صحیفةالرضا نام کتابی مشتمل بر حدود ۲۴۰ حدیث منسوب به امام رضا(ع) است. این کتاب شامل حدیث سلسلة‌الذهب و احادیثی در موضوعات کلام و اخلاق و برخی مسائل شرعی است. طبق گفتۀ عالمان رجال، احمد بن عامر طا‌ٰئی(۱۵۷ق-۲۶۰ق) این احادیث را طی جلسات حدیثی امام رضا(ع) در سال ۱۹۴ق جمع‌آوری کرد و در سال ۲۶۰ق آنها را برای فرزندش عبدالله بن احمد روایت کرد. هرچند که در کتاب‌های رجالی اطلاعات زیادی دربارۀ راویان اصلی احادیث این کتاب وجود ندارد؛ علمای امامیه احادیث این کتاب را معتبر می‌دانند. سند روایات این کتاب به پیامبر(ص) می‌رسد و طبق برخی گزارش‌ها، علمای زیدی و برخی از گروه‌های اهل سنت نیز به روایات این کتاب عمل کرده‌اند. از این کتاب نسخه‌های خطی متعددی بر جای مانده است و با تصحیح‌های مختلفی به چاپ رسیده است. «صحیفة الامام الرضا(ع)»، «نسخةالرضا»، «مُسنَد ابن أبی‌جَعد»، «مُسنَد اهل‌البیت» و «الرضویات» نام‌های دیگر این مجموعه هستند.
 | |
| اطلاعات کتاب | |
|---|---|
| نام‌های دیگر | صحیفة الامام الرضا(ع) • مُسند اهل‌البیت(ع) • مُسند ابن ابی‌جعد • الرضویات |
| نویسنده | امام رضا(ع) به روایت احمد بن عامر طائی |
| تاریخ نگارش | ۱۹۴ق |
| موضوع | حدیث |
| زبان | عربی |
| به تصحیح | محمدمهدی نجف |
| تعداد جلد | یک جلد |
| اطلاعات نشر | |
| ناشر | آستان قدس رضوی |
| محل نشر | مشهد |
| نسخه الکترونیکی | صحیفةالرضا در کتابخانه نور. |
معرفی
صحیفةالرضا نام مجموعه احادیثی است که از امام رضا(ع) نقل شده است. طبق تحقیقات تاریخی، امام رضا(ع) در سال ۱۹۴ق جلسات متعدد حدیثی در مدینه تشکیل دادند و روایاتی را با سلسله سند کامل از پیامبر(ص) نقل کردند. حاصل این جلسات مجموعه احادیثی به روایت احمد بن عامر طا‌ٰئی بود که به صحیفةالرضا مشهور شد.[۱] البته در کتاب ریاض‌العلماء دربارهٔ نامگذاری این اثر چنین آمده که صحیفةالرضا در اصل نام حدیث بلندی بوده است که امام رضا(ع) دربارهٔ اصول و فروع دین نگاشتند نه این کتاب؛ اما در گذر زمان این نام بر این اثر تطبیق یافته و مشهور شده است.[۲]
از دیگر نام‌های این کتاب می‌توان به«نسخةالرضا» «مُسنَد ابن أبی‌جعد»، «مُسنَد اهل‌البیت»، «الرضویات» اشاره کرد.[۳] همچنین در مقدمهٔ کتاب «مُسندالرضا» آمده است که این کتاب اثری متفاوت از «صحیفةالرضا» است و داود بن سلیمان غازی قزوینی (درگذشت: ۲۰۳ق)آن را از امام رضا(ع) نقل کرده است؛[۴] اما برخی از محققان، کتاب داود بن سلیمان را با همان عنوان صحیفةالرضا تصحیح نموده‌اند.[۵]
محتوا
صحیفةالرضا در مجموع شامل ۲۴۰ روایت است.[۶] با این‌حال به گزارش پژوهشگران، از آنجا که احادیث این کتاب از طریق سندهای متعدد و متفاوتی روایت شده است، برخی از نسخه‌های این کتاب اختلاف‌هایی در تعداد و متن احادیث دارند.[۷]
