غزوه خیبر

غزوه خیبر

زمان	صفر سال ۷ هجری قمری
مکان	منطقه خیبر
مختصات	۱۶۵ کیلومتری شمال مدینه
نتیجه	پیروزی مسلمانان
علت جنگ	خیبر کانون خطر و توطئه بر ضد امت نوپای اسلامی شده بود.
جنگندگان
طرفین جنگ	مسلمانان با سپاهی متشکل از ۱۴۰۰ تن یهودیان ساکن خیبر
فرماندهان
فرماندهان جنگ	حضرت محمد(ص) مرحب (رئیس قلعه)
تلفات
خسارات	پانزده یا هجده تن از مسلمانان به شهادت رسیدند. از یهودیان نیز ۹۳ مرد کشته شدند.

غزوه خَیْبَر جنگی میان مسلمانان و یهودیان منطقه خیبر بود که به‌دلیل توطئه‌های یهودیان علیه اسلام رخ داد. به گفتهٔ تاریخ‌نگاران، پس از اخراج یهودیان بنی‌نضیر، برخی از آنان به خیبر پناه بردند و با تحریک قریش علیه پیامبر اسلام(ص) توطئه می‌کردند. گفته شده پیامبر(ص) در محرم سال هفتم هجری با سپاهی حدود ۱۴۰۰ نفر از مردان حاضر در صلح حُدَیبیه، به‌همراه برخی از زنان، و به پرچمداری امام علی(ع)، به سوی خیبر حرکت کرد. به گفته مورخان، پیامبر(ص) سپاه را از مسیری مخفی به منطقه هدایت کرد تا یهودیان غافلگیر شده و نتوانند از دیگران کمک بخواهند. در مقابل، یهودیان که به قلعه‌های مستحکم خود و حمایت‌های خارجی اتکا داشتند، انتظار مقاومت طولانی داشتند و با حفر خندق‌ها، در صورت حمله سپاه اسلام، امید به پیروزی داشتند.

به گزارش تاریخ‌نگاران، جنگ از منطقه نِطات آغاز شد و مسلمانان قلعه‌های نطات و شقّ را فتح کردند، اما گفته شده فتح قلعه قَموص، در منطقه کتیبه، به‌دلیل سردرد پیامبر(ص) و چشم‌درد امام علی(ع) و عدم حضورشان در میدان نبرد دشوار شد. پیامبر(ص) پس از مشاهده فرماندهی ناموفق افرادی مانند ابوبکر، عمر بن خطاب و سعد بن عباده، تصمیم گرفت پرچم را به امام علی(ع) بسپارد و پس از شفای چشم‌های ایشان، امام علی(ع) را راهی میدان نبرد کرد.

امام علی(ع) ابتدا یهودیان را به اسلام دعوت کرد، اما پس از مخالفت آنان، جنگ تن‌به‌تن آغاز شد و قهرمانان یهود مانند حارث، یاسر و مرحب توسط امام علی(ع) کشته شدند. با کشته شدن قهرمانان، یهودیان به داخل قلعه‌های وَطیح و سُلالم پناه بردند، اما گفته شده امام علی(ع) با نیروی الهی درب سنگین قلعه را کند و تا فتح کامل آن را سپر خود کرد. گفته شده این درب آن‌قدر سنگین بود که پس از جنگ، ۷۰ نفر به سختی آن را سر جای خود گذاشتند.

گزارش شده فتح قلعه آن‌چنان سریع انجام شد که بسیاری از سپاه اسلام نتوانستند خود را به خط مقدم برسانند. همچنین گفته شده از جمله زمان‌ها و مکان‌هایی که حدیث منزلت از پیامبر(ص) نقل شده، پس از فتح خیبر بوده است.

پیامبر(ص) پس از مصالحه با یهودیان خیبر و کشف گنج‌های پنهان، اموال آن‌ها را بین مسلمانان تقسیم کرد و در مسیر بازگشت به مدینه یهودیان منطقه فدک و تَیماء بدون جنگ تسلیم مسلمانان شدند اما گفته شده یهودیان منطقه وادی القری پس از نبرد با مسلمانان، تسلیم شده و راضی به صلح شدند.

