ابن ابی‌جمهور احسایی
| اطلاعات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | محمّد بن زین الدّین علی بن ابراهیم بن حسن ابن ابراهیم بن ابی جمهور اَحْسائی /لحَصاوی |
| تاریخ تولد | نیمه اول قرن نهم هجری قمری |
| محل زندگی | عراق، خراسان |
| اطلاعات علمی | |
| استادان | حسن بن عبدالكریم فتال علی بن هلال جزایری و... |
| شاگردان | سید محسن رضوی قمی شیخ ربیعة بن جمعه شیخ شرف الدین محمود طالقانی شیخ شمس الدین محمد بن صالح غروی |
| محل تحصیل | عراق و جبل عامل |
محمّد بن زین الدّین علی بن ابراهیم بن حسن ابن ابراهیم بن ابی جمهور اَحْسائی یا لحَصْاوی (زنده در۹۰۴ق /۱۴۹۹م)، محدّث، فقیه و متكلم صوفی مشرب شیعی امامی. کتاب عوالی اللئالی العزیزیة فی الاحادیث الدینیة از آثار مهم اوست.
زندگی
ابن ابی جمهور در نیمه اول قرن نهم هجری قمری در شهر احساء (لَحْصا) بحرين، در خانواده‌ای از اهل علم و تقوا به‌دنیا آمد. تاریخ دقیق تولد او معلوم نیست؛ برخی محققان، با استناد به صورت مجلس مناظره احسایى با متكلمی سنّى، تولد او را به طور قطعی سال ۸۳۸ق بهشمار برده‌اند.[۱] پدر ابن ابی جمهور شیخ زين‌الدين على و جدش شيخ ابراهيم از علمای بحرین بهشمار مى‌رفتند.[۲]
سال دقیق وفات ابن ابی جمهور روشن نیست. از قراین چنین برمی‌آید كه او تا ذیقعده سال ۹۰۴ق. زنده بوده است؛ زیرا در این تاریخ به درخواست دوستان و شاگردان خود شرحی به نام مُعین الفكر بر كتاب باب حادی عشر نوشته است[۳] مکان دفن وی نیز معلوم نیست.
زندگی علمی
ابن‌ابی‌جمهور در احساء نزد علمای شهر احساء، از جمله پدرش(زین الدین)، تحصیل کرد. پس از آن، به عراق رفت و در نجف شاگرد شرف‌الدین حسن بن عبدالكریم فَتّال گردید[۴] و از او اجازه روایت گرفت.[۵]
ابن ابی جمهور در ۸۷۷ق از طریق شام عازم زیارت کعبه شد. او در این سفر حدود یک ماه در «كَرَک نوح » (از نواحی جبل عامل و از مراكز معروف شیعه‌نشین)[۶] توقف کرد و از درس علی بن هلال جزایری، از شاگردان ابوالعباس احمد بن فهد حلّی، استفاده کرد[۷] و از او اجازه روایت گرفت.[۸]
ابن ابی جمهور پس از این سفر به احساء بازگشت. او پس از چندی به قصد زیارت عتبات رهسپار عراق شد و از آنجا برای زیارت امام رضا(ع) عازم طوس گردید. ابن ابی جمهور بقیه عمر خود را در خراسان گذراند و همواره میان طوس و شهرهای دیگر در سفر بود.[۹]
استادان
از جمله استادان و کسانی که ابن ابی جمهور از آنان اجازه روایت گرفته می‌توان به افراد زیر اشاره کرد:
شاگردان
ابن ابی جمهور شاگردانی داشته كه از او اجازه روایت گرفته‌اند، از آن جمله‌اند:
- سید محسن رضوی قمی؛ ابن ابی جمهور اجازه قرائت و املای كتاب عوالی اللئالی را به او داده است.[۱۷]
- شیخ ربیعة بن جمعة[۱۸]
- سید شرف‌الدین محمود بن علاءالدین طالقانی[۱۹]
- شیخ شمس‌الدین محمد بن صالح غروی حلی[۲۰]
- جلال‌الدین بهرام بن بهرام بن علی بن بهرام استرآبادی[۲۱]
- عطاءالله بن نصرالله سروی استرآبادی.[۲۲]
آثار
- ۱. عوالی الّلئالی العزیزیة فی الاحادیث الدّینیة، یا عوالی الّلئالی الحدیثیة علی مذهب الامامیة، کتابی است جامع اخبار و روایات شیعه. ابن ابی جمهور در این کتاب روایات شیعه را از ۷ طریق نقل کرده است. کتاب عوالی اللئالی همواره مورد توجه عالمان شیعه بوده است؛ چنانکه سید نعمت‌الله جزایری شرحی به نام جواهر الغوالی یا مدینة الحدیث بر آن نوشته است.
