التبیان فی تفسیر القرآن (کتاب): تفاوت میان نسخه‌ها

التبیان فی تفسیر القرآن
اطلاعات کتاب
نویسنده	شیخ طوسی (متوفای ۴۶۰ق)
موضوع	تفسیر قرآن
سبک	کلام
زبان	عربی
مجموعه	۱۰ جلد
اطلاعات نشر
ناشر	دار احیاء التراث العربی

نسخهٔ ‏۲۴ ژانویهٔ ۲۰۲۳، ساعت ۰۹:۵۶

التبیان فی تفسیر القرآن، کتابی در تفسیر قرآن اثر شیخ طوسی (۳۸۵-۴۶۰ق) که آن را اولین تفسیر کامل شیعی دانسته‌اند. این کتب حاوی تفسیر همه آیات قرآن است و علاوه بر آن، از روش‌های متعدد تفسیری در آن استفاده شده است. این تفسیر از منابع کهن تفسیری به‌شمار می‌آید و بسیاری از مفسران شیعه، از آن سرمشق گرفته‌اند.

شیخ طوسی در این تفسیر، علاوه بر نقل روایات معصومان(ع) و صحابه، با تکیه بر عقل و توجه به علوم مختلف، آرای مفسران گذشته و معاصران خود را بررسی و ارزیابی کرده است. از این رو، برخی این تفسیر را دربردارنده انواع علوم و فنون قرآنی، همچون صرف، نحو، اشتقاق، معانی، بیان، حدیث، فقه، کلام و تاریخ دانسته‌اند.

مؤلف

محمد بن حسن طوسی (۳۸۵-۴۶۰ق)، مشهور به شیخ طوسی، فقیه بزرگ شیعه در قرن پنج قمری بوده است.^[۱] او بعد از وفات سیدِ مرتَضی، رهبری دینی شیعه را عهده‌دار شد و با تربیت شاگردان بسیار و تألیف ده‌ها کتاب، خدمتی بزرگ به شیعه کرد.^[۲]

شیخ طوسی نویسنده دو کتاب از کتب اَربعه است که مهم‌ترین منابع حدیثی شیعه‌اند: تهذیب‌الاحکام و الاستبصار.^[۳]

انگیزه تألیف

به‌گفته شیخ طوسی در مقدمه کتاب، تفاسیر قرآن، تا آن زمان، یا همه قرآن را در بر نمی‌گرفت یا آن را از نگاه علوم مختلف تفسیر نمی‌کرد؛ بلکه تنها یک دانش مثل، لغت‌شناسی یا صرف‌ونحو را شامل می‌شد. در برخی از تفاسیر هم به ذکر روایات بسنده می‌شد و روایات، به‌خوبی، تحلیل نمی‌شدند.^[۴] تفاسیری هم که جامع بود، مطلب را بیش از حد تفصیل می‌دادند و شامل مطالب نامرتبط بسیار بودند.^[۵]

او نوشته است با توجه به این کاستی‌ها، هدفش این بوده که تفسیری از قرآن ارائه دهد که هم همه علومِ فهم قرآن در آن به کار رفته باشند؛ مانند قرائت، معانی، اِعراب، کلام و همچنین پاسخ به شبهات کلامیِ مذاهبِ دیگر. هم کتابی میانه باشد: نه چنان مفصل باشد که خواننده را خسته کند و نه چنان مختصر که معنا را درست نرساند.^[۶]

جایگاه تفسیر التبیان

التبیان را نخستین کتاب تفسیر کامل و جامع شیعی می‌دانند.^[۷] به‌گفته محمدهادی معرفت، التبیان از همه کتاب‌های تفسیری زمان خود پیشی گرفت؛ زیرا برخلاف آن‌ها، تنها به یک جنبه تفسیر اکتفا نمی‌کرد و همه دید‌گاهای مفسران پیش از خود را در بر می گرفت.^[۸] او این کتاب را «تفسيرى متوسط و در عين‌حال جامع و كامل و شامل همه محاسن تفاسير گذشته» دانسته است.^[۹]

