آثار البلاد و اخبار العباد (کتاب)

تصویر کتاب آثار البلاد

آثارُ البِلاد وَ اَخبارُ العِباد کتابی جغرافیایی به زبان عربی، نوشته دانشمند شیعه ، عمادالدین قزوینی است. در این کتاب، اطلاعات جغرافیایی، ادبی، تاریخی و علمی فراوانی گردآوری شده است. آثار البلاد حاوی گزارش‌هایی درباره تعدادی شاعرانِ ایرانی بزرگ و نام‌آور است.

نسب

نویسنده کتاب آثار البلاد و اخبار العباد، عمادالدین ابوعبدالله زکریا بن محمد بن محمود قزوینی (۶۰۵-۶۸۲ق/۱۲۰۸-۱۲۸۳م) از تبار انس بن مالک انصاری است.تهرانی در الذریعه او را نویسنده کتاب عجائب المخلوقات دانسته است.

موضوع کتاب

در این کتاب، اطلاعات جغرافیایی، ادبی، تاریخی و علمی فراوانی گردآوری شده است. آثار البلاد حاوی گزارشهایی درباره تعدادی شاعرانِ ایرانی بزرگ و نام‌آور است که از آن میان می‌توان اوحدالدین کرمانی، صدرالدین خجندی، رشیدالدین وطواط، انوری، فردوسی، حکیم عمرخیام، ناصرخسرو، نظام گنجوی و خاقانی شروانی را نام برد.

تاریخ نگارش

عمادالدین قزوینی این کتاب را در ۶۷۴ق نگاشته است.

محتوا

کتاب دارای ۳ پیشگفتار و ۷ عنوان درباره ۷ منطقه است.

• پیشگفتار اول، درباره نیاز به پدید آوردن شهرها و روستاهاست.
• پیشگفتار دوم، درباره ویژگی‌های سرزمین‌ها است که خودش دارای ۲ فصل است:
  • فصل اول، درباره تأثیر بلاد در ساکنان آن است. همچنین در مورد تقسیم کره زمین به شرق و غرب و شمال و جنوب و ذکر ویژگی‌های آنها.
  • فصل دوم، درباره تأثیر بلاد در کانی‌ها، گیاهان و جانداران است و در آن به شرایط اقلیمی برای پیدایش کانی‌ها و رویش گیاهان و زیست جانداران را برپایه درک دانشمندان زمان تالیف کتاب اشاره شده است.
• پیشگفتار سوم، درباره اقلیم‌های زمین است. همچنین در مورد اقلیم‌ها و مناطق اقالیم هفتگانه با عنوان‌های جداگانه بحث شده است. سپس به بحث درباره بلاد و نواحی، سرزمین‌ها، مناطق جغرافیایی، کشورها، استانها، شهرها، شهرک‌ها، روستاها، جزایر، کوه‌ها، دژها، ساختمان‌ها، و آثار تاریخی پرداخته شده است.
• نخستین مطلب کتاب در باره این است که انسان مخلوقی است که به تنهایی نمی تواند زندگی کند و مجبور به زندگی اجتماعی است. از نظر نویسنده کتاب جامعه مانند بدن آدمی است که وقتی هر عضوی مختل بشود بدن دچار مشکل می‌شود جامعه نیز اینگونه است که هر حرفه و صنفی اگر نباشد و یا به وظیفه‌اش عمل نکند جامعه گرفتار اختلال ومشکل خواهد شد.مطلب پایانی کتاب درباره منطقه‌ای بنام یورا در نزدیکی بحر الظلمات است. روزهای تابستانی دراین منطقه بسیار بلند است تا جایی که خورشید به مدت چهل روز هیچ گاه غروب نمی‌کند و در زمستان شب‌های طولانی دارند و خورشید چهل روز طلوع نمی‌کند.

روش

نویسنده هنگام نام بردن از هر مکان تاریخی، مطالبِ بسیاری درباره آن بیان می‌کند همچون: روایات جاهلی، داستان‌های محلی، احادیث نبوی، کاریزها، فرآورده‌های صنعتی و کشاورزی، پرندگان، حوادث، عالمان، ادیبان، شاعرانِ برخاسته از آن و اشعار مربوط به آن. به عنوان نمونه در آغاز بحث در بخش اقلیم اول به ارم شهر ساخته شده توسط شدّاد بن عاد از مردمان قوم عاد و پاره‌ای از جزییاتش اشاره کرده است.

چاپ‌ها

کتاب آثار البلاد به کوشش ف ووستنفلد (Heinrich Ferdinand Wuestenfeld)دو مرتبه چاپ شده است:

یک مرتبه به همراه اثر دیگر این مؤلف عجایب المخلوقات در سال ۱۲۶۴ق/۱۸۴۸م در گوتینگن آلمان؛

دفعه بعد در ۱۳۸۰ق/۱۹۶۰م در بیروت لبنان به چاپ رسیده است.

البته چاپ‌های دیگری نیز از این کتاب وجود دارد.

منابع

• آقابزرگ، الذریعه، ۱۴۰۸ق، ج۱، ص۷.
• اقبال، عباس، «کتاب آثار البلاد قزوینی و ترجمه احوال شعرای فارسی»، یادگار، س ۴، شم ۹-۱۰ (خرداد تیر ۱۳۲۷ش).
• قزوینی، زکریا، آثارالبلاد و اخبار العباد، بیروت، دارصادر، ۱۹۶۰م، جاهای مختلف.
• مدرس، محمدعلی، ریحانه‌الادب، تبریز، ۱۳۴۶ش، ج۴، ص۴۵۳.

پیوند به بیرون

• منبع مقاله: دایره المعارف بزرگ اسلامی