ابن ابی جمهور در این کتاب کوشیده است تا میان علم کلام و فلسفه (مخصوصاً افکار شیخ اشراق) و عرفان (به ویژه عقاید ابن عربی و شارحان او) تطبیق دهد و با تأویل آیات و روایات، تشیع را با تصوّف سازگار کند.[۲۴]
- ۳. رسالة الاقطاب الفقهیه و الوظائف الدینیه علی مذهب الامامیه، که در آن قواعد فقهی را مرتّب و مدوّن کرده است. این کتاب شبیه القواعد شهید اول است.[۲۵]
- ۴. رسالة البرمکیه فی فقه الصلوة الیومیه،[۲۶] این رساله را یکی از شاگردان و مستفیدان شیخ در زمان خود مؤلف به فارسی ترجمه کرده است.[۲۷]
- ۵. الانوار المشهدیه فی شرح الرّسالة البرمکیه، شرحی است بر رساله برمکیه مذکور.[۲۸]
- ۶. التّحفة الحسینیه فی شرح الرّسالة الالفیه،[۲۹]متن اصلی این رساله به نام الالفیه فی فقه الصلاة از شهید اول است.
- ۷. المسالک الجامعیه فی شرح الالفیة الشهیدیه، شرح دیگری است بر الفیه شهید اول. نسخه‌ای از این رساله در کتابخانه آستان قدس رضوی موجود است.[۳۰]
- ۸. تحفة القاصدین فی معرفة اصطلاح المحدّثین.[۳۱]
- ۹. بدایه النهایه فی الحکمه الاشراقیه.[۳۲]
- ۱۰. رساله معین الفکر، در شرح کتاب باب حادی عشر؛[۳۳]
- ۱۱. رسالة المناظره مع الفاضل الهروی، شرح ۳ مجلس گفت وگو و مناظره مؤلف است با فاضل هروی در مسأله امامت و اثبات حقّانیت علی(ع). قاضی نورالله شوشتری[۳۴]قسمتی از این مناظره را به فارسی نقل کرده است.[۳۵]
- ۱۲. رساله زادالمسافرین فی اصول الدّین و شرح آن به نام کشف البراهین[۳۶]
مناظرات ابن‌ابی‌جمهور
ابن ابی جمهور در طوس، علاوه بر تدریس و تألیف، با علمای اهل سنت در اثبات حقانیت مذهب تشیع و خلافت علی (ع) مناظراتی داشته است. مهم‌ترین این مناظرات، مناظره با فاضل هروی است كه در ۸۷۸ق در خانه سید محسن رضوی قمی انجام گرفته است ابن ابی جمهور در این مناظره فاضل هروی را مُجاب كرده است.[۳۷] گرچه در متن این مناظره درباره فاضل هروی توضیحی داده نشده است، گمان می‌رود كه مقصود از این شخص شیخ‌الاسلام احمد بن یحیی بن سعدالدین تفتازانی باشد كه «مدت سی سال سمت قضاوت هرات را داشت و در ۹۱۶ق با جمعی از علمای هرات به دستور شاه اسماعیل صفوی كشته شد».[۳۸]
دیدگاه علما درباره ابن‌ابی‌جمهور
ابن ابی جمهور با آنکه در فقه، حدیث و کلام تبحر داشت، مورد انتقاد گروهی از علما و فقها قرار گرفته است که گویا به سبب گرایش وی به فلسفه و تصوف است. این تمایل مخصوصاً در كتاب مُجْلی(مُجْلی مِرآة المُنجی) روشن است. افزون بر آن وی در نقل اخبار سهل انگار بوده است و روایات مُرسل و آحاد و روایاتی را که راوی آن‌ها غیر شیعه است نقل می‌کرده است.[۳۹]
در مقابل گروهی از علما، با ستایش وی، این انتقادها را پاسخ گفته‌اند از جمله سید نعمت الله جزائری در جواهر الغوالی فی شرح العوالی، محدث نوری در مستدرک الوسائل[۴۰] و آیت الله مرعشی در رساله الرّدود و النّقود[۴۱]
پانویس
- ↑ الشیبی، تشیع و تصوف، ۱۳۸۷ش، ص۳۳۱.