مهدوی‌راد ، قرآن‌پژوه، هم نوشته است التبیان تأثیر بسیاری بر مفسران پس از خود داشته. از جملهٔ آن‌ها طَبرِسی است که این کتاب را ستوده و روش آن را الگوی خود در کتاب تفسیری‌اش مجمع‌البیان، معرفی کرده است.^[۱۰]

ویژگی‌های کتاب

شیخ طوسی در التبیان نگاهی جامع داشته و همه علوم قرآنی را در تفسیر قرآن به کار بسته است؛ علومی چون لغت‌شناسی، قرائت، اِعراب، اسباب‌النزول، ناسخ و منسوخ، و مکی و مدنی‌بودن.^[۱۱] همچنین تفسیر و تأویل، محکم و متشابه، وجوه اعجاز قرآن و بررسی اسامی قرآن و سوره‌ها.^[۱۲]

دیگر ویژگی‌هایی که برای این کتاب برشمرده‌اند این‌ها هستند: تفسیر قرآن به قرآن،^[۱۳] کنارگذاشتن روایات ضعیف و استفاده از روایات صحیح، با این شرط که مخالف قرآن و عقل نباشند^[۱۴] و طرح گسترده مباحث کلامی.^[۱۵]

در این کتاب، پس از ذکر هر آیه، نخست واژه‌های نامفهوم آن بررسى و اختلاف قرائت‌ها بیان می‌شود. سپس دیدگاه‌های مختلفی تفسیری درباره آن بررسی می‌شود. آنگاه مفهوم آيه با «رعايت ايجاز لفظ و كمال معنا» بيان می‌شود. همچنين اسباب نزول آيه و مسائل كلامى و فقهی مربوط به آن مطرح می‌گردد و اندیشه‌های مخالف با رعایت ادب نقد می‌شود.^[۱۶]

گزیده‌های تفسیر تبیان

آقا بزرگ تهرانی، در کتاب الذریعه، دو کتاب تفسیری از علمای شیعه با عنوان مُختَصَر‌ُالتّبیان معرفی کرده که خلاصه التبیان‌اند: یکی از آن‌ها نوشته ابن‌ادریس حلّی است.^[۱۷]دیگری را هم ابوعبدالله محمد بن هارون، معروف به ابن‌کال نوشته است.^[۱۸]

چاپ‌ها

به‌نوشته آقا بزرگ تهرانی، وی در هیچ کتابخانه‌ای نسخه خطی کاملی از التبیان ندیده است و نسخه‌های خطی مختلفی که هریک جزئی از آن را شامل می‌شده در کتابخانه‌های مختلف پراکنده است.^[۱۹]

نخستین چاپ التبیان به‌اهتمام میرزا علی‌آقا شیرازی و سید عبدالرسول روغنی‌زاده اصفهانی در دو جلد رحلی صورت گرفت؛ جلد اول در سال ۱۳۶۲ق و جلد دوم در سال ۱۳۶۵ق.^[۲۰] دومین نسخه چاپی آن هم بین سال‌های ۱۳۷۶ تا ۱۳۸۲ق در نجف در ده جلد انجام شد که بیشترِ کارِ تصحیح و تحقیق آن را احمد حبیب قصیر العاملی انجام داده است.^[۲۱]

پانویس

الگوی پانویس غیرفعال شده است. لطفا از الگوی پانوشت استفاده شود

منابع

بحرالعلوم، سید محمد مهدی، الفوائد الرجالیة، تهران، مکتبة الصادق، ۱۳۶۳ش.
تهرانی، آقابزرگ، الذریعه الی تصانیف الشیعه، بیروت، دارالاضواء، ۱۴۰۳ق.
صدر، حسن، تأسیس الشّیعة لعلوم الاسلام، بغداد، بی نا، ۱۳۷۰ش، چاپ افست تهران، بی‌تا.
طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت، مؤسسة الاعلمی، ۱۴۱۵ق.
طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، مکتبة الاعلام الاسلامی، ۱۴۰۹ق.
طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، تحقیق احمد قصیرعاملی،‌ بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی تا.
گرجی، ابوالقاسم، تاریخ فقه و فقها، تهران، انتشارات سمت، چاپ سیزدهم، ۱۳۹۲ش.
معرفت، محمدهادی، تفسیر و مفسران(ترجمه)، قم، مؤسسه فرهنگی التمهید، ۱۳۸۰ش.
المصابیح فی تفسیر القرآن: گنجی کهن در تاریخ تفسیر شیعه ۲، سایت مطالعات قرآنی.