متن کتاب صحیفةالرضا با حدیث سلسلة الذهب شروع می‌شود.[۸] سپس روایت‌هایی در بارۀ مسائل مختلف همچون ایمان، گناه، شفاعت، توکل و تکبر، نقل شده است.[۹] به گفتۀ مصححان این کتاب، در این مجموعه احادیثی درباره مسائل اخلاقی، اعتقادی و برخی مسائل شرعی نیز آمده است.[۱۰] همچنین به مناسبت ذکر واقعۀ غدیر نام ۱۶۲ تن از راویان خطبه غدیر نیز فهرست شده‌اند.[۱۱]
مولف
ابوجَعد احمد بن عامر بن سلیمان بن صالح طائی را از یاران امام رضا(ع) برشمرده‌اند.[۱۲] نجاشی از فرزند احمد بن عامر نقل می‌کند که او در سال ۱۵۷ق به دنیا آمد و در سال ۱۹۴ق با امام رضا(ع) ملاقات کرد. طبق این نقل، همچنین او مؤذن امام رضا(ع) و امام هادی(ع) و از نوادگان وهب بن عامر (از شهیدان کربلا) بود.[۱۳]
فرزند او ابن ابی‌جعد عبدالله بن احمد طائی را از فقیهان و مشایخ اجازه دانسته‌اند که اجازه نقل کتاب‌های حدیثی را به دیگران می‌داد.[۱۴] آقابزرگ تهرانی معتقد است که احمد بن عامر، صحیفةالرضا را در سال ۲۹۰ق برای پسرش عبدالله روایت کرد؛[۱۵] اما عبدالله مامقانی تاریخ این روایت را ۲۶۰ق ذکر می‌کند[۱۶] که با توجه به تاریخ تولد احمدبن عامر، صحیح‌تر به‌نظر می‌رسد.
اعتبار کتاب
علامه مجلسی در بحارالانوار، صحیفةالرضا را از کتاب‌های مشهور بین شیعه و اهل سنت برمی‌شمارد و سند آن را چنان معتبر می‌داند که «اگر به گوش مجنون بخوانند شفا یابد».[۱۷] شیخ حر عاملی نیز این کتاب را جزو منابع خود در نگارش وسائل الشیعه برمی‌شمرد و سلسلهٔ سندش نشان می‌دهد که طبرسی نیز به آن عمل می‌کرده است.[۱۸] محققان ۱۹ طریق مختلف برای سند این کتاب ذکر کرده‌اند.[۱۹] با این‌حال، برخی عالمان رجال معتقدند که همهٔ روایت‌هایی که سندشان به این کتاب می‌رسد، در نهایت از طریق چهار راوی (عبدالله بن احمد طا‌ٰئی، داود بن سلیمان قزوینی، علی بن مهدی بن صدقة و احمد بن عبدالله شیبانی) نقل شده است که در کتاب‌های رجالی دلیلی بر اعتبار یا عدم اعتبارشان وجود ندارد.[۲۰]
اعتبار کتاب نزد دیگر مذاهب
به‌گفته پژوهشگران زیدیان یمن، این کتاب را تا قرن هفتم هجری قمری نمی‌شناخته‌اند؛ اما در آن قرن و در اثر ارتباط با شیعیان ایران با این کتاب آشنا شدند و اعتبار آن را پذیرفتند. همچنین روایات این کتاب در میان مناطق مختلف اهل سنت مناطقی همچون خراسان و عراق همچون کرامیه، شافعیان و حنفیان رایج بوده است.[۲۱]
نسخه‌ها و چاپ‌ها
نسخه‌های خطی متعددی از صحیفةالرضا وجود دارد. پژوهش‌ها نشان می‌دهد این تعدد نسخه‌ها دست‌کم از زمان علامه مجلسی وجود داشته است.[۲۲] برخی از نسخه‌های خطی موجود به شرح زیرند:
- نسخۀ کتابخانه علامه امینی، تاریخ نگارش: ۷۶۱ق.
