استهلال
استهلال جستجوی هلال در شب اول ماه قمری است. استهلال مستحب و در مواردی واجب کفایی است. برخی از عبادات فردی و اجتماعی مسلمانان از جمله آغاز و انتهای ماه رمضان، انجام برخی از مناسک حج و تعیین ماه‌های حرام بر تشخیص آغاز ماه‌های قمری مبتنی است. در برخی کشورهای اسلامی ستادهایی برای استهلال تشکیل شده است.
بیشتر فقیهان دیدن هلال با چشم غیرمسلح (بدون استفاده از دوربین) را ملاک اثبات اول ماه قمری می‌دانند اما از نظر آیت‌الله خامنه‌ای رهبر جمهوری اسلامی ایران رؤیت با چشم مسلح (دیدن با دوربین) نیز معتبر است.
مفهوم‌شناسی و جایگاه
نگاه‌کردن به آسمان برای دیدن هلال در شب اول ماه قمری را استهلال گویند.[۱] استهلال در لغت به معنای بلندکردن صدا است.[۲] به گفته شیخ مفید هلال ماه را به این نام خوانده‌اند چراکه مردم به هنگام دیدن آن برای گفتن تکبیر و نیز اشاره به آن صدای خود را بلند می‌کردند.[۳]
برخی از مناسک و عبادات مسلمانان بر اساس ماه‌های قمری است و یکی از راه‌های تشخیص و اثبات آغاز ماه قمری، رؤیت هلال است.[۴]
استهلال عملی مستحب و گاه واجب کفایی است؛[۵] بر پایه روایات، وجوب روزه در ماه رمضان و پایان آن در عید فطر، به رؤیت هلال وابسته است[۶] همچنین در فقه، تعیین زمان انجام مناسک حج و وقوف در عرفات، مشعر و منا، به ثبوت هلال ذی‌الحجه است.[۷] بر این اساس شماری از فقیهان شیعه و اهل‌سنت به وجوب کفایی استهلال در ماه‌های رمضان، شوال و ذی‌الحجه باور دارند.[۸]
استهلال با چشم مسلح و غیرمسلح
فقیهان درباره چگونگی استهلال اختلاف‌نظر دارند.[۹] عده‌ای از فقهای شیعه معتقدند رؤیت هلال باید با چشم غیرمسلح باشد و رؤیت هلال با استفاده از دوربین و تلسکوپ معتبر نیست.[۱۰] آیت‌الله خامنه‌ای از مراجع تقلید شیعه و رهبر جمهوری اسلامی ایران، رؤیت با چشم مسلح (استفاده از ابزار) را نیز معتبر می‌داند. ازاین‌رو در ایران برای استهلال ماه از دوربین‌های اپتیکی استفاده می‌شود.[۱۱] از این‌رو در مواردی که هلال با چشم مسلح دیده شود اما با چشم غیرمسلح دیده نشود، در اعلام آغاز یا پایان ماه قمری از جمله روز عید فطر میان مراجع تقلید اختلاف‌نظرهایی دیده می‌شود.[۱۲] همچنین فقهای اهل‌سنت در برخی از کشورها مانند عربستان و کشورهای حاشیه خلیج فارس رؤیت بدون ابزار را ملاک می‌دانند.[۱۳]
ستاد استهلال
به دستور آیت‌الله خامنه‌ای رهبر جمهوری اسلامی ایران، ستادی برای استهلال تشکیل شده است. این ستاد در ابتدای ماه‌های قمری، گروه‌های رصد را برای استهلال به مناطق مختلف می‌فرستد.[۱۴] و گزارش رصد ماهانه هلال ماه در اینجا منتشر می‌شود.[۱۵]
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ عمید، فرهنگ فارسی، ذیل واژه استهلال.
- ↑ طریحی، مجمع البحرین، ۱۳۷۵ش، ص۴۹۹.
- ↑ مفید، جوابات اهل الموصل في العدد والرؤية، ۱۴۱۳ق، ص۱۶.
- ↑ جلیلی، «بررسی فقهی استهلال در نزد فریقین»، ص۹۷.
- ↑ علامه حلی، تحریر الاحکام، ۱۴۲۰ق، ج۱، ص۴۹۳؛ کاشف الغطاء، کشف الغطا، ۱۴۲۲ق، ج۴، ص۱۷.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۴، ص۷۷.
- ↑ خراسانی و مختاری، «استهلال»، ص۳۸۹.
- ↑ خراسانی و مختاری، «استهلال»، ص۳۸۹
- ↑ جلیلی، «بررسی فقهی استهلال در نزد فریقین»، ص۱۰۳.
- ↑ جلیلی، «بررسی فقهی استهلال در نزد فریقین»، ص۱۰۳.
- ↑ هلال ماه نو چگونه رؤیت می‌شود؟، پایگاه دفتر نشر آثار آیت‌الله خامنه‌ای.
- ↑ جلیلی، «بررسی فقهی استهلال در نزد فریقین»، ص۹۹.
- ↑ جلیلی، «بررسی فقهی استهلال در نزد فریقین»، ص۱۰۰.
- ↑ هلال ماه نو چگونه رؤیت می‌شود؟، پایگاه دفتر نشر آثار آیت‌الله خامنه‌ای.
- ↑ «گزارش ماهانه استهلال»، پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر مقام معظم رهبری.
منابع
- جلیلی، عباس، «بررسی فقهی استهلال در نزد فریقین»، در مجله حبل المتین، شماره اول، ویژه نامه ماه رمضان، ۱۳۹۱ش.
- حلى، حسن بن یوسف، تحریر الأحکام الشرعیة على مذهب الإمامیة، قم، موسسه امام صادق، ۱۴۲۰ق.
- خراسانی، حمیدرضا و رضا مختاری، «استهلال» در دانشنامه حج و حرمین شریفین، قم، مشعر، ۱۳۹۲، ج۲، ص۳۸۸ تا ۴۰۰.
- طریحى، فخرالدین بن محمد، مجمع البحرین، تهران، مرتضوى، چاپ سوم، ۱۳۷۵ش.
- عمید، حسن، فرهنگ فارسی، تهران، نشر اشجع، ۱۳۸۹ش.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، مصحح على اکبر غفارى و محمد آخوندى، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۴۰۷ق.
- نجفى، جعفر بن خضر، کشف الغطاء عن مبهمات الشریعة الغراء، قم، دفتر تبلیغات، ۱۴۲۲ق.
- مفید، محمد بن محمد، جوابات اهل الموصل في العدد والرؤية، تحقیق مهدی نجف، قم، المؤتمر العالمی لالفیة الشیخ المفید، ۱۴۱۳ق.
| وقایع |  | ||||
|---|---|---|---|---|---|
| آیینها | |||||
| عبادات |
| ||||
| احکام روزه | یوم الشک • روزه مسافر • افطار • سحری • مبطلات روزه • مد طعام • کفاره روزه • روزهخواری • بقای بر جنابت • کفاره جمع • رؤیت هلال | ||||
| مناسبتها | |||||
| وابسته | آیه روزه • استهلال • خطبه شعبانیه • زکات فطره • نماز عید • عید فطر • ستاد استهلال • آیه ۱۸۵ سوره بقره • روزه پیشواز | ||||