محمد بن محمد بن هارون بزاز حلى

از ویکی شیعه
محمد بن محمد بن هارون بزاز حلى
محدّث و مفسّر امامی
اطلاعات فردی
لقبابن کال
تاریخ تولدذی‌الحجه ۵۱۵ قمری
زادگاهبغداد
تاریخ وفاتذی‌الحجه ۵۹۷ قمری
اطلاعات علمی
استادانابوالعلاء همدانی • ابوالکرم شهرزوری • سبط خیاط • دَعوان بن علی جُبّی
شاگردانورام بن ابی فراس حلی • ابوالحسن علی‌ابن خیاط • محمد بن عمر داعی • ابن دبیثی
تألیفاتمختصر التبیان فی تفسیر القرآن • اللحن الخفی و اللحن الجلی • متشابه القرآن


ابوعبدالله محمد بن محمد بن هارون بزّاز حِلّی، معروف به ابن کال (ذیحجه ۵۱۵ - ذیحجه ۵۹۷ق)، مقری، محدّث و مفسّر امامی، حلقه‌ای مؤثر در سلسله انتقال قرائات بوده و افزون بر قرائات مشهور، به قرائت‌های شاذ توجه داشته است. از آثار او می‌توان به مختصر التبیان فی تفسیر القرآن و متشابه القرآن اشاره کرد.

زندگانی

شهرت او در برخی از منابع[۱] به صورت «‌ابن الکیال‌» و‌ گاه به شکل‌های «‌ابن الکمال‌» و «‌ابن الکامل‌» ضبط شده است.[۲] وی برای گذران زندگی به پیشه بزازی می‌پرداخته و به «بزاز» شهرت یافته است.[۳]

در منابع قدیمی‌تر، به مذهب او اشاره‌ای نشده است، اما برخی منابع متأخر شیعی، او را در زمره امامیه شمرده‌اند، و قراینی بر این امر گواهی دارد.[۴] ابن کال در حلّه وفات یافت.[۵]

اساتید و شاگردان

وی در بغداد به دنیا آمد و در حلّه پرورش یافت. سپس برای کسب علم به بغداد بازگشته و نزد برخی از مشایخ آن دوره تلمذ کرد؛ از جمله:

  1. ابوالعلاء همدانی
  2. ابوالکرم شهرزوری
  3. سبط خیاط
  4. دَعوان بن علی جُبّی

ابن کال پس از آن به حلّه بازگشت و به تعلیم قرائت و حدیث پرداخت.[۶]

ابن کال همچنین در موصل از یحیی ابن سعدون قرطبی قرائت و حدیث فراگرفت.[۷] علاوه بر اینها، از نظام الشرف ابوالحسن عریضی، علی بن عبدالسید بن صباغ و فضل بن سهل اسفراینی هم آموخته است.[۸]

از جمله شاگردان و راویان وی، ورام بن ابی فراس حلی، ابوالحسن علی ابن خیاط، شریف محمد بن عمر داعی و ابن دبیثی را می‌توان نام برد.

شخصیت حدیثی وی نزد شیعه

ابن دبیثی، ابن کال را در واسط و حلّه ملاقات کرده و قرائت‌های دهگانه را نزد وی آموخته است.[۹] وی همچنین از مشایخ ِ اجازه محمد بن جعفری مشهدی بوده است.[۱۰]

ابن کال، حلقه‌ای مؤثر در سلسله انتقال قرائات بوده و افزون بر قرائات مشهور، به قرائت‌های شاذ هم توجه داشته است.[۱۱]

آثار

در اجازه صاحب معالم[۱۲] نام ۳ اثر از او آمده که نسخه‌ای از آنها در دست نیست:

پانویس

  1. مثلاً تنبیه الخواطر، ج ۱، ص ۲۳؛ العبر، ج ۳، ص ۱۲۰.
  2. نک: التحصین، ص ۵۹۵؛ تذکرة الحفاظ، ج ۴، ص ۱۳۴۸؛ درباره صورت‌های گوناگون کلمه، نیز نک: طبقات اعلام الشیعة، ص ۲۸۷- ۲۸۸.
  3. المختصر، ص ۷۰.
  4. مثلاً نک: امل الامل، ج ۲، ص ۳۱۱؛ قس: کتاب سلیم بن قیس، ص ۶۳.
  5. المختصر، ص ۷۰.
  6. التکملة لوفیات النقلة، ج ۱، ص ۴۰۳-۴۰۴؛ الجامع المختصر، ج ۹، ص ۷۲؛ المختصر، ص ۷۰.
  7. التکملة لوفیات النقلة، ج ۱، ص ۴۰۳-۴۰۴؛ المختصر، ص ۷۰.
  8. کتاب سلیم بن قیس، تنبیه الخواطر، ج ۱، ص ۲۳؛ التکملة الوفیات النقلة، ج ۱، ص ۴۰۳-۴۰۴.
  9. المختصر، ص ۷۰؛ النشر، ج ۱، ص ۹۲؛ بحار الانوار، ج ۱۰۶، ص ۲۳؛ قس: معرفة القراء الکبار، ج ۲، ص ۵۴۳.
  10. بحار الانوار، ج ۱۰۶، ص ۲۳.
  11. معرفة القراء الکبار، ج ۲، ص ۵۴۳؛ ابن جزری، غایة النهایه فی طبقات القراء، ج ۲، ص ۲۵۶.
  12. بحار الانوار، ج ۱۰۶، ص ۲۳.

یادداشت

منابع

  • آقابزرگ، طبقات اعلام الشیعه، قرن ۶، به کوشش علی نقی منزوی، بیروت، ۱۳۹۲ق /۱۹۷۲م.
  • ابن جزری، محمد، غایة النهایه فی طبقات القراء، به کوشش گ. برگشترسر، قاهره، ۱۳۵۱ق /۱۹۳۲م.
  • همو، النشر، به کوشش علی محمد ضیاع، قاهره، کتابخانه مصطفی محمد.
  • ابن ساعی، علی، الجامع المختصر، به کوشش مصطفی جواد، بغداد، ۱۳۵۳ق /۱۹۳۴م.
  • ابن طاووس، علی، التحصین، به کوشش محمد انصاری، بیروت، ۱۴۱۰ق /۱۹۸۹م.
  • ابن نقطه، محمد، الاستدراک، نسخه عکسی موجود در کتابخانه مرکز.
  • حر عاملی، محمد، امل الامل، به کوشش احمد حسینی، بغداد، ۱۳۸۵ق.
  • ذهبی، محمد، تذکرة الحفاظ، حیدرآباد دکن، ۱۳۳۳-۱۳۳۴ق.
  • همو، العبر، به کوشش محمد سعید زغلول، بیروت، ۱۴۰۵ق /۱۹۸۵م.
  • همو، المختصر المحتاج الیه من تاریخ ابن دبیثی، بیروت، ۱۴۰۵ق /۱۹۸۵م.
  • همو، معرفة القراء الکبار، به کوشش محمد سید جاد الحق، قاهره، ۱۳۸۷ق /۱۹۶۷م.
  • صاحب معالم، حسن، «‌الاجازه الکبیره »، بحارالانوار مجلسی، بیروت، ۱۴۰۳ق /۱۹۸۳م
  • منذری، عبدالعظیم، التکملة لوفیات النقلة، به کوشش بشار عواد معروف، بیروت، ۱۴۰۵ق /۱۹۸۴م.
  • ورام بن ابی فراس، تنبیه الخواطر، قم، چاپخانه علمیه.

پیوند به بیرون