- نسخۀ کتابخانه مسجد اعظم قم، تاریخ نگارش: ۸۴۸ق.
- نسخه کتابخانه آستان قدس رضوی، تاریخ نگارش: ۸۸۱ق.
- نسخۀ کتابخانه ملی و آکادمی رم (ایتالیا).
- نسخه مصر (به همراه مُسند امام زید چاپ شده است)[۲۳]
- نسخه خطی کتابخانه آستان قدس رضوی. تاریخ نگارش: ۱۲۸۹ق.[۲۴]
این کتاب در ۱۳۶۲ش با تصحیح محمدمهدی نجف، و در انتشارات آستان قدس رضوی، به چاپ رسیده است.[۲۵] پس از این چاپ، این کتاب با تصحیح‌ها و ترجمه‌های مختلف و از سوی ناشران متعدد به چاپ رسیده است.
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ مناهجی و نورالدینی، «بررسی نقش یاران امام رضا...»، ص۹۹.
- ↑ افندی، ریاض العلماء، قم، ج۴، ص۳۴۶.
- ↑ حسینی، «المصطلح‌الرجالی: اسند عنه»، ص۱۲۸؛ حافظیان بابلی «نسخه‌های عکسی»، ص۹۵؛ آقابزرگ تهرانی، الذّریعة، ۱۴۰۸ق، ج۲۴، ص۱۴۹.
- ↑ غازی، مقدمه مصحح، در مسندالرضا(ع)، ۱۳۷۶ش، ص۵.
- ↑ «صحیفةالرضا تدوین شد»، خبرگزاری حوزه.
- ↑ حافظیان بابلی «نسخه‌های عکسی»، ص۹۵؛ نجف، صحیفةالرضا، ۱۴۰۶ق، ص۴۰-۹۴.
- ↑ جوینی، «مسند الإمام الرضا(ع)»، ص۵۵.
- ↑ نجف، صحیفةالرضا، ۱۴۰۶ق، ص۴۰.
- ↑ «صحیفة الامام الرضا(ع)» پایگاه حدیث شیعه
- ↑ نجف، صحیفةالرضا، ۱۴۰۶ق، ص۴۰-۹۴.
- ↑ جمع نویسندگان، کتابشناسی توصیفی اهل‌البیت(ع)، ۱۳۸۳ش، ص۲۵۲.
- ↑ شیخ طوسی، رجال طوسی، ۱۳۷۳ش، ص۳۵۱.
- ↑ نجاشی، رجال نجاشی، قم، ص۱۰۰.
- ↑ نمازی شاهرودی، مستدرکات علم رجال، ۱۴۱۴ق، ج۴، ص۴۷۷.
- ↑ آقابزرگ تهرانی، طبقات اعلام الشیعه، ج۱، ص۱۵۲.
- ↑ مامقانی، تنقیح المقال، قم، ج۶، ص۱۹۷.
- ↑ مجلسی، بحار لانوار، ۱۳۶۸ش، ج۱، ص۳۰.
- ↑ حر عاملی، وسائل‌الشیعة، ۱۳۷۲ش، ج۲۰، ص۵۹.
- ↑ نجف، «مقدمه»، در صحیفةالرضا، ص۱۴-۲۶.
- ↑ داوری، اصول علم الرجال، ۱۴۱۶ق، ص۲۸۱.
- ↑ آقایی، «صحیفة الرضا»، ص۳۸۹.
- ↑ قریب، «جایگاه نسخه‌های معتبر»، ص۱۱۱.
- ↑ «صحیفة الإمام الرضا(ع)»، پایگاه حدیث شیعه.
