پرچم‌های سیاه (به‌عربی الرايات السود) عبارتی که در روایات آمده است و به قیام گروهی با پرچم‌های سیاه در مشرق‌زمین اشاره دارد. در بسیاری از احادیث مربوط به پرچم‌های سیاه، به قیام ابومسلم خراسانی و تشکیل دولت عباسیان اشاره شده است. در شماری از آن‌ها هم پرچم‌های سیاه نشانه ظهور منجی در آخرالزمان بیان شده است.
به‌گفته حدیث‌پژوهان شیعه، این روایات بیشتر در منابع اهل‌سنت آمده و احادیثی که راویانشان همه شیعه بوده‌اند، پرچم‌های سیاه را به قیام ابومسلم خراسانی بر ضد خلافت امویان ارتباط داده‌اند. البته در مقابل، برخی نیز بر این باورند که پرچم‌های سیاه نشانه ظهور امام مهدی‌اند.
مفهوم‌شناسی
پرچم‌های سیاه (به عربی «الرايات السود») عبارتی است که در روایات آمده و اشاره به قیام گروهی با پرچم‌های سیاه در خراسان دارد.[۱] مراد از خراسان در این روایات، خراسان قدیم است که قسمت‌های زیادی از ایران، افغانستان، ترکمنستان، تاجیکستان و ازبکستان را شامل می‌شده است.[۲]
منابع حدیثی روایات پرچم‌های سیاه
به گزارش نویسندگان دانشنامه امام مهدی، بیشتر روایات پرچم‌های سیاه از کتب اهل سنت است. در منابع اصلی شیعه، احادیث کمی درباره پرچم‌های سیاه از امامان گزارش شده و بیشتر روایات نقل‌شده در این زمینه از راویان اهل‌سنت روایت شده است.[۳]
محتوای روایات
در برخی از احادیث شیعه، پرچم‌های سیاه از نشانه‌های فرج شمرده شده است. برای مثال، در حدیثی امام علی(ع) اختلاف میان شامیان، پرچم‌های سیاه و صیحه در ماه رمضان را نشانه‌های فرج شمرده است. اما در دیگر روایات، پرچم‌های سیاه به زوال حکومت امویان و قیام ابومسلم خراسانی ربط داده شده است. برای نمونه، در حدیثی از امام باقر، به زوال حکومت بنی‌امیه و بنی‌عباس اشاره شده و از اصحاب پرچم‌های سیاه سخن آمده است[۴] همچنین در احادیثی، صراحتاً ابومسلم خراسانی صاحب پرچم‌های سیاه خوانده شده است.[۵]
مطالب مطرح‌شده در احادیث اهل‌سنت هم به شرح زیر است:
- زوال بنی‌امیه پس از قیام پرچم‌های سیاه.[۶]
- نکوهش کسانی که پس از قیام پرچم‌های سیاه به قدرت می‌رسند.[۷]
- اختلاف پرچم‌های سیاه[۸]
- ظهور سفیانی[۹]
- فرماندهی شعیب بن صالح[۱۰]
- ظهور امام مهدی(ع) در مکه پس از پرچم‌های سیاه[۱۱]
آیا پرچم‌های سیاه از نشانه‌های ظهورند؟
برخی از عالمان و پژوهشگران شیعه منظور از پرچم‌های سیاه را قیام ابومسلم خراسانی می‌دانند که برضد حکومت بنی‌امیه روی داد و به تأسیس خلافت بنی‌عباس انجامید.[۱۲] به‌عقیده اینان، «روایات خالص» شیعه (یعنی روایاتی که راویانشان همه شیعه هستند) روایات پرچم‌های سیاه را به عنوان نشانه‌ای برای ظهور روایت نکرده‌اند. آن دسته از منابع شیعه هم پرچم‌های سیاه را نشانه ظهور دانسته‌اند، به روایات اهل‌سنت استناد کرده‌اند.[۱۳] سید محمد صدر نوشته است روایات مختلفی درباره حکومت عباسیان آمده که بسیاری جعلی بوده و یکی از روش‌های تأیید عباسیان همین روایات رایات سود بوده است.[۱۴]
با این همه، کسانی بر این باورند که پرچم‌های سیاه از نشانه‌های ظهور امام مهدی(عج) هستند و به قیامی اشاره دارند که پیش از ظهور او صورت می‌گیرد.[۱۵] علی کورانی نویسنده کتاب عصر الظهور صاحب پرچم‌های سیاه را سید خراسانی دانسته است که فرماندهی سپاه او را شعیب بن صالح بر عهده دارد و بین سپاه او و سفیانی نبردی در می‌گیرد و سفیانی را شکست میدهد[۱۶] و با امام مهدی(عج) بیعت می‌کند.[۱۷] گفته شده در کتاب عصر الظهور برای اثبات این مطلب به احادیثی از کتاب الفتن ابن حماد استناد شده است اما کتاب مذکور نزد شیعه اعتبار ندارد چراکه بسیاری از احادیث آن از معصوم صادر نشده است.[۱۸]
داعش و روایات پرچم‌های سیاه
برخی از طرف‌داران گروه داعش، روایات مربوط به پرچم‌های سیاه را به گروه داعش تفسیر کرده‌اند که از پرچم سیاه استفاده می‌کنند.[۱۹] رسول جعفریان پژوهشگر تاریخ، با جعلی دانستن روایات پرچم‌های سیاه، گزارش کرده است که برخی از عالمان اهل سنت هم این احادیث را درست ندانسته و در صورت درستی، تطبیق آن‌ها بر داعش را نادرست شمرده‌اند.[۲۰]
پانویس
- ↑ سلیمیان، فرهنگ‌نامه مهدویت، ۱۳۸۸ش، ص۱۳۶.
