میرزا ابراهیم ادهم
میرزا ابراهیم ادهم (درگذشته ۱۰۶۰ق/۱۶۵۰م)، فرزند میرزا محمد رضی آرتیمانی، از شعرای شیعه‌مذهب و قلندروش عصر صفویه و از شاگردان میرمحمدباقر داماد استرآبادی اصفهانی بود. میرزا ابراهیم ادهم، ابیاتی در ستایش اهل البیت(ع) سروده است و گفته شده که دیوان مختصری هم داشته است.
نسب
او در آرتیمان تویسرکان به دنیا آمد.[۱] با توجه به تاریخ درگذشت وی (۱۰۶۰ق) و اینکه در هنگام مرگ ۴۰ سال داشته، [۲] می‌توان گفت که در حدود سال ۱۰۲۰ق/۱۶۱۱م زاده شده است. ادهم در خانواده‌ای اهل شعر و ادب پرورش یافت. پدر وی میرمحمدرضی از شاعران صوفی‌مشرب بود که در اصفهان به جمع میرزایان دفتر شاه عباس اول درآمد و سپس با زنی از خاندان صفوی ازدواج کرد. از این روی میرزا ابراهیم ادهم از جانب مادر، صفوی بود.[۳]
تحصیلات
از تحصیلات او اطلاع چندانی در دست نیست. جز آنکه چندی نزد میر محمد باقر داماد استرآبادی اصفهانی شاگردی کرد[۴] و سپس رهسپار هند شد و به پایمردی حکیم داوود، معروف به تقرب خان از امرای عهد شاه جهان، به دربار راه یافت[۵] و با یکی از نوادگان شاه ازدواج کرد.[۶] او به سبب ارتکاب مناهی و حرکات ناشایست، منزلت خویش را از دست داد و به زندان افتاد[۷] و سرانجام در شاه جهان آباد (دهلی) درگذشت.[۸] به روایتی دیگر کشته شد.[۹]
اشتهار در شعر
اشعار میرزا ابراهیم به سبک پیشینیان و مشحون از ابهام و تمثیل است.[۱۰] به نظر می‌رسد که وی در روزگار خود از شهرتی برخوردار بوده، زیرا صائب تبریزی (درگذشته ۱۰۸۱ق) یکی از اشعار او را در یکی از غزل‌های خویش تضمین کرده است.[۱۱]
ستایش خاندان اهل بیت (ع)
ادهم ابیاتی در ستایش اهل بیت (ع) سروده است.[۱۲] گفته شده دیوان مختصری داشته است.[۱۳] برخی شمار اشعار وی را ۵ هزار[۱۴] و برخی دیگر از جمله صاحب قصص الخاقانی، ابیات او را بیش از ۱۰هزار دانسته‌اند.[۱۵] به ادعای برخی منابع، نسخه‌ای که با عنوان دیوان ابراهیم ادهم در کتابخانه‌ها موجود است، [۱۶] متعلق به ادهم دیگری است.[۱۷]
گلچین معانی، «ساقی نامه» وی را که احتمالا بخشی از دیوان او بوده، در تذکره پیمانه به چاپ رسانده است.[۱۸] این «ساقی نامه» که مشتمل بر قریب ۲۳۰ بیت است، در شیوایی و استواری و شهرت به مرتبه ساقی‌نامه پدرش نمی‌رسد.
کتب منتسب به او
گلچین معانی، یک مثنوی در تتبع مخزن الاسرار و مثنوی دیگری با عنوان رفیق السالکین نیز به وی نسبت داده است.[۱۹] از آنجا که این دو مثنوی در نسخه خطی دیوانی آمده[۲۰] که احتمالا سراینده آن کسی دیگر است، در انتساب این مثنوی نیز به وی می‌توان تردید کرد.
برخی ازهار گلشن یا درة التاج را از میرزا ابراهیم ادهم دانسته‌اند.[۲۱] اما این منظومه از آن کسی دیگر به نام ابراهیم بردعی تبریزی هیبتی گلشنی متوفای ۹۴۰ق است.[۲۲]
پانویس
- ↑ صدیق حسن خان، شمع انجمن، ص ۴۱؛ پارسا، ارمغان، ۶۴۷.
- ↑ گلچین معانی، تذکره پیمانه، ص۷۷.
- ↑ نکـ: آزاد بلگرامی، مآثر الکرام، ص۸۴؛ سید علی حسن خان، صبح گلشن، ص۱۷۹؛ صفا، تاریخ ادبیات در ایران، ج۵ (۲)، صص۱۰۶۹-۱۰۷۰.