- ↑ «صحیفةالرضا»، بنیاد محقق طباطبایی.
- ↑ «صحیفة الامام الرضا(ع)»، کتابخانه ملی.
منابع
- آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعة إلی تصانیف الشیعة، قم، اسماعیلیان، ۱۴۰۸ق.
- آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، طبقات اعلام الشیعه، قم، اسماعیلیان، بی‌تا.
- آقایی، سیدعلی، «صحیفة الرضا» در دانشنامه جهان اسلام، جلد ۲۹، تهران، بنیاد دایرةالمعارف اسلامی، ۱۴۰۰ش.
- افندی، عبدالله بن عیسی‌بیگ، ریاض‌العلماء و حیاض‌الفضلاء، قم، کتابخانه عمومی حضرت آیت الله العظمی مرعشی نجفی، ۱۴۰۱-۱۴۱۵ق.
- جوینی، ابراهیم بن محمد، «مسند الإمام الرضا(ع)»، میراث حدیث شیعه، دفتر نهم، بی‌تا.
- حافظیان بابلی، ابوالفضل، «نسخه‌های عکسی (کتابخانه بزرگ حضرت آیت‌الله العظمی مرعشی نجفی)»، میراث شهاب، شماره۳۳، پاییز و زمستان۱۳۸۲ش.
- حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل‌الشیعة، تهران، اسلامیهُ ۱۳۷۲ش.
- حسینی، سید محمدرضا، «المصطلح الرجالی: اسند عنه»، تراثنا، شماره۳، ۱۴۰۶ق.
- جمع ویسندگان، کتاب شناسی توصیفی اهل بیت(ع)، قم، مجمع جهانی اهل بیت(ع)، ۱۳۸۳ش.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، رجال طوسی، قم، جامعه مدرسین، ۱۳۷۳ش.
- «صحیفةالرضا»، بنیاد محقق طباطبایی تاریخ بازدید، ۱ اسفند ۱۴۰۲ش.
- «صحیفة الإمام الرضا(ع)»، پایگاه حدیث شیعه. تاریخ بازدید: ۱ اسفند ۱۴۰۲ش.
- «صحیفة الامام الرضا»، کتابخانۀ ملی، تاریخ بازدید ۷ اسفند ۱۴۰۲ش.
- «صحیفةالرضا تدوین شد»، خبرگزاری حوزه، تاریخ انتشار مطلب: ۱ دی ۱۳۹۳ش، تاریخ بازدید ۷ اسفند ۱۴۰۲ش.
- داوری، مسلم، أصول علم‌الرجال بین‌النظریة و التطبیق، به تقریر محمدعلی معلم، بی‌جا، بی‌نا، ۱۴۱۶ق.
- غازی، داود بن سلیمان، مسند الرضا(ع)، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، ۱۳۷۶ش
- قریب، قاسم، «جایگاه نسخه‌های معتبر مصادر کهن در تدوین تالیفات پیشینیان»، تاریخ‌پژوهی، شماره۶۷، ۱۳۹۵ش.
- مامقانی، عبدالله، تنقیح المقال فی علم الرجال، قم، موسسة آل البیت(ع)، بی‌تا.
- مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی، بحار‌الأنوار، بیروت، دار إحیاءالتراث العربی، ۱۳۶۸ش.
- منهاجی، مجید؛ نورالدینی، حسین، «بررسی نقش یاران امام رضا(ع) در گستره حدیثی شیعه»، رهیافت تاریخی،شماره۱۰، بهار ۱۳۹۴ش.
- نجاشی، أحمد بن علی، رجال نجاشی، قم، جامعه مدرسین، بی‌تا.
- نجف، محمدمهدی، «مقدمه»، در صحیفة الامام الرضا(ع)، مشهد، آستان قدس رضوی، ۱۴۰۶ق.
- نمازی شاهرودی، علی، مستدرکات علم رجال، تهران، ناشرمولف، ۱۴۱۴ق.