به گفتهٔ مفسران، واژه «فَتْحًا قَرِيبًا»، در آیه ۱۸ سوره فتح، و همچنین در آیات ۱ و ۱۵ همین سوره، و عبارت «وَ أَرْضًا لَمْ تَطَئُوهَا؛ و سرزمينى را كه در آن پا ننهاده بوديد» در آیه ۲۷ سوره احزاب، به غزوه خیبر اشاره دارد.

موقعیت خیبر

مقالهٔ اصلی: خیبر

به گفتهٔ یاقوت حموی، جغرافی‌دان، نام «خیبر» احتمالاً از واژه عبری «قلعه» گرفته شده و به آن «الحمى الخیبرية» نیز گفته می‌شد. این نام به‌دلیل وجود چند قلعه در منطقه به آن داده شده و به خیابر (خیبرها) هم مشهور است. برخی نیز معتقدند نخستین ساکن این منطقه «خیبر» نام داشته است. همچنین گفته می‌شود که یهودیان خیبر از نسل «ركاب» در تورات بوده‌اند و «یونادب» (جندب) پسر او بود که همراه با فرزندان و پیروانش در آنجا سکونت داشتند.

در دوران پیامبر(ص)، خیبر یکی از مراکز مهم یهودی‌نشین حجاز بود که شامل هشت قلعه می‌شد. این منطقه اکنون مرکز شهر الشُرَیف است که در فاصله ۱۶۵ کیلومتری شمال مدینه و در مسیر جاده شام قرار دارد و دارای چشمه‌ها و مزارع خرما است.

زمینه‌های وقوع غزوه خیبر

تاریخ صدر اسلام

شخصیت‌ها
پیامبر اسلام(ص) • ابوطالب • حضرت خدیجه(س) • حضرت علی (ع) • حضرت فاطمه(س) • حمزة بن عبدالمطلب • سلمان فارسی • ابوذر غفاری • مقداد بن عمرو • جعفر بن ابی‌طالب • بلال حبشی • ابوبکر • عمر بن خطاب • عثمان بن عفان • صحابه
جنگ‌ها غزوه‌ها و سریه‌ها
جنگ بدر • جنگ احد• غزوه بنی‌نضیر • غزوه خندق • غزوه بنی‌قریظه • صلح حدیبیه • غزوه خیبر • فتح مکه • غزوه تبوک • سایر غزوه‌ها • سریه‌ها
شهرها و مکان‌ها
مکه• شعب ابی‌طالب • مدینه• طائف • مسجد قبا • مسجدالنبی • سقیفه بنی‌ساعده • خیبر • قبرستان بقیع
حوادث
بعثت • هجرت به حبشه • لیلة المبیت • هجرت به مدینه • صلح حدیبیه • حجة الوداع • واقعه غدیر • سقیفه • سپاه اسامه
مفاهیم مرتبط
اسلام• انصار • مهاجرین • تشیع • حج • قریش • بنی‌هاشم • بنی امیه • جاهلیت

به اعتقاد پژوهشگران، خیبر به مرکزی برای توطئه علیه اسلام و مسلمانان تبدیل شده بود. براساس گزارش تاریخ‌نگاران، در سال چهارم هجری پس از اخراج یهودیان بنی‌نضیر از مدینه به‌دلیل خیانت، برخی از آنان مانند حُيَيّ بن اخطب و کنانه بن ربیع به خیبر پناه بردند. این گروه یک سال بعد به مکه رفتند و قریش را به جنگ با پیامبر اسلام تحریک کردند.

گفته شده در شعبان سال ششم هجری نیز، قبیله بنی‌سعد بن بکر، از همسایگان عرب خیبر، برای حمایت از یهودیان خیبر تجمع کردند که پیامبر(ص)، امام علی(ع) را مأمور دفع این توطئه کرد. این مأموریت به فرار دشمنان و به‌دست آمدن غنایم برای مسلمانان انجامید. در همان سال، پیامبر(ص) از تحریکات اُسیر بن زارم، فرمانروای یهودیان خیبر، علیه اسلام مطلع شد و گروهی به فرماندهی عبدالله بن رواحه برای بررسی موضوع فرستاد. اُسیر ابتدا با مذاکره قانع شد، اما با نقض توافق و فتنه‌گری به درگیری و کشته شدن خودش و همراهانش انجامید.

