المراتب فی فضائل امیرالمؤمنین (کتاب)

المراتب فی فضائل امیرالمؤمنین

اطلاعات کتاب
نویسنده	بُستی
موضوع	فضائل امیرالمؤمنین(ع)
زبان	عربی
اطلاعات نشر
ناشر	دلیل ما
تاریخ نشر	۱۴۲۱ ق

کتابُ الْمَراتب فی فَضائل أمیرالمُؤمنین و سَیّدالوَصیّین عَلیّ بن اَبی‌طالب(ع) درباره فضائل علی(ع) اثر ابوالقاسم بُستی عالم زیدی معتزلی سده چهارم هجری است. بُستی در این اثر به ۴۵۰ فضیلت از فضائل علی بن ابی‌طالب(ع) اشاره کرده و در ضمن نقل فضائل به استدلال هم پرداخته است.

درباره مؤلف

أبوالقاسم اسماعیل بن أحمد البستی معتزلی زیدی متوفای حدود سال ۴۲۰ق است. از زادگاه و تاریخ آن، تحصیلات، سفرهای علمی، شاگردان و سال دقیق وفات او اطلاعی نیست. کهن‌ترین متنی که درباره او در دست بوده شرح حال کوتاهی از اوست که در کتاب (شرح العیون: ص ۳۸۵- ۳۸۶) حاکم جشمی (شهید در مکه به سال ۴۹۴ق) که در ضمن کتاب (فضل الاعتزال و طبقات المعتزله) قاضی عبدالجبار آمده است. جشمی در بخش مربوط به شاگردان قاضی عبدالجبار أسدآبادی معتزلی (متوفای ۴۱۵ق)، که عهده‌دار منصب قضاوت بوده، از هفت تن قاضی یاد می‌کند که هفتم آن‌ها ابوالقاسم بستی است.

انتساب کتاب

در کتاب معالم العلماء ابن شهر آشوب متوفای ۵۸۸ق و الیقین سید ابن طاووس متوفای ۶۶۴ق کتاب المراتب به بستی نسبت داده شده است. ابن طاووس به دیدن کتاب المراتب تصریح نموده است.

تاریخ نگارش

درباره تاریخ نگارش و تدوین کتاب المراتب در منابع یا در نسخه‌های خطی مطلبی نیامده است. تنها در فصل هفتم کتاب، هنگام بحث درباره نام‌ها و القاب حضرت علی(ع)، مؤلف به شعری از صاحب بن عباد تمثّل می‌جوید و از او با عنوان «قال الصاحب مَتَّع اللّه بصالح أعماله» یاد می‌کند که نشان‌دهنده زنده بودن اوست و بنابر نقل مشهور مورّخان، صاحب بن عباد در سال ۳۸۵ق وفات کرده است. همچنین در جایی از کتاب به سفر بُستی به طبرستان اشاره دارد که در زمان امامت المؤید باللّه زیدی بوده، که در سال‌های نیمه دوّم قرن چهاردهم هجری است.

در فصل پایانی کتاب نیز به امامت ابوطالب یحیی بن الحسین برادر المؤید باللّه که پس از او به امامت رسیده اشاره دارد.

انگیزه و روش تألیف

بستی در آغاز کتاب، سبب تألیف آن را این گونه آورده است که صدها فضیلت برای علی(ع) نقل شده و چون برای عده‌ای بی‌اطلاع بیان کردم و آن‌ها خواستند در این موضوع چیزی بنویسم. با اینکه مصنف در این گفتار تصریح به دویست فضیلت دارد، لیکن در پایان کتاب، مجموع فضائل حضرت علی(ع) را به ۴۵۰ فضیلت می‌رساند.

کتاب بر خلاف شیوه معمول زمان مؤلف، به صورت نقل حدیث نیست، بلکه به شکل نقل فضائل همراه با بیان استدلال‌هاست. نویسنده حتی در مواردی که به نقل احادیثی از رسول خدا پرداخته، سلسله راویان خود را ذکر نمی‌کند. بنابراین کتاب المراتب، بیشتر کتابی کلامی است که به احادیث استدلال کرده است.

نگاهی به محتوا

نخستین مطلب کتاب درباره برخورداری امیرالمؤمنین(ع) از تمام ملاک‌های فضیلت است. به باور نویسنده امام علی(ع) هم تمام فضائل مورد نیاز در امام را داراست و هم از برترین پاداش و ثواب درپیشگاه الهی برخوردار است و هم تمام خصلت‌ها و فضائل را در میان مسلمانان صدر اسلام از آنِ خویش کرده است؛ فضائلی که در میان اصحاب پیامبر شایع بود ولی امیرالمؤمنین نسبت به آنان برتری داشت و یا فضیلت‌هایی که به صورت اختصاصی در برخی از اصحاب پیامبر است ولی در امیرالمؤمنین تمامش هست و یا فضیلت‌هایی که اختصاص به خود او دارد. صاحب بن عباد در این زمینه چنین سروده است:

تَجمّع فیه ما تَفرّق فی الوَری‌

فمن لم یعددّه فانّی مُعدّد

در وجود امیرالمؤمنین(ع) فضیلت‌هایی جمع شده که در دیگران به صورت پراکنده هست و هر کس هم آنها را شمارش نکند ولی من آنها را شماره می‌کنم. نخستین روایت این فصل از پیامبر(ص) خطاب به ابو بریده در حجة الوداع است که فرمود: شما با علی بن ابی طالب چه کار دارید(چرا با او مخالفت می‌کنید) علی از من و من از علی هستم، علی داناترین و پیشتازترین شما به اسلام است. پایان بخش مطالب کتاب فصل ۲۴ در بیان فضیلت امیرالمؤمنین(ع) از نظر فرزندان با فضیلت و برجسته‌ای است که در نسل او موجود است.

نسخه‌ها و چاپ

کتاب المراتب دارای چهار نسخه خطی شناخته‌شده است:

• نسخه کتابخانه الاصفیه در حیدرآباد هند
• نسخه در کتابخانه ناصریه هند
• نسخه در کتابخانه ندوة العلماء در لکنهو
• چهارمین آن در کتابخانه دانشگاه ییل (yale) آمریکاست. این نسخه کهن‌ترین نسخه از کتاب المراتب و به خط حنظله بن الحسن بن شعبان نوشته سال ۶۱۸ق است.

این اثر به سال ۱۴۲۱ق با تحقیق محمدرضا انصاری قمی توسط انتشارات دلیل ما در قم چاپ گردید.

پیوند به بیرون

• ابوالقاسم بستی و کتاب المراتب
• المراتب فی فضائل علی بن أبی طالب علیه‌السلام