد. وی سپس غرض از خلقت آسمان، زمین، عرش، کرسی و جمیع مخلوقات را معرفت و عبادت ذکر می‌کند که هر دو به یکدیگر وابسته‌اند. مؤلف، نیت را شرط همه اعمال می‌داند و حضور قلب در عبادات را مورد بحث قرار داده است. وی پس از طرح مباحث این‌چنینی تا پایان کتاب به ذکر مباحث و مصادیق اخلاقی می‌پردازد.[یادداشت ۱]
پژوهش‌های پیرامون کتاب
کتاب عین الحیات با تحقیق سید مهدی رجایی در قم و انتشارات انوار الهدی در سال ۱۳۸۲ش چاپ گردید. انتشارات متعددی در ایران، کتاب عین الحیات را به چاپ رسانده‌اند.
مجلسی کتاب خویش را تلخیص کرده و مشکوةالانوار نام نهاد که در سال ۱۳۰۸ق در تبریز چاپ شد.[۵] تلخیص دیگری از عین الحیوة با نام شفاء الصدور از سیده بی‌بی خاتون همسر سید صدرالدین دزفولی نیز نام برده شده است.[۶] محمد اسفندیاری نیز این کتاب را تلخیص کرده و گزیده آن را همایش بزرگداشت علامه مجلسی با همکاری سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و انتشارات اسلامی در سال ۱۳۷۸ش در تهران منتشر کرد.
منتخب عین الحیاة اثر سید محمدباقر نجفی یزدی هم با چاپ وزیری در ۵۵۶صفحه در سال ۱۳۹۶ق منتشر شد.[۷]
سید مصطفی بن محمّدهادی بن سید دلدار علی نقوی لکهنوی (متوفای ۱۳۲۳ق) به عربی ترجمه کرده است.[۸] سید محمّد باقر هندی عین الحیاة را به اردو برگردانده است.[۹] سید هاشم میلانی نیز این کتاب را به عربی برگردانده و انتشارت جامعه مدرسین در سال ۱۴۱۶ق به چاپ رسانده است.
پانویس
- ↑ انصاری قمی، کتاب‌شناسی تألیفات علامه مجلسی، ۱۳۶۹ش.
- ↑ مجلسی، عین الحیات، ۱۳۸۲ش، ص۱۱.
- ↑ گزیده عین الحیاه، ۱۳۷۹ش.
- ↑ مجلسی، عین الحیات، ۱۳۸۲ش، ص۱-۴۰.
- ↑ آقابزرگ تهرانی، الذریعة، ج۲۱، ص۵۴.
- ↑ تهرانی، الذریعة، ج۱۴، ص۲۰۴.
- ↑ انصاری قمی، کتاب‌شناسی تألیفات علامه مجلسی، ۱۳۶۹ش.
- ↑ آقابزرگ تهرانی، الذریعة، ج۴، ص۲۱۳.
- ↑ آقابزرگ تهرانی، الذریعة، ج۴، ص۱۲۰.