- ↑ گلچین معانی، تذکره پیمانه، ص۷۷.
- ↑ نصرآبادی، تذکره، ص۳۵۹؛ آزاد بلگرامی، مآثر الکرام، ص۸۴؛ آرزو، مجمع النفائس، ص۱۲۱.
- ↑ آفتاب رای، ریاض العارفین، ج۱، ص۴۸؛ گلچین معانی، تذکره پیمانه، ص۷۹.
- ↑ سرخوش، کلمات الشعراء، ص۳؛ نصرآبادی، تذکره، ص۳۵۹؛ آزاد بلگرامی، مآثر الکرام، ص۸۴؛ آرزو، مجمع النفائس، ص۱۲۱.
- ↑ آزاد بلگرامی، مآثر الکرام، ص۸۴؛ عبدالغنی، تذکره الشعراء، ص۱۱.
- ↑ کشن چند، اخلاص، ص۱۲.
- ↑ کشن چند، اخلاص، ص۱۲؛ سرخوش، کلمات الشعراء، ص۳؛ آزاد بلگرامی، مآثر الکرام، ص۸۴؛ گلچین معانی، تذکره پیمانه، ص۷۷.
- ↑ آزاد بلگرامی، مآثر الکرام، ص۸۴؛ صدیق حسن خان، شمع انجمن، ص۴۱.
- ↑ نکـ: نصرآبادی، تذکره، ص۳۵۹؛ گلچین معانی، تذکره پیمانه، صص۸۰، ۸۲ و ۸۹.
- ↑ آزادبلگرامی، مآثر الکرام، ص۷۸.
- ↑ صدیق حسن خان، شمع انجمن، ص۴۱.
- ↑ گلچین معانی، تذکره پیمانه، ص۷۸.
- ↑ نکـ: منزوی، خطی، ج۳، ص۲۲۲۰؛ نوشاهی، فهرست نسخه‌های خطی فارسی، ص۴۷۲.
- ↑ نکـ: منزوی، خطی مشترک، ج۷ (۱)، صص۹۳۵-۹۳۶.
- ↑ گلچین معانی، تذکره پیمانه، صص۸۱-۹۰.
- ↑ گلچین معانی، تذکره پیمانه، ص۷۸.
- ↑ نکـ: منزوی، خطی مشترک، ج۷ (۱)، صص۹۳۵-۹۳۶.
- ↑ نکـ: دانش پژوه، «ازهار گلشن »، ج۴، ص۱۲۱؛ مرکزی، ج۱۴، ص۳۸۳۹.
- ↑ شورا، خطی، ج۸، ص۲۳۱۷.
یادداشت
منابع
- آرزو، علی، مجمع النفائس، به کوشش زیب النساء سلطان علی، تهران، ۱۳۵۶ش.
- آزادبلگرامی، غلام علی، مآثر الکرام (سرو آزاد)، به کوشش عبدالله خان، لاهور، ۱۳۱۹م.
- آفتاب رای لکهنوی، ریاض العارفین، به کوشش حسام الدین راشدی، ۱۳۹۶ق/۱۹۷۷م.
- پارسا، عبدالرحمان، ارمغان، ۱۳۱۷ش، س۱۹، شمـ ۹-۱۰.
- دانش پژوه، محمد تقی و ایرج افشار، «ازهار گلشن »، نشریه کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران، نسخه‌های خطی تهران، ۱۳۴۴ش.
- سرخوش، کلمات الشعراء، به کوشش صادق علی دلاوری، لاهور، ۱۹۴۲م.
- سید علی حسن خان، صبح گلشن، کلکته، ۱۲۹۵ق.
- شورا، خطی.
- صدیق حسن خان، محمد، شمع انجمن، بهویال، ۱۲۹۳ق.
- صفا، ذبیح الله، تاریخ ادبیات در ایران، تهران، ۱۳۶۴ش.
- عبدالغنی، محمد، تذکره الشعراء، به کوشش محمد مقتدی خان شروانی، علی گره، ۱۹۱۶م.
- کشن چند، اخلاص، همیشه بهار، به کوشش وحید قریشی، کراچی، انجمن ترقی اردو.
- گلچین معانی، احمد، تذکره پیمانه، مشهد، ۱۳۵۹م.
- مرکزی، خطی.
- منزوی، خطی.
- همو، خطی مشترک.
- نصرآبادی، محمدطاهر، تذکره، تهران ۱۳۱۷ش.
- نوشاهی، عارف، فهرست نسخه‌های خطی فارسی، راولپندی، ۱۳۵۰ش.