- ↑ سلیمیان، فرهنگ‌نامه مهدویت، ۱۳۸۸ش، ج۱، ص۱۳۶.
- ↑ محمدی ری‌شهری و دیگران، دانشنامه امام مهدی، ۱۳۹۳ش، ج۶، ص۶۰و۶۱.
- ↑ نعمانی، الغیبة، ۱۳۹۷ش، ص۲۵۶، ح۱۳.
- ↑ طبری، دلائل الامامة، ۱۴۱۳ق، ص۲۹۴، ح۲۴۸؛ طبرسی، اعلام الوری، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۵۲۸.
- ↑ ابن حمّاد، الفتن، ۱۴۱۴ق، ج۱، ص۲۰۷، ح۵۶۶.
- ↑ ابن حمّاد، الفتن، ۱۴۱۴ق، ج۱، ص۲۱۰، ح۵۷۳.
- ↑ ابن حمّاد، الفتن، ۱۴۱۴ق، ج۱، ص۲۱۶، ح۵۹۵ و ص۲۸۸، ح۸۴۱.
- ↑ ابن حمّاد، الفتن، ۱۴۱۴ق، ج۱، ص۲۸۸، ح۸۴۱ و ص۲۸۹، ح۸۴۵.
- ↑ ابن حمّاد، الفتن، ۱۴۱۴ق، ج۱، ص۳۱۴، ح۹۰۷ و ص۳۱۶، ح۹۱۲ و ص۳۲۱، ح۹۱۴ و ص۳۴۴، ح۹۹۶.
- ↑ ابن‌حمّاد، الفتن، ۱۴۱۴ق، ج۱، ص۳۲۲، ح۹۲۱.
- ↑ نگاه کنید به محمدی ری‌شهری و دیگران، دانشنامه امام مهدی، ۱۳۹۳ش، ج۶، ص۶۴، ۶۵؛ صدر، تاریخ الغیبة الکبری، ۱۴۱۲ق، ص۴۵۳.
- ↑ محمدی ری‌شهری و دیگران، دانشنامه امام مهدی، ۱۳۹۳ش، ج۶، ص۶۳.
- ↑ صدر، تاریخ الغیبة الکبری، ۱۴۱۲ق،ص ۴۵۳.
- ↑ سلیمیان، فرهنگ‌نامه مهدویت، ۱۳۸۸ش، ص۱۳۷؛ نگاه کنید به کورانی، عصر الظهور، ۱۴۰۸ق، ص۲۴۲و۲۴۳.
- ↑ کورانی، عصرالظهور، ۱۴۰۸ق، ص۲۴۲.
- ↑ کورانی، عصرالظهور، ۱۴۰۸ق، ص۱۳۷.
- ↑ محمدی ری‌شهری و دیگران، دانشنامه امام مهدی، ج۷، ۱۳۹۳ش، ص۴۴۸.
- ↑ جعفریان، «موج جدید استفاده از گفتمان مهدوی در برآمدن داعش»، وبگاه کتابخانه تخصصی تاریخ اسلام و ایران.
- ↑ جعفریان، «موج جدید استفاده از گفتمان مهدوی در برآمدن داعش»، وبگاه کتابخانه تخصصی تاریخ اسلام و ایران.
منابع
- ابن‌حماد، نعیم، الفتن، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۴ق.
- جعفریان، رسول، «موج جدید استفاده از گفتمان مهدوی در برآمدن داعش»، وبگاه کتابخانه تخصصی تاریخ اسلام و ایران، تاریخ درج مطلب: ۵ مرداد ۱۳۹۳ش، تاریخ بازدید: ۲ خرداد ۱۴۰۰ش.
- سلیمیان، خدامراد، فرهنگ‌نامه مهدویت، تهران، بنیاد فرهنگی حضرت موعود، ۱۳۸۸ش.
- صدر، سید محمد، تاریخ الغیبة الکبری، بیروت، دار التعارف للمطبوعات، بیروت، ۱۴۱۲ق.
- طبرسی، فضل بن حسن، اعلام الوری باعلام الهدی، قم، مؤسسه آل‌البیت، ۱۴۱۷ق.
- طبری، محمد بن جریر، دلائل الامامه، تحقیق موسسه البعثه، تهران، ۱۴۱۳ق.
- کورانی، علی، عصر الظهور، مکتب الاعلام الاسلامی، الطبعة الاولی، ۱۴۰۸ق.
- محمدی ری‌شهری، محمد و دیگران، دانشنامه امام مهدی بر پایه قرآن، حدیث و تاریخ، قم، دارالحدیث، چاپ اول، ۱۳۹۳ش.
- نعمانی، محمد بن ابراهیم، الغیبه، تحقیق و تصحیح علی‌اکبر غفاری، تهران، نشر صدوق، ۱۳۹۷ش.