المحجة البیضاء فی تهذیب الاحیاء (کتاب)
 | |
| اطلاعات کتاب | |
|---|---|
| نویسنده | فیض کاشانی |
| موضوع | اخلاق |
| زبان | عربی |
| مجموعه | ۸ جلد |
| اطلاعات نشر | |
| ناشر | جامعه مدرسین |
| تاریخ نشر | ۱۳۸۳ق |
اَلْمَحَجَّةُ الْبَیْضاء فی تَهْذیبِ الْاِحْیاء کتابی اخلاقی به زبان عربی نوشته ملا محسن فیض کاشانی (متوفای ۱۰۹۱ق). این کتاب شرح و اصلاح کتاب «اِحیاء علوم الدین» نوشته ابوحامد غزالی است. کتاب از چهار بخشِ عبادات، عادات، مُهْلِکات و مُنْجیات تشکیل شده است. علی اکبر غفاری کتاب را تصحیح کرده و در مقدمه تصحیح، ضمن معرفی غزالی، برخی لغزش‌های کتاب احیاء العلوم را با توجه به دیدگاه‌های علامه امینی برشمرده است. این کتاب با عنوان «راه روشن» به زبان فارسی برگردانده شده است.
نویسنده
ملا محسن فیض کاشانی (۱۰۰۷-۱۰۹۱ق کاشان)، حکیم، محدث، مفسر قرآن کریم و فقیه اخباری شیعه در قرن یازدهم قمری است.[۱] او نزد عالمانی چون ملا محمد تقی مجلسی، شیخ بهایی، میرداماد، میرفندرسكی و ملاصدرا تحصیل کرد.[۲] او کتاب‌های فراوانی نوشته است که تفسیر صافی، الوافی و المحجة البیضاء از مهم‌ترین آنها است.[۳]
زمان و انگیزه تألیف
آقابزرگ تهرانی در الذریعه، از کتاب «المحجة البیضاء فی احیاء الاحیاء» یاد می‌کند که فیض کاشانی در سال ۱۰۴۶ق، نگارش آن را به پایان رسانده است.[۴]
نویسنده در مقدمه کتاب بیان کرده که کتاب را به منظور شرح و اصلاح کتاب احیاء علوم الدین امام محمد غزالی نگاشته است. به گفته وی، چون غزالی در هنگام نوشتن کتاب بر مذهب عامه بوده، بسیاری از مطالب به‌ویژه بخش عبادات آن را بر پایه اصول اهل سنت نوشته و در روایات به کسانی اعتماد کرده است که در دروغگویی و افترا به خداوند و پیامبر(ص) مشهورند؛ فیض کاشانی همچنین افسانه‌های عجیب و داستان‌های شگفت‌انگیز موجود در کتاب از صوفیان را نامعقول دانسته است.[۵]
محتوا و ساختار
کتاب از چهار بخش تشکیل شده که هر کدام مشتمل بر ده باب یا به عبارت نویسنده، کتاب است. ساختار آن نسبت به احیاء العلوم تغییر زیادی نداشته است؛ تنها باب «آداب سماع و وجد»، به «اخلاق ائمه و آداب شیعه» تغییر کرده است. علی اکبر غفاری در تصحیح کتاب، نواقص کتاب احیاء علوم الدین را به تفصیل بررسی کرده و امتیازات کتاب المحجة را برشمرده است؛ او همچنین شرح حال فیض کاشانی را نیز آورده است. فهرست کتاب به شرح زیر است:
- بخش عبادات
- کتاب علم؛
- کتاب قواعد عقائد؛
- کتاب اسرار طهارت؛
- کتاب اسرار نماز؛
- کتاب اسرار زکات؛
- کتاب اسرار روزه؛
- کتاب اسرار حج؛
- کتاب آداب تلاوت قرآن؛
- کتاب اذکار و ادعیه؛
- کتاب ترتیب اوراد در اوقات مختلف.[۶]
- بخش عادات
- کتاب آداب غذا خوردن؛
- کتاب آداب ازدواج؛
- کتاب آداب احکام کسب؛
- کتاب حلال و حرام؛
- کتاب آداب مصاحبت و معاشرت بامردم؛
- کتاب عزلت؛
- کتاب آداب سفر؛
- کتاب اخلاق ائمه و آداب شیعه؛
- کتاب امر به معروف و نهی از منکر؛
- کتاب اخلاق نبوت و آداب معیشت.[۷]
- بخش مهلکات
- کتاب شرح شگفتی‌های دل؛
- کتاب ریاضت نفس؛
- کتاب آفات شهوت‌های شکم و فرج؛
- کتاب آفات زبان؛
- کتاب نکوهش خشم، کینه و حسد؛
- کتاب نکوهش دنیا؛
- کتاب نکوهش ثروت و بخل؛
- کتاب نکوهش جاه و ریا؛
- کتاب نکوهش کبر و خودپسندی؛
- کتاب نکوهش غرور.[۸]
- بخش مُنجیات
ویژگی‌ها
نویسنده، ویژگی‌های کتاب را چنین برشمرده است:
- باز کردن گره‌ها، پرده برداشتن از آنچه پنهان بوده و تفصیل آنچه مختصر آمده است.