حرکت سپاه اسلام به سوی خیبر

براساس گزارش‌های تاریخی، پیامبر اکرم(ص) سباع بن عُرفطه غِفاری را به‌عنوان جانشین خود در مدینه منصوب کرد و خود با رهبری مستقیم سپاه اسلام عازم خیبر شد. ابن‌هشام، مورخ مصری، حرکت سپاه را در ماه محرم سال هفتم و ابن‌سعد، مورخ‌ و سیره‌نویس‌، آن را در جمادی‌الاولی همان سال ذکر کرده است. به عقیده سبحانی تبریزی (متولد ۱۳۰۸ش)، نظر ابن‌سعد معتبرتر است، زیرا پیامبر(ص) در محرم سفیرانی به حبشه فرستاد که مهاجران را برای نبرد خیبر فراخواندند و آن‌ها در جمادی‌الآخر به پیامبر(ص) پیوستند.

به گفتهٔ تاریخ‌نگاران، سپاه اسلام شامل ۱۴۰۰ مرد از حاضرین در صلح حدیبیه، حدود بیست زن از جمله ام‌سلمه همسر پیامبر، و برخی زنان بنی‌غِفار بود که با اجازه پیامبر(ص) برای مداوای زخمیان همراهی کردند. همچنین ده یهودی مدینه و شماری بردگان نیز در سپاه حضور داشتند.

گفته شده پیامبر(ص) در مسیر حرکت، به یکی از راهنمایان دستور داد از مسیر معمول خارج شده و سپاه را از بیراهه به منطقه‌ای بین خیبر و شام هدایت کند تا از اتحاد غطفانیان و خیبریان جلوگیری شود. به گفتهٔ تاریخ‌نگاران، عُيينة بن حصن فَزارى، با چهار هزار نفر از غطفان به کمک یهودیان رفت، اما پس از رد پیشنهاد پیامبر(ص) برای دریافت نصف محصولات خیبر، خداوند ترس را در دل آن‌ها انداخت و بدون جنگ عقب‌نشینی کرد و یهودیان خیبر را تنها گذاشت.

مسلمانان پس از تغییر مسیر، در منطقه‌ای از سرزمین خیبر مستقر شدند که مشرف به قلعه‌های آن بود. به‌طوری‌ که خیبریان، با وجود آمادگی کامل و برگزاری رژه نظامی هر روز پیش از طلوع فجر، از حضور مسلمانان بی‌خبر مانده بودند. پیامبر(ص) در کنار صخره‌ای، مکانی را برای برپایی نماز معین کرده و مسلمانان نماز خود را در آنجا خواندند.

استراتژی جنگی یهودیان خیبر

به گفتهٔ تاریخ‌نگاران، استحکام قلعه‌های خیبر که بر بلندی‌ها قرار داشتند و دسترسی به آن‌ها دشوار بود، همراه با داشتن سلاح‌های فراوان، موجب امیدواری یهودیان خیبر به مقاومت در برابر مسلمانان شده بود. یهودیان مدینه نیز توان مقابله مسلمانان با خیبری‌ها را بعید می‌دانستند و این دیدگاه را به کنانة بن ابی‌حقیق منتقل کردند. حتی قریش نیز پیروزی یهودیان را محتمل دانسته و شرط‌بندی کرده بودند. همچنین، کنانة بن ابی‌حقیق با وعده نصف محصول خرمای یک سال خیبر به دیدار غطفانیان رفت و آن‌ها را برای یاری فراخواند. برخی از یهودیان نیز پیشنهاد دادند که در صورت وقوع جنگ، نبرد در بیرون قلعه‌ها صورت گیرد، اما اکثریت ترجیح دادند درون قلعه‌ها بمانند و برای تقویت دفاع، خندق‌هایی پیرامون قلعه‌ها حفر کردند و با تکیه بر امکانات مالی و تدارکات گسترده، برای محاصره‌ای طولانی آماده شدند. گفته شده، کنانة بن ابی‌حقیق فردی از قبیله اشجع را به‌عنوان چوپان مأمور کرد تا اطلاعاتی از مسیر و توان سپاه اسلام کسب کند و هنگام رویارویی با مسلمانان، آنان را از برتری نظامی و قلعه‌های مستحکم خیبریان بترساند، اما این فرد به دست مسلمانان اسیر شد و اطلاعات مهمی از وضعیت خیبر، ترس یهودیان و ارتباط آن‌ها با یهود مدینه فاش کرد.

