میر محمدصالح ترمذی
| اطلاعات | |
|---|---|
| نام کامل | میرمحمدصالح تِرْمِذی حسینی اکبرآبادی |
| زمینه فعالیت | حدیث، عرفان، شعر، خوشنویسی |
| ملیت | هند و اصالتا ایرانی |
| محل زندگی | هند، آگره |
| محل دفن | آگره |
| خویشاوندان سرشناس | از نوادگان شاه نعمت الله ولی |
| مذهب | سلسله قادریه با گرایشات شیعی |
| پیشه | خوشنویسی، داروغگی کتابخانه شاه‌جهان، والی یکی از ولایات هند .. |
| کتاب‌ها | مناقب مرتضوی • اعجاز مصطفوی • دیوان • مجموعه راز .. |
| تخلص | کشفی • سبحانی |
میر محمدصالح تِرْمِذی محدث، شاعر و خوشنویس ایرانی تبار و از عارفان سلسله قادریه در هند که گرایش‌هایی به شیعه را در آثار وی ذکر کرده‌اند. او آثاری درباره پیامبر اکرم وامامان شیعه به نگارش درآورد که مناقب مرتضوی از جمله آن‌هاست. ترمذی در این اثر که آمیخته‌ای از نظم و نثر است، به بیان مناقب و فضایل حضرت علی(ع) پرداخته است.
زیست نامه
میرمحمدصالح تِرْمِذی حسینی اکبرآبادی متخلص به کشفی و سبحانی که نیاکان وی در زمان پادشاهی شاهرخ تیموری (۷۷۹-۸۵۰ق) به هند رفتند. او از معاصران شیخ بهایی[۱] و فرزند عبدالله وصفی مشکین قلم بود. پدرش شاعر و خوشنویس نامدار دربار اکبرشاه و پسرش جهانگیر شاه، و از مشایخ معروف سلسله نعمت اللهیه در شهر دهلی به شمار می‌آمد.[۲] سلسله نسب میرمحمدصالح با چند واسطه به شاه نعمت‌الله ولی می‌رسد.
براساس منابع تاریخی به سبب سکونت در اکبرآباد (آگره) هند، آنان را اکبرآبادی نیز خوانده‌اند.[۳] وی در آگره درگذشت و همانجا دفن شد.[۴]
ذوق هنری
میرمحمدصالح به هر دو زبان فارسی و اردو شعر می‌سرود. وی در اشعار فارسی خود به کشفی، و در سروده‌های اردو به سبحانی (یا سبحان) تخلص می‌کرد.[۵] او خط نستعلیق را به خوبی می‌نوشت و ظاهراً در موسیقی هندی نیز دستی داشت. [۶]
منصب حکومتی
میرمحمدصالح پس از آنکه عمری را در فقر و پریشانی سپری کرد، سرانجام در ۱۰۵۶ق/۱۶۴۶م به منصب داروغگی کتابخانه شاه‌جهان (حک ۱۰۳۷- ۱۰۶۸ق) منصوب شد و سپس به مرتبه امارت رسید و والی یکی از صوبه‌ها (ولایات) و فرمانده قشونی ۵۰۰ نفری گردید.[۷]
آثـار
مناقب مرتضوی
این کتاب به زبان فارسی و دربارۀ امامت است. ظاهراً مؤلف که خود از اهل سنت، اما متنسب به تشیع بوده است، خواسته تا با تألیف این کتاب ارادت سنیان را به حضرت علی(ع) نشان دهد.[۸] با توجه به این نکته، شاید بتوان میرمحمدصالح را دارای گرایش شیعی دانست، چنان که برخی به سرودن اشعاری در مدح اهل بیت وائمه شیعه نیز توسط او اشاره کرده‌اند.[۹]