- ↑ بحرانی، انوار البدرین، ۱۳۷۷ق، ص۳۹۹.
- ↑ مشكوه، ۳/ (۱) ۵۸۷
- ↑ شوشتری، مجالس المؤمنین، ۱۳۷۷ش، ج۱، ص۵۸۱.
- ↑ خوانساری، روضات الجنات، ۱۳۹۰-۱۳۹۱ق، ج۷، ص۳۲؛ قمی، فوائد الرضویه، ۱۳۲۷ش، ص۳۸۳.
- ↑ شوشتری، مجالس المؤمنین، ۱۳۷۷ش، ج۱، ص۵۸۱
- ↑ شوشتری، مجالس المؤمنین، ۱۳۷۷ش، ج۱، ص۵۸۱.
- ↑ افندی اصفهانی،ریاض العلماء، ۱۴۰۱ق، ج۵، ص۱۱۵؛ قمی، فوائد الرضویه، ص۳۸۳.
- ↑ خوانساری، روضات الجنات، ۱۳۹۰-۱۳۹۱ق، ج۷، ص۲۷.
- ↑ خوانساری، روضات الجنات، ۱۳۹۲ق، ج۶، ص۳۲.
- ↑ شوشتری، مجالس المؤمنین، ۱۳۷۷ش، ج۱، ص۵۸۱.
- ↑ خوانساری، روضات الجنات، ۱۳۹۲ق، ج۶، ص۳۳.
- ↑ افندی اصفهانى، ریاض العلماء، ۱۴۰۱ق، ج۶، ص۱۶.
- ↑ خوانساری، روضات الجنات، ۱۳۹۲ق، ج۶، ص۳۲.
- ↑ خوانساری، روضات الجنات، ۱۳۹۲ق، ج۶، ص۳۲-۳۳.
- ↑ خوانساری، روضات الجنات، ۱۳۹۲ق، ج۶، ص۳۴.
- ↑ شوشتری، مجالس المؤمنین، ۱۳۷۷ش، ج۱، ص۵۸۲.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۱۰۵، ص۱۳.
- ↑ خوانساری، روضات الجنات، ۱۳۹۲ق، ج۶، ص۳۴.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۱۰۵، ص۱۸.
- ↑ حسینی اشکوری، تراجم الرجال، ۱۴۱۴ق، ج۱، ص۱۱۶.
- ↑ حسینی اشکوری، تراجم الرجال، ۱۴۱۴ق، ج۱، ص۱۱۶.
- ↑ ابن ابی جمهور، المجلی، ۱۳۲۴ق، ج۴، ص۵۸۵؛ طهرانی، الذریعه، ۱۴۰۸ق، ج۲۰، ص۱۳.
- ↑ کربن، ص۲۰۹.
- ↑ آقابزرگ، الذریعه، ۱۴۰۸ق، ج۲، ص۲۷۳.
- ↑ آقا بزرگ، الذریعه، ۱۴۰۸ق، ج۳، ص۸۸.
- ↑ مشکوه، ۳ (۵) /۱۸۲۷
- ↑ آقابزرگ، الذریعه الی تصانیف الشیعه، ۱۴۰۸ق، ج۲، ص۴۴۱؛ مشکوه، ۳ (۵) /۱۸۲۷
- ↑ آقابزرگ، الذریعه، ۱۴۰۸ق، ج۳، ص۴۳۰.
- ↑ آقابزرگ، الذریعه، ۱۴۰۸ق، ج۳، ۱۴۰۸ق، ص۴۳۰، ج۱۳، ص۱۱۴.
- ↑ آقابزرگ، الذریعه، ۱۴۰۸ق، ج۳، ص۴۶۱.
- ↑ آقابزرگ، الذریعه، ۱۴۰۸ق، ج۳، ص۵۹.
- ↑ آقابزرگ، الذریعه، ۱۴۰۸ق، ج۱۳، ص۱۲۳.
- ↑ شوشتری، مجالس المؤمنین، ج۱، ص۵۸۲.