گزارش جنگ

گفته شده است که جنگ خیبر از منطقه نطات آغاز شد و پس از کشته شدن جنگجویان نامدار قبیله‌ی بهود به دست امام علی(ع) در قلعه قَموص و تسلیم شدن یهودیان پناهنده در قلعه‌های وطیح و سُلالم، جنگ به پایان رسید. شرح آزادسازی مناطق خیبر در کتاب‌های تاریخی به شرح زیر آمده است:

فتح قلعه‌های منطقه نطات

گفته شده منطقه نطات شامل سه قلعه ناعم، صعب بن معاذ و زبیر بن عوام بود. طبق گزارش واقدی، جنگ خیبر از منطقه نطات آغاز شد و این مرحله از جنگ هفت روز طول کشید. مسلمانان ابتدا به قلعه ناعم، مقر غطفانیان، حمله کردند که حدود پنجاه نفر از مسلمانان زخمی شدند. گفته شده یکی از یهودیان با گرفتن امان، خبر فرار غطفانیان و شکسته شدن روحیه یهودیان ناعم را به پیامبر(ص) داد. روز بعد، با نخستین حمله، مسلمانان به پیروزی دست یافتند. طبق گزارش حلبی، مورخ شافعی مذهب، فتح قلعه ناعم به دست امام علی(ع) انجام شد.

قلعه دوم، صعب بن معاذ، پس از دو روز مقاومت فتح شد و یهودیان آن به قلعه زبیر گریختند. قلعه زبیر نیز پس از سه روز محاصره و با راهنمایی یک یهودی درباره کانال‌های مخفی آب‌رسانی و دستور پیامبر(ص) برای بسته شدن این کانال‌ها، فتح شد.

فتح قلعه‌های منطقه شِقّ

به گفتهٔ مورخان، جنگ از قلعه اُبَیّ با درگیری سخت و تن‌به‌تن آغاز شد و یهودیان این منطقه از روی دیوارها به قلعه نِزار گریختند. گفته شده ساکنان نِزار و دیگر اهالی قلعه‌های شق، به قلعه‌های منطقه کتیبه پناه بردند. براساس گزارشی، فتح این قلعه پس از درگیری شدید و نمایش شجاعت از سوی رسول خدا(ص) حاصل شد؛ چون آن حضرت مشت سنگ‌ریزه‌ای برداشت و به سوی حصار پرتاب کرد، زمین لرزید و سپس مسلمانان حمله کردند و دژ را فتح نمودند.

فتح قلعه‌های منطقه کتیبه

منطقه کتیبه دارای سه قلعه قَموص، وطیح و سُلالم بود. گفته شده یهودیان به‌دلیل امنیت بیشتر این منطقه، خانواده‌های خود را به آنجا منتقل کرده بودند. دژ قموص بزرگ‌ترین و مستحکم‌ترین قلعه خیبر به‌شمار می‌رفت. مسلمانان این قلعه را به مدت بیست شب محاصره کردند تا اینکه خداوند به دست امام علی(ع) فتح آن را ممکن ساخت. اما براساس گزارش واقدی، مورخ و سیره‌نویس قرن دوم هجری، آخرین درگیری در فتح قلعه نزار رخ داده است و او تمامی رویدادهای فتح قموص را در تصرف قلعه ناعم آورده است. گفته شده کنانة بن ربیع، شوهر صفیه دختر حُیی بن اخطب، در همان قلعه کشته شد و صفیه اسیر شد. پیامبر اکرم(ص) پس از دعوت او به اسلام، او را آزاد کرد و صفیه نیز پیشنهاد ازدواج با پیامبر(ص) را پذیرفت.