پیوند به بیرون

↑ گرجی، تاریخ فقه و فقها، ۱۳۹۲ش، ص۱۸۱.
↑ گرجی، تاریخ فقه و فقها، ۱۳۹۲ش، ص۱۸۳.
↑ گرجی، تاریخ فقه و فقها، ۱۳۹۲ش، ص۱۸۵.
↑ طوسی، التبیان، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۱.
↑ طوسی، التبیان، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۱-۲.
↑ طوسی، التبیان، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۲.
↑ کریمی‌نیا، «شیخ طوسی و منابع تفسیری وی در التبیان»، ص۸۲.
↑ معرفت، تفسیر و مفسران، ۱۳۷۹ق، ص۲۴۷.
↑ معرفت، تفسیر و مفسران، ۱۳۷۹ق، ص۲۴۸.
↑ مهدوی راد «التبیان فی تفسیر القرآن»، ص۱۸۶-۱۸۷؛ نگاه کنید به طبرسی، مجمع‌البیان، ۱۴۱۵ق، ج۱، ص۷۵.
↑ ایرانی، روش شیخ طوسی در تفسیر تبیان، ۱۳۷۱ش، ص۶۲.
↑ معرفت، تفسیر و مفسران، ۱۳۷۹ق، ص۲۴۸.
↑ ایرانی، روش شیخ طوسی در تفسیر تبیان، ۱۳۷۱ش، ص۹۳.
↑ ایرانی، روش شیخ طوسی در تفسیر تبیان، ۱۳۷۱ش، ص۱۲۷-۱۲۸.
↑ ایرانی، روش شیخ طوسی در تفسیر تبیان، ۱۳۷۱ش، ص۱۵۹.
↑ معرفت، تفسیر و مفسران، ۱۳۷۹ق، ص۲۴۸.
↑ تهرانی، الذریعه، ۱۴۰۳ق، ج۲۰، ص۱۸۴.
↑ تهرانی، الذریعه، ۱۴۰۳ق، ج۲۰، ص ۱۸۵.
↑ تهرانی، الذریعه، ۱۴۰۳ق، ج۳، ص۳۲۹.
↑ ایرانی، روش شیخ طوسی در تفسیر تبیان، ۱۳۷۱ش، ص۳۹-۴۰.
↑ ایرانی، روش شیخ طوسی در تفسیر تبیان، ۱۳۷۱ش، ص۴۰.

[1] گرجی، تاریخ فقه و فقها، ۱۳۹۲ش، ص۱۸۱.

[2] گرجی، تاریخ فقه و فقها، ۱۳۹۲ش، ص۱۸۳.

[3] گرجی، تاریخ فقه و فقها، ۱۳۹۲ش، ص۱۸۵.

[4] طوسی، التبیان، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۱.

[5] طوسی، التبیان، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۱-۲.

[6] طوسی، التبیان، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۲.

[7] کریمی‌نیا، «شیخ طوسی و منابع تفسیری وی در التبیان»، ص۸۲.

[8] معرفت، تفسیر و مفسران، ۱۳۷۹ق، ص۲۴۷.

[9] معرفت، تفسیر و مفسران، ۱۳۷۹ق، ص۲۴۸.

[10] مهدوی راد «التبیان فی تفسیر القرآن»، ص۱۸۶-۱۸۷؛ نگاه کنید به طبرسی، مجمع‌البیان، ۱۴۱۵ق، ج۱، ص۷۵.

[11] ایرانی، روش شیخ طوسی در تفسیر تبیان، ۱۳۷۱ش، ص۶۲.