یادداشت
- ↑ فهرست کتاب عین الحیات:
- ذکر بعضی فضایل و احوال ابوذر
- فضایل سلمان و ابوذر و مقداد
- کیفیت اسلام ابوذر
- کیفیت مسلمانشدن سلمان
- مظلومیت ابوذر و ظلم عثمان نسبت به او
- احوال ابوذر
- اخراج ابوذر از مدینه
- وفات ابوذر در ربذه
- وصیت رسول‌الله(ص) به ابوذر
- فصل اول : رویت
- فصل دوم : هدف از خلقت آسمان و زمین
- فصل سوم : شرایط اعمال
- فایده
- فصل چهارم : حضور قلب
- اصل اول : قبول عبادات موقوف به معرفت است
- اصل دوم : ایمان مایه سعادت ابدی ست
- اصل سوم : مراتب معرفت و ایمان
- اصل چهارم : حدوث عالم
- اصل پنجم : تحقیق معنی فرد
- اصل ششم : بقای خداوند
- اصل هفتم : خالقیت حق‌تعالی
- اصل هشتم : آفرینش آسمان ها
- اصل نهم : معنی لطیف و خبیر
- اصل دهم : احاطه علم و قدرت خداوند به همه چیز
- فایدۀ اول : بیان ضرورت وجود نبی و احتیاج خلایق به او
- فایدۀ دوم : معجزه
- فایدۀ سوم : تقریر دلیل بر نبوت پیغمبر آخرالزمان، حضرت محمد(ص)
- فایدۀ چهارم : قداست ساحت انبیا(ع)
- فایدۀ پنجم : بیان بعضی از شمایل و اوصاف آن حضرت
- تنویر اول : اینکه هیچ عصری خالی از امام منصوب از جانب خدا نیست
- تنوبر دوم : عصمت امام
- تنویر سوم : نازل‌شدن آیه تطهیر در شان اهلبیت(ع)
- تنوبر چهارم : فضیلت اهلبیت(ع)
- تنوبر پنجم : اینکه صحت عبادت مشروط بر اعتقاد به امامت ائمه(ع) است
- تنوبر ششم : صفات و علایم امام و شرایط امامت
- مقصد اول : احتراز از طول امل
- مقصد دوم : در بیان دجال
- مقصد سوم : بیان مجملی از معاد و ذکر بعضی از احوال آن
- قاعدۀ اول : فضیلت علم، یادگرفتن و یاد دادن آن و فضل علما
- قاعدۀ دوم : اصناف علم و انچه از آن نافع است
- قاعده سوم : شرایط و آداب علم و عمل نمودن به آن و بیان اصناف علما
- قاعده چهارم : اصناف علما و صفات عالم قابل متابعت
- قاعده پنجم : مذمت عمل بی‌عمل
- قاعدۀ ششم : مذمت فتوا دادن کسی که اهلیت آن را نداشته باشد
- خصلت اول : عدم اغترار به عبادت و اعتراف به عجز
- خصلت دوم : شکر نعمت
- خصلت سوم : توبه
- لمعۀ اول : فضیلت نماز
- لمعۀ دوم : اختلاف شرایع و مذمت بدعت در دین
- لمعۀ سوم : رهبانیت بدعت است و در این امت نیست
- لعمۀ چهارم : اعتزال از خلق
- لعمۀ پنجم : طلب مال از حلال نمودن و قدر انفاق کردن
- لمعۀ ششم : در بیان تجمل، زینت، لباس‌های فاخر و...
- لمعۀ هفتم : فضیلت پاکیزه بودن و بوی خوش کردن
- لمعۀ هشتم : مدح طعام‌های لذیذ و مذمت ترک گوشت و حیوانی نمودن
- لمعۀ نهم : حرمت غناء
- لمعۀ دهم : در بیان ذکر
- تصدق کردن
- ثمرۀ اول : خوف و رجا
- ثمره دوم : بیان بعضی از قصص خایفان، جهت تنبه مومنان
- ثمره سوم : مدح مخالفت نفس و مذمت متابعت هواهای نفسانی
- باب اول : مذمت دنیا
- باب دوم : بیان چند تمثیل در مذمت دنیا
- تمثیل اول : در بیان اینکه، هر چند آدمی به دنیا مشغول می‌شود
- تمثیل دوم : در بیان اینکه هر چند بیشتر تحصیل دنیا می‌نمایی
- تمثیل سوم : در بیان اینکه، ظاهر دنیا خوشایند و باطنش کشنده است
- تمثیل چهارم : در بیان فنا و سرعت انقضای دنیا
- تمثیل پنجم : در بیان بی‌وفایی دنیا
- تمثیل ششم : در بیان کیفیت نجات از دنیا