امام علی(ع) پرچم‌دار خیبر

مقاله‌های اصلی: حدیث رایت و صاحب اللواء

به گفتهٔ تاریخ‌نگاران، پرچم سفید جنگ در خیبر به دست امام علی(ع) بود و پیامبر(ص) او را فرمانده سپاه پیشاهنگ خود قرار داده بود. گفته شده فتح قلعه قموص با دشواری رو به رو شده بود و پیامبر(ص) به‌دلیل سردرد سخت نمی‌توانست در میدان نبرد حاضر شود و امام علی(ع) به چشم درد سختی گرفتار شده بود چنان که پیش پای خود را نمی‌دید. بااین‌حال، با آسیاب‌کردن و فرآوری آرد در تدارک لشکر شرکت جست. در این مدت، فرماندهی سپاه، به ابوبکر، عمر بن خطاب و سعد بن عباده سپرده شد، اما هیچ‌کدام موفق نبودند. همچنین گفته شده که زبیر بن عوام داوطلب گرفتن پرچم بود که پیامبر(ص) نپذیرفت.

گفته شده مرحب، فرمانده یهودیان، رجز می‌خواند اما کسی پاسخ نمی‌داد. تنها عامر بن سنان به میدان رفت و شهید شد که پیامبر(ص)، عمل او را مایه روحیه لشکر اسلام و سزاوار دو پاداش دانست.

پس از این شکست‌ها، رسول خدا(ص) فرمود که فردا فرماندهی را به مردی می‌سپارم که همواره خدا و رسول، را دوست دارد و خدا و رسول او را پیوسته دوست دارند باز نمی‌گردد تا خدای بزرگ به دست او فتح را بهره مسامانان سازد بر دشمن بسیار می‌تازد و هرگز نمی‌گریزد تا با قهر و غلبه خیبر را فتح کند جبرائیل از سمت راست و میکائیل از سمت چپ با او همرزمند. گفته شده سعد بن ابی‌وقاص با وجود اختلاف در مسئله خلافت، پرچمداری امام علی(ع) در فتح خیبر را از امتیازات ویژه او دانسته و با استناد به آن در برابر اصرار معاویة بن ابی‌سفیان از ناسزاگویی به امام علی(ع) خودداری کرد.

روز بعد پس از نماز صبح پیامبر(ص) پرچم را طلبید سپس امام علی(ع) را فراخواند و پس از شفای چشم او، فرمود این پرچم را بگیر و با آن پیش برو تا خداوند خیبر را بر تو بگشاید امام علی(ع) به فرموده پیامبر(ص)، نخست آنان را به اسلام فراخواند گروهی از یهود پس از خبر حضور امام علی(ع) گفتند سوگند به تورات مغلوب شدیم. گفته شده این کلام یهود بیانگر فتح قلعه یهود به دست امام علی(ع) در کتاب آسمانی یهودیان است.

فتح خیبر به دست امام(ع) با کشتن جنگجویان نامدار بهود

در منابع تاریخی آمده که اولین کسی که از قلعه قموص برای مبارزه بیرون آمد، حارث برادر مرحب بود که امام علی(ع) او را کشت. سپس عامر و بعد مرحب، فرمانده قلعه‌های منطقه نطات، نیز به دست امام علی(ع) کشته شدند. برخی تاریخ‌نگاران دیگر معتقدند که قاتل مرحب، محمد بن مَسلَمه بوده و برخی دیگر معتقدند او پاهای مرحب را قطع کرد و امام علی(ع) او را کشت، همچنین روایت شده که قاتل مرحب، حارث برادر مرحب بوده است. اما بیشتر روایات اهل سنت تأکید دارند که امام علی(ع) مرحب را در مبارزه تن به تن کشت. با کشته شدن قهرمانان، یهودیان به داخل قلعه‌های وطیح و سُلالم فرار کردند. امام علی(ع) با نیروی الهی درب قلعه را کند و تا فتح کامل آن را سپر خود کرد. گفته شده درب چنان سنگین بود که پس از جنگ، ۷۰ نفر به سختی آن را سر جای خود نهادند. به گفتهٔ مورخان، فتح قلعه چنان سریع اتفاق افتاد که بسیاری از سپاه اسلام نتوانستند خود را به خط مقدم برسانند. فتح خیبر از جمله زمان‌هایی است که گفته شده حدیث منزلت از پیامبر اسلام(ص)، نقل شده است.