[12] معرفت، تفسیر و مفسران، ۱۳۷۹ق، ص۲۴۸.

[13] ایرانی، روش شیخ طوسی در تفسیر تبیان، ۱۳۷۱ش، ص۹۳.

[14] ایرانی، روش شیخ طوسی در تفسیر تبیان، ۱۳۷۱ش، ص۱۲۷-۱۲۸.

[15] ایرانی، روش شیخ طوسی در تفسیر تبیان، ۱۳۷۱ش، ص۱۵۹.

[16] معرفت، تفسیر و مفسران، ۱۳۷۹ق، ص۲۴۸.

[17] تهرانی، الذریعه، ۱۴۰۳ق، ج۲۰، ص۱۸۴.

[18] تهرانی، الذریعه، ۱۴۰۳ق، ج۲۰، ص ۱۸۵.

[19] تهرانی، الذریعه، ۱۴۰۳ق، ج۳، ص۳۲۹.

[20] ایرانی، روش شیخ طوسی در تفسیر تبیان، ۱۳۷۱ش، ص۳۹-۴۰.

[21] ایرانی، روش شیخ طوسی در تفسیر تبیان، ۱۳۷۱ش، ص۴۰.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

[۱۷]

[۱۸]

[۱۹]

[۲۰]

[۲۱]