- ترتیب و تنظیم مطالب پراکنده و نامنظم.
- مختصر کردن مطالبی که طولانی بیان شده و ثبت دقیق گفتار آنها.
- حذف موارد تکرار شده.
- بررسی موضوع‌هایی که فهم آن برای عموم مردم مشکل است.[۱۰]
نسخه‌ها
علی‌اکبر غفاری در مقدمه تصحیح کتاب، سه نسخه خطی برای المحجة، معرفی کرده است:
- نسخه کتابخانه سید محمدعلی روضاتی
- نسخه کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی
- نسخه کتابخانه مرتضی مدرسی چهاردهی[۱۱]
ترجمه و چاپ
المحجة البیضاء در سال ۱۳۳۸ش، در تهران و توسط کتابفروشی صدوق و در قم در انتشارات جامعه مدرسین در سال ۱۳۸۲ق در هشت جلد منتشر شد. چاپ چهارجلدی آن هم در سال ۱۴۲۸ق، توسط مؤسسه نشر اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم انتشار یافته است.[۱۲]
راه روشن، عنوان ترجمه‌شده کتاب است که با همکاری عبدالعلی صاحبی، سید محمدصادق عارف و محمدرضا عطایی ترجمه و توسط بنیاد پژوهش‌های آستان قدس رضوی در مشهد چاپ شده است.[۱۳]
پانویس
- ↑ افندی اصفهانی، ریاض العلماء، ۱۴۰۱ق، ج۵، ص۱۸۰؛ فیض کاشانی، المحجة البیضاء، مقدمه علی اکبر غفاری، ۱۳۸۳ش، ج۱، ص۲۲-۲۴
- ↑ فیض کاشانی، الوافی، مقدمه ضیاءالدین حسینی، ۱۳۷۰ش، ج۱، ص۳۳
- ↑ خوانساری، روضات الجنات، ۱۳۹۰ق، ج۶، ص۹۱-۹۳؛افندی‌اصفهانی، ریاض العلماء، ۱۴۰۱ق، ج۵، ص۱۸۱-۱۸۲؛ فیض کاشانی، الوافی، مقدمه ضیاءالدین حسینی، ۱۳۷۰ش، ج۱، ص۳۳-۵۹.
- ↑ تهرانی، الذریعه، ۱۴۰۸ق،چاپ سوم، ج۲۰، ص۱۴۵.
- ↑ فیض کاشانی، المحجة البیضاء، ۱۳۸۳ش، ج۱، ص۱و۲.
- ↑ فیض کاشانی، راه روشن، ۱۳۷۲ش، ج۱، ص۶۳.
- ↑ فیض کاشانی، راه روشن، ۱۳۷۲ش، ج۱، ص۶۳.
- ↑ فیض کاشانی، راه روشن، ۱۳۷۲ش، ج۱، ص۶۴.
- ↑ فیض کاشانی، راه روشن، ۱۳۷۲ش، ج۱، ص۶۴.
- ↑ فیض کاشانی، راه روشن، ۱۳۷۲ش، ج۱، ص۶۵.
- ↑ فیض کاشانی، المحجة البیضاء، مقدمه علی اکبر غفاری، ۱۳۸۳ش، ج۱، ص۳۲.
- ↑ «المحجة البیضاء فی تهذیب الاحیاء»، سایت بنیاد محقق طباطبایی.
- ↑ راه روشن؛ ترجمه کتاب المحجة البیضاء، سایت آدینه‌بوک.
منابع
- افندی اصفهانی، میرزا عبدالله، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، تحقیق: سید احمد حسینی، مطبعة الخیام، قم، ۱۴۰۱ق.
- «المحجة البیضاء فی تهذیب الاحیاء»، بنیاد محقق طباطبایی.
- تهرانی، آقابزرگ، الذریعه، بیروت، دار الاضواء، چاپ سوم، بی‌تا.
- خوانساری، محمد باقر، روضات الجنات فی احوال العلماء و السادات، تحقیق؛ اسدالله اسماعیلیان، مکتبة الاسماعیلیان، قم، ۱۳۹۰ق.
- راه روشن؛ ترجمه کتاب المحجة البیضاء، سایت آدینه‌بوک، تاریخ بازدید: ۳۰ دی ۱۳۹۹ش.
- فیض کاشانی، ملا محمد محسن، المحجة البیضاء فی تهذیب الاحیاء، تصحیح و تعلیق: علی اکبر غفاری، دفتر انتشارات اسلامی، قم، الطبعة الثانیة، ۱۳۸۳ش.
- فیض کاشانی، محسن، راه روشن، ترجمه محمدصادق عارف و دیگران، مشهد، بنیاد پژوهش‌های آستان قدس رضوی، ۱۳۷۲ش.
- فیض کاشانی، محسن، کتاب الوافی، تصحیح و تعلیق: ضیاءالدین حسینی، مکتبة الامام امیرالمومنین علی علیه السلام، اصفهان، ۱۴۱۲ق/۱۳۷۰ش.