سرانجام جنگ و آیات قرآنی درباره جنگ خیبر

شمار شهدای غزوه خیبر را پانزده تا بیست نفر ذکر کرده‌اند. تاریخ فتح خیبر نیز ۲۴ رجب سال ۷ هجری قید شده است. گفته شده است پس از فتح قلعه قموص، پیامبر اسلام(ص) به سمت قلعه‌های وَطیح و سُلالِم حرکت کرد و منجنیقی برای حمله به آنها نصب کند. یهودیان با مشاهده منجنیق‌ها و پس از چهارده روز محاصره، تسلیم شدند و به مصالحه تن دادند و شخصی را برای دیدار کِنانه بن أبی‌الحُقَیق با پیامبر(ص) فرستادند تا درخواست مصالحه را اعلام کند. این درخواست مورد پذیرش پیامبر(ص) قرار گرفت. براساس گزارش‌های تاریخی، زمین‌های این منطقه به غنیمت درآمد، اما یهودیان اجازه یافتند در آنجا بمانند و نیمی از محصولات خود را به مسلمانان پرداخت کنند. عبدالله بن رواحه، از سوی پیامبر اسلام(ص)، مأمور تقسیم سهم بهره‌برداری آنان بود.

به گفتهٔ مفسران، واژه «فَتْحًا قَرِيبًا»، در آیه ۱۸ سوره فتح، و همچنین در آیات ۱ و ۱۵ همین سوره، و عبارت «وَ أَرْضًا لَمْ تَطَئُوهَا؛ و سرزمينى را كه در آن پا ننهاده بوديد» در آیه ۲۷ سوره احزاب، به غزوه خیبر اشاره دارد.

پیدا شدن جواهرات یهود و تقسیم غنائم

مقالهٔ اصلی: غنیمت

فاتح خیبر، رنگ روغن روی بوم، اثر حسن روح الامین، ۱۳۹۷ش

براساس گفته تاریخ‌نگاران پیامبر(ص) به شرط واگذاری تمامی اموال یهود، با آنان مصالحه کرد به شرط آنکه چیزی از اموال خود را پنهان نکنند. اما جواهرات ارزشمند یهود بنی‌نضیر توسط، فرزندان أبی‌الحقیق، پنهان شده بود.

رسول خدا(ص) از کنانه و ربیع از فرزندان أبی‌الحقیق خواست محل پنهان‌گاه را اعلام کنند و با گرفتن تعهد، هشدار داد در صورت پنهان‌کاری، خونشان هدر و خانواده‌شان اسیر خواهند شد. گفته شده، پیامبر(ص) به گنج‌های پنهان شده، دست یافت. چون آن‌ها با سوگند وجود گنج را انکار کردند، آنان به دو مسلمان سپرده شد تا در قبال خون خویشاوندانشان قصاص کنند. همچنین، پیامبر(ص) به‌دلیل نقض عهد، اموالشان را گرفت و زنان و کودکانشان را اسیر کرد.

گفته شده متولیان تقسیم غنایم خیبر، جبار بن صخر انصاری از بنی سلمة و زید بن ثابت از بنی‌النجار بودند. تقسیم خیبر برای اهل حُدَیبیه انجام شد؛ چه کسانی که در معاهده خیبر حضور داشتند و چه کسانی که نبودند.

پیامبر(ص) سهمی نیز به افرادی اختصاص داد که بیش‌تر از بنی‌عبدالمطلب بودند، مانند ام‌هانی دختر ابوطالب، و برای آن سندی نگاشت. وقتی عثمان بن عفان و جُبَیرِ بْنِ مُطْعِم علت این امتیاز را پرسیدند، پیامبر(ص) فرمودند: «فرزندان عبدالمطلب در جاهلیت و اسلام از من جدا نشدند و در شعب ابی‌طالب همراه من بودند.»

گفته شده سپاه اسلام هزار و چهارصد جنگ‌آور و دویست اسب داشت و پیامبر(ص) تمامی اموال، حتی قلعه‌های قموص، وطیح و سلالم را به ۳۶ قسمت تقسیم کرد. سپس نیمی از آن که شامل قلعه‌های نطات و شق می‌شد، به اصحاب داد.