@@ خط ۳۳: / خط ۳۳: @@
 == مؤلف ==
 {{اصلی|نویسنده}}
-محمد بن حسن طوسی (۳۸۵-۴۶۰ق)، مشهور به [[شیخ طوسی]]، [[فقیه]] بزرگ شیعه در قرن پنج قمری بوده است.<ref>گرجی، تاریخ فقه و فقها، ۱۳۹۲ش، ص۱۸۱.</ref> او بعد از وفات [[سید مرتضی]]، رهبری دینی شیعه را عهده‌دار شد و با تربیت شاگردان بسیار و تألیف ده‌ها کتاب، خدمتی بزرگ به شیعه کرد.<ref>گرجی، تاریخ فقه و فقها، ۱۳۹۲ش، ص۱۸۳.</ref>
+محمد بن حسن طوسی (۳۸۵-۴۶۰ق)، مشهور به شیخ طوسی، [[مجتهد|فقیه]] بزرگ شیعه در قرن پنج قمری بوده است.<ref>گرجی، تاریخ فقه و فقها، ۱۳۹۲ش، ص۱۸۱.</ref> او بعد از وفات [[سید مرتضی|سیدِ مرتَضی]]، رهبری دینی شیعه را عهده‌دار شد و با تربیت شاگردان بسیار و تألیف ده‌ها کتاب، خدمتی بزرگ به شیعه کرد.<ref>گرجی، تاریخ فقه و فقها، ۱۳۹۲ش، ص۱۸۳.</ref>
-شیخ طوسی نویسنده دو کتاب از [[کتب اربعه]] است که مهم‌ترین منابع حدیثی شیعه‌اند: تهذیب الاحکام و [[الاستبصار فی ما اختلف من الاخبار (کتاب)|الاستبصار]].<ref>گرجی، تاریخ فقه و فقها، ۱۳۹۲ش، ص۱۸۵.</ref>
+شیخ طوسی نویسنده دو کتاب از [[کتب اربعه|کتب اَربعه]] است که مهم‌ترین منابع حدیثی شیعه‌اند: [[تهذیب الاحکام (کتاب)|تهذیب‌الاحکام]] و [[الاستبصار فی ما اختلف من الاخبار (کتاب)|الاستبصار]].<ref>گرجی، تاریخ فقه و فقها، ۱۳۹۲ش، ص۱۸۵.</ref>
 == انگیزه تألیف ==
-به‌گفته شیخ طوسی در مقدمه کتاب، تفاسیر قرآن، تا آن زمان، یا همه قرآن را در بر نمی‌گرفت یا آن را از نگاه علوم مختلف تفسیر نمی‌کرد؛ بلکه تنها یک دانش مثل، لغت‌شناسی یا صرف‌ونحو را شامل می‌شد. در برخی از تفاسیر  هم به ذکر روایات بسنده می‌شد و روایات، خوب، تحلیل نمی‌شدند.<ref>طوسی، التبیان، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۱.</ref> تفاسیری هم که جامع بود، مطلب را بیش از حد تفصیل می‌دادند و  شامل ممظالب نامرتبط بسیار بودند.<ref>طوسی، التبیان، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۱-۲.</ref>
+به‌گفته شیخ طوسی در مقدمه کتاب، تفاسیر قرآن، تا آن زمان، یا همه قرآن را در بر نمی‌گرفت یا آن را از نگاه علوم مختلف تفسیر نمی‌کرد؛ بلکه تنها یک دانش مثل، لغت‌شناسی یا صرف‌ونحو را شامل می‌شد. در برخی از تفاسیر  هم به ذکر روایات بسنده می‌شد و روایات، به‌خوبی، تحلیل نمی‌شدند.<ref>طوسی، التبیان، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۱.</ref> تفاسیری هم که جامع بود، مطلب را بیش از حد تفصیل می‌دادند و  شامل مطالب نامرتبط بسیار بودند.<ref>طوسی، التبیان، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۱-۲.</ref>
-او نوشته است با توجه به این کاستی‌ها، هدفش این بوده که تفسیری از قرآن ارائه دهد که هم همه علومِ فهم قرآن در آن به کار رفته باشند؛ مانند قرائت، معانی، اِعراب، کلام و همچنین پاسخ به شبهات کلامیِ مذاهبِ دیگر. هم کتابی میانه باشد: نه چنان مفصل باشد که خواننده را خسته کند و نه چنان مختصر باشد که معنا را درست نرساند.<ref>طوسی، التبیان، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۲.</ref>
+او نوشته است با توجه به این کاستی‌ها، هدفش این بوده که تفسیری از قرآن ارائه دهد که هم همه علومِ فهم قرآن در آن به کار رفته باشند؛ مانند قرائت، معانی، اِعراب، [[کلام اسلامی|کلام]] و همچنین پاسخ به شبهات کلامیِ مذاهبِ دیگر. هم کتابی میانه باشد: نه چنان مفصل باشد که خواننده را خسته کند و نه چنان مختصر که معنا را درست نرساند.<ref>طوسی، التبیان، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۲.</ref>
 == جایگاه تفسیر التبیان ==