اعجاز مصطفوی
این کتاب شرح زندگانی پیامبر اکرم(ص)، خلفای نخستین و امامان شیعه و شرح حوادث تاریخی و جنگ‌های صدر اسلام، به نظم و نثر است. این کتاب که به خاطر مرگ کشفی ناقص ماند، یک سده پس از او در ۱۱۵۷ق/ ۱۷۴۴م، توسط میرعبدالله واصفی فرزند میرهاشم شاه نعمت اللهی در خراسان به اتمام رسید و نسخه‌های خطی آن در موزۀ بریتانیا و مسجد جامع آگره موجود است.[۱۰]
دیوان
که شامل غزلیات، قصاید، رباعیات و مثنویات است و نسخه‌های خطی آن در کتابخانه دیوان هند و موزه بریتانیا موجود است. [۱۱]
مجموعه راز
ترجیع بند عارفانه‌ای شامل ۲۷۰ بیت که در ۱۰۳۰ق/۱۶۲۱م سروده شده، و تخلص او «کشفی» در آغاز و میانه و انجام آن آمده است.[۱۲]
دیگر آثار
بجز آثار یاد شده، نسخه‌ای از دستخط شاعر در کتابخانه سالار جنگ و دیوان هند وجود دارد[۱۳] نیز یک رباعی از او به خط خودش در کتابخانه ملی ایران موجود است. [۱۴]
به گفته مارشال، کشفی رساله‌ای نیز در موسیقی داشته است که نسخه خطی آن در کتابخانه محمدیه آگره موجود است، [۱۵] اما در هیچ یک از منابع موثق کهن به این اثر اشاره‌ای نشده است.
پانویس
- ↑ حر عاملی، ج۲، ص۲۷۷؛ آقابزرگ، ج۲۲، ص۳۳۴؛ قمی، ۵۴۶؛ احمد، ۲۳۹؛ افندی، ج۵، ص۱۱۰؛ صفا، ۵ (۲) /۱۳۱۱
- ↑ فضایلی، ۵۵۲؛ هدایت، ریاض...، ۱۵۹؛ عبدالحی، ج۵، ص۲۶۵
- ↑ غلام سرور، ج۲، ص۳۵۰؛ صفا، ۵ (۲) /۱۳۱۱)؛ بیانی، ج۳، ص۷۷۸؛ هدایت، مجمع...، ج۴، ص۱۰۷؛ مدرس، ج۵، ص۶۲؛ منزوی، خطی، ج۴، ص۲۸۳۵
- ↑ بیل، ۲۰۹؛ استوری، I/214
- ↑ احمد، ۲۳۹؛ محمدشفیع، ج۴، ص۲۴۳؛ هادی، ۲۹۸
- ↑ کنبو، ج۳، ص۳۴۴- ۳۴۵؛ عبدالحی، ج۵، ص۳۹۰؛ بختاورخان، ج۲، ص۴۸۴؛ صبا، ۶۷۸؛ فضایلی، ۵۵۲، بیانی، ج۳/ ص۷۷۸؛ مارشال، ۲۴۵
- ↑ «تاریخ...۱ »، VII/123؛ صبا، ص۶۷۸، احمد، ۲۳۹، هادی، ۲۹۸، محمدشفیع، ج۴، ص۲۴۳
- ↑ منزوی، خطی مشترک، ج۱۰، ص۲۶۵؛ نوشاهی، ج۲، ص۱۳۱۷- ۱۳۱۸؛ حسینی، ج۴، ص۱۰۳-۱۰۴
- ↑ کنبو، چ۳، ص۳۵۴
- ↑ ریو، I/154؛ مارشال، ۲۴۵؛ نیز نک: استوری، ۹۲۴؛ منزوی، فهرستواره، ج۳، ۱۵۴۸-۱۵۴۹
- ↑ مارشال، ۲۴۵؛ منزوی، خطی، ج۳، ۱۵۴۸-۱۵۴۹
- ↑ نک: استوری، I/214؛ بیل، ۲۰۹؛ منزوی، خطی مشترک، ج۷، ص۸۰۰
- ↑ مارشال، ۲۴۵
- ↑ نک: بیانی، ج۳/ ص۷۷۸
- ↑ نک: ۲۴۵
منابع
- تهرانی، آقا بزرگ، الذریعة.