- تمثیل هفتم : در بیان پستی دنیا و اینکه سربلندی در این خانۀ پست ضرر می‌رساند
- تمثیل هشتم : در بیان سوء عاقبت دنیا
- تمثیل نهم : در بیان اینکه، دنیا و آخرت با یکدیگر جمع نمی‌شوند
- تمثیل دهم : ذکر تمثیلاتی که، مشتمل است بر توضیح عیب‌های بسیار از دنیا
- باب سوم : معنی دنیا
- خصلت اول : بسیار خندیدن
- خصلت دوم : کسلی و سستی در عبادت
- خصلت سوم : عفت فرج، از محرمات، مکروهات و شبهات
- خصلت چهارم : نگاه‌داشتن چشم، از محرمات و مکروهات
- نجم اول : فضیلت دعا و فواید آن
- نجم دوم : شرایط آداب دعا
- نجم سوم : علت مستجاب‌نشدن بعضی از دعاها
- ینبوع اول : اکرام پیران مسلمانان
- ینبوع دوم : فضیلت قرآن و حامل آن
- ساقیۀ اول : فضیلت قرآن
- ساقیۀ دوم : فضیلت حاملان قرآن
- ساقیۀ سوم : صفات قاریان قرآن و اصناف ایشان
- ساقیۀ چهارم : آداب قرائت قرآن
- ساقیۀ پنجم : استعاذه
- ساقیۀ ششم : رو به جانب قبله بودن
- ساقیۀ هفتم : کیفیت ختم قرآن
- ساقیۀ هشتم : ثواب تعلیم و تعلم و حفظ قرآن
- ساقیه نهم : ثواب قرائت قرآن
- ساقیه دهم : فضیلت تلاوت قرآن و نگاه داشتن آن
- ساقیه یازدهم : فضایل و فواید بعضی از آیات و سوره‌های قرآن
- ینبوع سوم : احوال سلاطین، معاشرت‌نمودن با ایشان و عدل و جورشان
- جدول اول : عدل و جور ایشان
- جدول دوم : کیفیت معاشرت ارباب حکومت بارعایا و حقوق ایشان
- جدول سوم : ثواب اعانت مومنان و ادخال سرور در قلبشان و دفع ظلم
- جدول چهارم : مذمت تحقیر و ایذای مؤمنان
- جدول پنجم : حقوق پادشاهان، دعا کردن برای صلاحشان
- جدول ششم : مفاسد قرب پادشاهان
- جدول هفتم : جهاتی که به آنها می‌توان به خانه حکام و امرا رفت
- فصل اول : مذمت و حرمت غیبت
- فصل دوم : معنی غیبت
- فصل سوم : در بیان افرادی که غیبت‌شان استثناست
- فصل چهارم : حکم شنیدن غیبت
- فصل پنجم : کفارۀ غیبت و توبه از آن
- فصل ششم : مذمت بهتان و متهم ساختن مؤمنان و گمان بد بردن به ایشان
- فصل هفتم : مذمت حسد
- مصباح اول : مذمت تکبر
- مصباح دوم : انواع تکبر
- مصباح سوم : علاج تکبر
- مصباح چهارم : اصلاح سریره
- مصباح پنجم : پشم پوشی
- باب اول : فضیلت اذکاری که مخصوص به وقتی نیست
- فصل اول : فضیلت تسبیحات اربعه
- فصل دوم : ثواب تهلیل
- فصل سوم : فضیلت تسبیح
- فصل چهارم : فضیلت تحمید و انواع حمد
- فصل پنجم : فضیلت استغفار
- فصل ششم : فضیلت اذکار متفرقه
- باب دوم : اذکاری که مخصوص وقت‌های خاصی هستند
- فصل اول : تعقیب نماز و اذکار صبح و شام
- فصل دوم : اذکار و ادعیه یی که در عقب هر نماز باید خواند
- فصل سوم : تعقیب مخصوص نماز ظهر
- فصل چهارم : تعقیبات نماز عصر
- فصل پنجم : تعقیب نماز خفتن
- فصل ششم : سجده شکر
- فصل هفتم : اذکاری که در هنگام خواب باید خواند.
منابع
- آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعة الی تصانیف الشیعة، بیروت، دار الاضواء.
- انصاری قمی، ناصرالدین، کتاب‌شناسی تألیفات علامه مجلسی، مشکوة، شماره ۲۹، زمستان ۱۳۶۹ش.
- گزیده عین الحیاه، کتاب ماه دین، شماره ۳۴، مرداد ۱۳۷۹ش.
- مجلسی، محمدباقر، عین الحیات، قم، انوارالهدی، ۱۳۸۲ش.
پیوند به بیرون