-التبیان را نخستین کتاب تفسیر کامل و جامع شیعی می‌دانند.<ref>کریمی‌نیا، «شیخ طوسی و منابع تفسیری وی در التبیان»، ص۸۲.</ref> به‌گفته محمدهادی معرفت، التبیان از همه کتاب‌های تفسیری زمان خود پیشی گرفت؛ زیرا برخلاف آن‌ها، تنها به یک جنبه تفسیر اکتفا نمی‌کرد و همه دید‌گاهای مفسران پیش از خود را در بر می گرفت.<ref>معرفت، تفسیر و مفسران، ۱۳۷۹ق، ص۲۴۷.</ref> او این کتاب را «تفسيرى متوسط و در عين حال جامع و كامل و شامل همه محاسن تفاسير گذشته» دانسته است.<ref>معرفت، تفسیر و مفسران، ۱۳۷۹ق، ص۲۴۸.</ref>
+التبیان را نخستین کتاب تفسیر کامل و جامع شیعی می‌دانند.<ref>کریمی‌نیا، «شیخ طوسی و منابع تفسیری وی در التبیان»، ص۸۲.</ref> به‌گفته [[محمدهادی معرفت]]، التبیان از همه کتاب‌های تفسیری زمان خود پیشی گرفت؛ زیرا برخلاف آن‌ها، تنها به یک جنبه تفسیر اکتفا نمی‌کرد و همه دید‌گاهای مفسران پیش از خود را در بر می گرفت.<ref>معرفت، تفسیر و مفسران، ۱۳۷۹ق، ص۲۴۷.</ref> او این کتاب را «تفسيرى متوسط و در عين‌حال جامع و كامل و شامل همه محاسن تفاسير گذشته» دانسته است.<ref>معرفت، تفسیر و مفسران، ۱۳۷۹ق، ص۲۴۸.</ref>
-مهدوی راد، قرآن‌پژوه، التبیان تأثیر بسیاری بر مفسران پس از خود داشته است. از جمله آن‌ها طبرسی است که این کتاب را ستوده و و روش آن را الگوی خود در کتاب تفسیری‌اش مجمع‌البیان، معرفی کرده است.<ref>مهدوی راد «التبیان فی تفسیر القرآن»، ص۱۸۶-۱۸۷؛ نگاه کنید به طبرسی، مجمع‌البیان، ۱۴۱۵ق، ج۱، ص۷۵.</ref>
+مهدوی‌راد ، قرآن‌پژوه، هم نوشته است التبیان تأثیر بسیاری بر مفسران پس از خود داشته. از جملهٔ آن‌ها [[فضل بن حسن طبرسی|طَبرِسی]] است که این کتاب را ستوده و روش آن را الگوی خود در کتاب تفسیری‌اش [[مجمع البیان فی تفسیر القرآن (کتاب)|مجمع‌البیان]]، معرفی کرده است.<ref>مهدوی راد «التبیان فی تفسیر القرآن»، ص۱۸۶-۱۸۷؛ نگاه کنید به طبرسی، مجمع‌البیان، ۱۴۱۵ق، ج۱، ص۷۵.</ref>
 == ویژگی‌های کتاب ==
-شیخ طوسی در التبیان نگاهی جامع داشته و همه علوم قرآنی را در تفسیر قرآن به کار بسته است؛ علومی چون لغت‌شناسی، قرائت، اِعراب، اسباب‌النزول، ناسخ و منسوخ، و مکی و مدنی‌بودن.<ref>ایرانی، روش شیخ طوسی در تفسیر تبیان، ۱۳۷۱ش، ص۶۲.</ref> همچنین تفسیر و تأویل، محکم و متشابه، وجوه اعجاز قرآن و بررسی اسامی قران و سوره‌ها.<ref>معرفت، تفسیر و مفسران، ۱۳۷۹ق، ص۲۴۸.</ref>
+شیخ طوسی در التبیان نگاهی جامع داشته و همه علوم قرآنی را در تفسیر قرآن به کار بسته است؛ علومی چون لغت‌شناسی، [[علم قرائت|قرائت]]، اِعراب، [[اسباب نزول|اسباب‌النزول]]، [[ناسخ و منسوخ]]، و [[سوره‌های مکی و مدنی|مکی و مدنی‌بودن]].<ref>ایرانی، روش شیخ طوسی در تفسیر تبیان، ۱۳۷۱ش، ص۶۲.</ref> همچنین [[تفسیر قرآن|تفسیر]] و [[تأویل]]، [[محکم و متشابه]]، وجوه [[اعجاز قرآن]] و بررسی اسامی قرآن و سوره‌ها.<ref>معرفت، تفسیر و مفسران، ۱۳۷۹ق، ص۲۴۸.</ref>
-تفسیر قرآن به قرآن،<ref>ایرانی، روش شیخ طوسی در تفسیر تبیان، ۱۳۷۱ش، ص۹۳.</ref> استفاده از روایات صحیح که مخالف با قران و عقل نباشند<ref>ایرانی، روش شیخ طوسی در تفسیر تبیان، ۱۳۷۱ش، ص۱۲۷-۱۲۸.</ref> و طرح گسترده مباحث کلامی<ref>ایرانی، روش شیخ طوسی در تفسیر تبیان، ۱۳۷۱ش، ص۱۵۹.</ref> از دیگر ویژگی‌های کتاب است.
+دیگر ویژگی‌هایی که برای این کتاب برشمرده‌اند این‌ها هستند: تفسیر قرآن به قرآن،<ref>ایرانی، روش شیخ طوسی در تفسیر تبیان، ۱۳۷۱ش، ص۹۳.</ref> کنارگذاشتن روایات ضعیف و استفاده از روایات صحیح، با این شرط که مخالف قرآن و عقل نباشند<ref>ایرانی، روش شیخ طوسی در تفسیر تبیان، ۱۳۷۱ش، ص۱۲۷-۱۲۸.</ref> و طرح گسترده مباحث کلامی.<ref>ایرانی، روش شیخ طوسی در تفسیر تبیان، ۱۳۷۱ش، ص۱۵۹.</ref>