- احمد، ظهورالدین، پاکستان میں فارسی ادب کی تاریخ، لاهور، ۱۹۷۴م.
- استوری، چ.ا.، ادبیات فارسی، ترجمه به روسی: یو.ا. برگل، ترجمۀ یحیی آرین پور و دیگران، تحریر احمد منزوی، تهران، ۱۳۶۲ش.
- افندی، عبدالله، ریاض العلماء، به کوشش محمود مرعشی و احمد حسینـی، قم، ۱۴۰۱ق.
- بختاورخان، محمد، مرآة العالم، به کوشش ساجده س ـ علوی، لاهور، ۱۹۷۹م.
- بیانی، مهدی، احوال و آثار خوش نویسان، تهران، ۱۳۴۸ش؛ حر عاملی، محمد، امل الآمل، به کوشش احمد حسینی، بغداد، ۱۳۵۸ق.
- حسینی، احمد، فهرست نسخه‌های خطی کتابخانۀ آیت الله مرعشی، به کوشش محمود مرعشی، تهران، ۱۳۵۷ش.
- صبا، محمدمظفر حسین، تذکرۀ روز روشن، به کوشش
- محمدحسین رکن زاده آدمیت، تهران، ۱۳۴۳ش؛ صفا، ذبیح الله، تاریخ ادبیات در ایران، تهران، ۱۳۶۴ش.
- عبدالحی، نزهة الخواطر، حیدرآباد دکن، ۱۳۹۶ق/۱۹۷۶م.
- غلام سرور، خزینة الاصفیا، کانپور، ۱۹۲۹م.
- فضایلی، حبیب الله، اطلس خط، اصفهان، ۱۳۵۰ش.
- فهرست نسخه‌های خطی فارسی کتابخانه جامعه همدرد، تغلق آباد ـ دهلی نو، دهلی نو، ۱۳۷۷ش/ ۱۹۹۸م، شم ۴.
- قمی، شیخ عباس، الفوائد الرضویه، تهران، ۱۳۲۷ش.
- کنبو، محمدصالح، عمل صالح (شاه جهان نامه)، به کوشش غلام یزدانی و وحید قریشی، لاهور، ۱۹۶۷م.
- مدرس، محمدعلی، ریحانة الادب، تهران، ۱۳۶۹ش.
- مشار، خانبابا، فهرست کتابهای چاپی فارسی، تهران، ۱۳۵۳ش.
- مصاحبی نائینی، محمدعلی، مدینة الادب، تهران، ۱۳۷۶ش.
- معصوم علیشاه، محمدمعصوم، طرائق الحقائق، به کوشش محمدجعفر محجوب، تهران، ۱۳۱۸ش.
- محمد شفیع، مقالات، به کوشش احمد ربانی، لاهور، ۱۹۷۲م.
- منزوی، خطی.
- منزوی، خطی مشترک.
- منزوی، فهرست وارۀ کتابهای فارسی، تهران، ۱۳۷۶ش.
- نوشاهی، عارف، فهرست کتابهای فارسی چاپ سنگی و کمیاب کتابخانه گنج بخش، اسلام آباد، ۱۳۶۹ش.
- هدایت، رضا قلی، ریاض العارفین، تهران، ۱۳۱۶ش.
- هدایت، رضا قلی، مجمع الفصحا، به کوشش مظاهر مصفا، تهران، ۱۳۳۹ش.
منابع لاتین
- Hadi, N., Dictionary of Indo-Persian Literature, New Delhi, 1995.
- The History of India, ed. J. Dowson, Delhi, 1975.
- Rieu. Ch. Catalogue of the Persian Manuscripts in the British Museum, London, 1966.
- Storey, C. A., Persian Literature, London, 1927.
- Marshal, D.N., Mughals in india, London/New York, 1985.
پیوند به بیرون
- منبع مقاله: دایرة المعارف بزرگ اسلامی