فتح فدک و اهدای آن به فاطمه(س)

مقاله‌های اصلی: فدک و ماجرای فدک

به گفته تاریخ‌نگاران، وقتی سپاه اسلام به خیبر نزدیک شد، رسول خدا(ص) محیصة بن مسعود را برای دعوت اهل فدک به اسلام فرستاد. اهل فدک که به جنگ‌آوران خیبر تکیه داشتند، دعوت او را نپذیرفتند و به بهانه ارسال نمایندگانی برای صلح، مانع بازگشت محیصة شدند. اما پس از شنیدن خبر فتح قلعه ناعم، برای جلوگیری از گزارش محیصة به پیامبر(ص)، هدایای گرانبها پیشنهاد دادند که او نپذیرفت و ماجرا را به پیامبر گزارش کرد. پیامبر(ص) پرچم نبرد را به امام علی(ع) سپرد و مأموریت فتح فدک را به او داد و فدک بدون درگیری فتح شد.

گفته شده اهالی فدک نون بن یوشع را مأمور صلح با پیامبر کردند و نهایتاً صلحی برقرار شد که نیمی از زمین‌ها، همراه خاک و تپه‌های آن، برای یهودیان و نیمی برای رسول خدا، که پیامبر این صلح را پذیرفت بنابر نقل منابع شیعه و اهل‌سنت با نزول آیه ۲۶ سوره اسراء مبنی بر دادن حق خویشان (وَآتِ ذَا الْقُرْ‌بَیٰ حَقَّهُ)، پیامبر(ص) فدک را به فاطمه(س) بخشید.

نبرد با یهودیان وادی‌ القُری و صلح با یهود تیماء

به گزارش تاریخ‌نگاران، پس از فتح خیبر و بازگشت سپاه اسلام به مدینه، آنان به منطقه صهباء رسیدند و از مسیر برمه به وادی القری، پایگاه یهودیان، حرکت کردند. هنگام غروب، مسلمانان در حال پیاده کردن تجهیزات بودند که یهودیان از قلعه‌ها به آنها تیراندازی کردند و در این حمله غلام پیامبر کشته شد. پیامبر(ص) ابتدا یهودیان را به اسلام دعوت کرد، اما آنان نپذیرفتند. سپس جنگ تن به تن آغاز شد و با کشته شدن یازده نفر از یهودیان، آنها تسلیم شدند و با مسلمانان صلح کردند.

گفته شده یهودیان منطقه تَیماء پس از اطلاع از پیروزی مسلمانان بر خیبر، فدک و وادی القری، از پیامبر(ص) درخواست صلح کردند. پیامبر(ص) نیز با ماندن زمین‌های زراعی در اختیار یهودیان موافقت کرد و آنان موظف به پرداخت جزیه به حکومت مدینه شدند.

ترور پیامبر و یارانش با گوشت گوسفند

مقالهٔ اصلی: رحلت پیامبر(ص)

گفته شده پس از فتح خیبر، زینب دختر حارث (همسر سلاّم بن مشکم، از سران یهود) برای انتقام خون پدر، عمو و همسرش، گوسفندی مسموم به پیامبر(ص) هدیه داد. پیامبر(ص) و برخی از یارانش، از جمله بشر بن براء، چند لقمه خوردند، پیامبر لقمه را از دهانش بیرون انداخت و دستور داد دست از خوردن گوشت بردارند. گفته شده بشر همان لحظه یا پس از مدتی درگذشت و زهر به آب دهان پیامبر(ص)، سرایت کرد که باعث بیماری و در نهایت رحلت ایشان شد. در برخی گزارش‌ها آمده است که پیامبر(ص) بیماری پایان عمر خود را ناشی از این مسمومیت دانسته‌اند.

سرانجام ساکنین یهودیان خیبر

مورخان به برخی اقدامات شرارت‌آمیز یهودیان نظیر کشته شدن عبدالله بن سهل در دوران پیامبر(ص) و مظهر بن رافع در دوران خلافت عمر بن خطاب اشاره کرده‌اند که گفته می‌شود با تحریک یهودیان خیبر انجام شد که در نهایت عمر بن خطاب، با استناد به روایتی از پیامبر(ص) که در جزیره عرب دو دین جا نمی‌شود، تصمیم گرفت یهودیان را از منطقه خیبر اخراج و آنان را به مهاجرت به سوی مناطق اَریحا و تیما وادار کند. همچنین گفته شده است که برخی از یهودیان رانده شده از خیبر به عراق و مصر مهاجرت کردند.

جستارهای وابسته

• غزوه بنی‌قریظه
• غزوه بنی‌نضیر
• غزوه بنی‌قینقاع
• غزوه بنی‌مصطلق