-در این کتاب، پس از ذکر هر آیه، نخست واژه‌های نامفهوم آن بررسى و اختلاف قرائت بیان می‌شود. سپس دیدگاه‌های مختلفی تفسیری درباره ان بررسی می‌شود. آنگاه مفهوم آيه با رعايت ايجاز لفظ و كمال معنا بيان می‌شود. همچنين اسباب نزول آيه و مسائل كلامى و فقهی مربوط به آن ذکر می‌شود. و اندیشه‌های مخالف با رعایت ادب نقد می‌شود.<ref>معرفت، تفسیر و مفسران، ۱۳۷۹ق، ص۲۴۸.</ref>
+در این کتاب، پس از ذکر هر آیه، نخست واژه‌های نامفهوم آن بررسى و اختلاف قرائت‌ها بیان می‌شود. سپس دیدگاه‌های مختلفی تفسیری درباره آن بررسی می‌شود. آنگاه مفهوم آيه با «رعايت ايجاز لفظ و كمال معنا» بيان می‌شود. همچنين اسباب نزول آيه و مسائل كلامى و فقهی مربوط به آن  مطرح می‌گردد و اندیشه‌های مخالف با رعایت ادب نقد می‌شود.<ref>معرفت، تفسیر و مفسران، ۱۳۷۹ق، ص۲۴۸.</ref>
 == گزیده‌های تفسیر تبیان ==
-[[آقابزرگ تهرانی|آقا بزرگ تهرانی]]، در کتاب [[الذریعة الی تصانیف الشیعة (کتاب)|الذریعه]]، دو کتاب تفسیری از علمای شیعه با عنوان مُختَصَر‌ُالتّبیان معرفی کرده که خلاصه التبیان‌اند: یکی از آن‌ها  نوشته [[ابن‌ادریس حلی]] است.<ref>تهرانی، الذریعه، ۱۴۰۳ق، ج۲۰، ص۱۸۴.</ref>دیگری را هم ابوعبدالله محمد بن هارون، معروف به [[محمد بن محمد بن هارون بزاز حلى|ابن‌کال]] نوشته است.<ref>تهرانی، الذریعه، ۱۴۰۳ق، ج۲۰، ص ۱۸۵.</ref>
+[[آقابزرگ تهرانی|آقا بزرگ تهرانی]]، در کتاب [[الذریعة الی تصانیف الشیعة (کتاب)|الذریعه]]، دو کتاب تفسیری از علمای شیعه با عنوان مُختَصَر‌ُالتّبیان معرفی کرده که خلاصه التبیان‌اند: یکی از آن‌ها  نوشته [[ابن‌ادریس حلی|ابن‌ادریس حلّی]] است.<ref>تهرانی، الذریعه، ۱۴۰۳ق، ج۲۰، ص۱۸۴.</ref>دیگری را هم ابوعبدالله محمد بن هارون، معروف به [[محمد بن محمد بن هارون بزاز حلى|ابن‌کال]] نوشته است.<ref>تهرانی، الذریعه، ۱۴۰۳ق، ج۲۰، ص ۱۸۵.</ref>
 == چاپ‌ها ==
-آقا بزرگ تهرانی نوشته است در هیچ کتابخانه‌ای نسخه خطی کاملی از التبیان ندیده است و نسخه‌های خطی مختلفی که هریک جزئی از آن را شامل می‌شده در کتابخانه‌های مختلف پراکنده است.<ref>تهرانی، الذریعه، ۱۴۰۳ق، ج۳، ص۳۲۹.</ref> نخستین چاپ آن به اهتمام [[میرزا علی‌آقا شیرازی]] و سید عبدالرسول روغنی‌زاده اصفهانی در دو جلد رحلی صورت گرفت. جلد اول در سال ۱۳۶۲ق و جلد دوم در سال ۱۳۶۵ق.<ref> ایرانی، روش شیخ طوسی در تفسیر تبیان، ۱۳۷۱ش، ص۳۹-۴۰.</ref>
+به‌نوشته آقا بزرگ تهرانی، وی در هیچ کتابخانه‌ای نسخه خطی کاملی از التبیان ندیده است و نسخه‌های خطی مختلفی که هریک جزئی از آن را شامل می‌شده در کتابخانه‌های مختلف پراکنده است.<ref>تهرانی، الذریعه، ۱۴۰۳ق، ج۳، ص۳۲۹.</ref>
-دومین نسخه چاپی آن بین سال‌های ۱۳۷۶ تا ۱۳۸۲ق در نجف در ده جلد انجام شد که بیشتر کار تصحیحی و تحقیق ان را  احمد حبیب قصیر العاملی انجام داده است.<ref> ایرانی، روش شیخ طوسی در تفسیر تبیان، ۱۳۷۱ش، ص۴۰.</ref>
+نخستین چاپ التبیان به‌اهتمام [[میرزا علی‌آقا شیرازی]] و سید عبدالرسول روغنی‌زاده اصفهانی در دو جلد رحلی صورت گرفت؛ جلد اول در سال ۱۳۶۲ق و جلد دوم در سال ۱۳۶۵ق.<ref> ایرانی، روش شیخ طوسی در تفسیر تبیان، ۱۳۷۱ش، ص۳۹-۴۰.</ref> دومین نسخه چاپی آن هم بین سال‌های ۱۳۷۶ تا ۱۳۸۲ق در نجف در ده جلد انجام شد که بیشترِ کارِ تصحیح و تحقیق آن را  احمد حبیب قصیر العاملی انجام داده است.<ref> ایرانی، روش شیخ طوسی در تفسیر تبیان، ۱۳۷۱ش، ص۴۰.</ref>
 == پانویس ==