- ↑ مشکوة، ۳ (۱) /۶۲۷
- ↑ شوشتری، مجالس المؤمنین، ج۱، ص۵۸۲.
- ↑ شوشتری، مجالس المؤمنین، ج۱، ص۵۸۲-۵۸۹.
- ↑ الشیبی، تشیع و تصوف، ۱۳۸۷ش، ص۳۳۲.
- ↑ بحرانی، یوسف، لؤلؤة البحرین،قم. مؤسسه آل البیت.ص۱۶۷؛ مامقانی، تنقیح المقال، نجف، ۱۳۵۲ق /۱۹۳۳م، ج۳، ص۱۵۱.
- ↑ نوری، حسين ، مستدرک الوسائل، ج۳، ص۳۶۱-۳۶۵
- ↑ مرعشی، الردود والنقود، ناشر کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی،ص۵۰؛ مرعشی، کتابشناسی توصیفی آیت الله العظمی مرعشی نجفی، ناشر کتابخانه مرعشی نجفی،۱۳۸۲ش، ص۵۰
منابع
- آستان قدس، فهرست.
- آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعة إلی تصانیف الشیعة، بیروت، دار الأضواء، ۱۴۰۸ق.
- ابن‌ابی‌جمهور، محمد، عوالی اللئالی به كوشش مجتبی عراقی، قم، ۱۴۰۳ق /۱۹۸۳م.
- مجلی مرآة المنجی، تهران، ۱۳۲۴ق.
- الأحسائي ، محمد ابن أبي جمهور، النور المنجي من الظلام، بيروت، دار المحجة.
- افندی اصفهانی، عبدالله، ریاض العلماء،ق م، ۱۴۰۱ق.
- بحرانی، علی بن حسن، انوار البدرین فی تراجم علماء القطیف و الاحساء و البحرین، به كوشش محمد علی محمد رضا الطبسی، نجف، ۱۳۷۷ق.
- بحرانی، یوسف بن احمد، لؤلؤهالبحرین، به كوشش محمد صادق بحرالعلوم، قم. مؤسسه آل البیت.
- بغدادی، اسماعیل، ایضاح المكنون، استانبول، ۱۹۴۵-۱۹۴۷م.
- حاجی خلیفه، مصطفی، كشف الظنون، استانبول، ۱۹۴۱م.
- حرّعاملی، محمد، الامل الا¸مل، بغداد، ۱۳۸۵ق /۱۹۶۵م.
- خوانساری، محمدباقر، روضات الجنّات، تهران، ۱۳۹۰ق.
- دانش پژوه، محمدتقی، «سه فیلسوف ایرانی »، مهر،(س) ۱۰، شم ۱، بهار، ۱۳۴۳ش، ص۸۲ -۸۴
- شوشتری، قاضی نورالله، مجالس المؤمنین، تهران، ۱۳۷۵ق.
- الشیبی، كامل مصطفی، تشیع و تصوف، ترجمه علیرضا ذكاوتی قراگزلو، تهران، ۱۳۵۹ش.
- قمی، عباس، فوائد الرّضویه، تهران، ۱۳۲۷ش.
- قمی، عباس، الكنی و الالقاب، تهران، ۱۳۹۷ق.
- قمی، عباس، هدیه الاحباب، تهران، ۱۳۶۳ش.
- كربن، هانری، تاریخ فلسفه اسلامی، ترجمه اسدالله مبشّری، تهران، ۱۳۵۸ش.
- مامقانی، عبدالله، تنقیح المقال، نجف، ۱۳۵۲ق /۱۹۳۳م.
- مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، بیروت، ۱۳۹۸ق.
- مرعشی، شهاب الدین، الردود و النقود [ضمیمه عوالی اللئالی]، قم، ۱۴۰۳ق.
- مرعشی، محمود، کتابشناسی توصیفی آیت الله العظمی مرعشی نجفی، ناشر کتابخانه مرعشی نجفی، ۱۳۸۲ش. بی جا.
- مركزی و مركز اسناد، خطی.
- مشكوه، خطی.
- ملك، خطی.
- نوری، حسین، مستدرك الوسائل، تهران، ۱۳۱۸-۱۳۲۱ق.
پیوند به بیرون
- منبع مقاله: دایرة المعارف بزرگ اسلامی
- زندگی نامه ابن ابی جمهور