ن ب و شیخ طوسی
استادان	ابن عبدون • سید مرتضی • شیخ مفید • ابن غضائری
شاگردان	ابوالصلاح حلبی • محمد بن علی کراجکی • ابوعلی طوسی
آثار	تهذیب الاحکام • الاستبصار • الخلاف • الغیبة • رجال • تمهید الاصول • مصباح المتهجد • الامالی • الفهرست • المبسوط • تفسیر تبیان • النهایة • فهرست آثار
مرتبط	کنگره هزاره شیخ طوسی • طوس • مسجد شیخ طوسی • بغداد • کتب اربعه • حوزه علمیه نجف
شیخ مفید

ن ب و کتاب‌شناسی شیعه (قرن پنجم)
حدیثی	کنز الفوائد • تهذیب الاحکام • الاستبصار • الامالی طوسی • غرر الحکم • مصباح المتهجد• الامالی المرتضی
تفسیری	التبیان • تلخیص البیان
فقهی	جمل العلم و العمل • الکافی فی الفقه • الخلاف • النهایة • المهذب • فضائل الاشهر الثلاثة • المبسوط • المراسم العلویة • الناصریات • الانتصار • جواهر الفقه • مصباح المتهجد • الکافی فی الفقه
کلامی	الذخیرة فی علم الکلام • تمهید الاصول • الغیبة • الشافی فی الامامة • الاقتصاد • تنزیه الانبیاء • تقریب المعارف • الارشاد
تاریخی	الارشاد • الجمل
رجالی	رجال نجاشی • رجال ابن غضائری • رجال طوسی • الفهرست
دعا	مصباح المتهجد • کتاب المزار
سایر	المجدی • نوادر المعجزات • عیون المعجزات • الرسالة العلویة • الغیبه • مؤتمر علماء بغداد • تهذیب الاخلاق • علی‌نامه
کتاب‌شناسی قرن اول • دوم • سوم • چهارم • ششم • هفتم • هشتم • نهم • دهم • یازدهم • دوازدهم • سیزدهم • چهاردهم • پانزدهم