پرش به محتوا

معجم رجال الحدیث (کتاب): تفاوت میان نسخه‌ها

از ویکی شیعه
P.motahari (بحث | مشارکت‌ها)
P.motahari (بحث | مشارکت‌ها)
خط ۴۱: خط ۴۱:


سید ابوالقاسم خویی در [[فقه]]، [[اصول فقه|اصول‌فقه]]، [[علم رجال|رجال]]، [[کلام اسلامی|کلام]] و [[علوم قرآن|علوم قرآنی]] کتاب نوشته است. آثار او در مجموعه‌ای پنجاه‌جلدی با نام «[[موسوعة الامام الخوئی (کتاب)|موسوعةُ الامام الخوئی]]» گرد آورده شده است.<ref>رئیس‌زاده، «خویی، ابوالقاسم»، ص۵۲۲.</ref>
سید ابوالقاسم خویی در [[فقه]]، [[اصول فقه|اصول‌فقه]]، [[علم رجال|رجال]]، [[کلام اسلامی|کلام]] و [[علوم قرآن|علوم قرآنی]] کتاب نوشته است. آثار او در مجموعه‌ای پنجاه‌جلدی با نام «[[موسوعة الامام الخوئی (کتاب)|موسوعةُ الامام الخوئی]]» گرد آورده شده است.<ref>رئیس‌زاده، «خویی، ابوالقاسم»، ص۵۲۲.</ref>
==جایگاه کتاب==
معجم رجال الحدیث را بزرگ‌ترین کتاب رجالی شیعه می‌دانند که به قلم یکی از معروف‌ترین فقیهان شیعه نوشته شده است.
==انگیزه و نحوه تألیف==
==انگیزه و نحوه تألیف==
به‌گفته نویسنده کتاب در مقدمه آن، علم رجال از دیرباز موردتوجه دانشمندان و [[مجتهد|فقیهان]] بوده است؛ اما در زمان حاضر به آن بی‌اعتنایی می‌شود؛ در حالی که [[اجتهاد]] و استنباط احکام شرعی به آن وابسته است. ازاین‌رو تصمیم گرفته کتابی جامع و کامل در این زمینه بنویسد که تمام امتیازات و خصوصیات این علم را دارا باشد.<ref>نگاه کنید به خویی، معجم رجال الحدیث، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۱۱-۱۲.</ref>
به‌گفته نویسنده کتاب در مقدمه آن، علم رجال از دیرباز موردتوجه دانشمندان و [[مجتهد|فقیهان]] بوده است؛ اما در زمان حاضر به آن بی‌اعتنایی می‌شود؛ در حالی که [[اجتهاد]] و استنباط احکام شرعی به آن وابسته است. ازاین‌رو تصمیم گرفته کتابی جامع و کامل در این زمینه بنویسد که تمام امتیازات و خصوصیات این علم را دارا باشد.<ref>نگاه کنید به خویی، معجم رجال الحدیث، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۱۱-۱۲.</ref>

نسخهٔ ‏۹ مهٔ ۲۰۲۳، ساعت ۰۸:۰۹

معجم رجال الحدیث
اطلاعات کتاب
نویسندهسید ابوالقاسم خویی
موضوععلم رجال
زبانعربی
مجموعه۲۴ جلد
اطلاعات نشر
ناشرمرکز نشر الثقافة الاسلامیة فی العالم
تاریخ نشر۱۴۱۳ق
نسخه الکترونیکیhttp://lib.eshia.ir/14036


مُعْجَمُ رجالِ الْحَدیث وَ تَفْصیلُ طَبَقاتِ الرُّواة، کتابی از سید ابوالقاسم خویی با موضوع علم رجال. این کتاب بیش از ۱۵ هزار راویِ احادیث شیعه را براساس حروف الفبا، معرفی کرده و درباره معتبر بودن یا نبودن نقل حدیث آ‌ن‌ها اظهارنظر کرده است.

در مقدمه کتاب، از شش موضوع درباره علم رجال، به‌تفصیل، بحث شده است؛ موضوعاتی چون ضرورت علم رجال، معیارهای وثاقت راوی و اعتبار احادیث کتب اربعهٔ حدیثی شیعه.

چهار بخش کتاب هم عبارت‌اند از: اَسماء (نام‌ها)، کُنَی (کنیه‌ها)، القاب و نساء (زنان). معجم رجال الحدیث در ۲۴ جلد منتشر شده است.

گردآوری نام همه روایان کتاب‌های رجالی، به صورت یکجا و توجه به مسئله «تحریف» اسامی راویان و تصحیح آن‌ها را از امتیازات این کتاب برشمرده‌اند.

نویسنده

سید ابوالقاسم خویی

سید ابوالقاسم موسوی خویی (۱۲۷۸-۱۳۷۱ش) از مراجع تقلید و از شاگردان میرزای نائینی و محقق اصفهانی بوده است.[۱] او پس از درگذشت سید محسن طباطبایی حکیم، مرجع‌تقلید برتر عراق شد.[۲]

سید ابوالقاسم خویی در فقه، اصول‌فقه، رجال، کلام و علوم قرآنی کتاب نوشته است. آثار او در مجموعه‌ای پنجاه‌جلدی با نام «موسوعةُ الامام الخوئی» گرد آورده شده است.[۳]

جایگاه کتاب

معجم رجال الحدیث را بزرگ‌ترین کتاب رجالی شیعه می‌دانند که به قلم یکی از معروف‌ترین فقیهان شیعه نوشته شده است.

انگیزه و نحوه تألیف

به‌گفته نویسنده کتاب در مقدمه آن، علم رجال از دیرباز موردتوجه دانشمندان و فقیهان بوده است؛ اما در زمان حاضر به آن بی‌اعتنایی می‌شود؛ در حالی که اجتهاد و استنباط احکام شرعی به آن وابسته است. ازاین‌رو تصمیم گرفته کتابی جامع و کامل در این زمینه بنویسد که تمام امتیازات و خصوصیات این علم را دارا باشد.[۴]

خویی در تألیف معجم رجال الحدیث دستیارانی داشته که در تنظیم، استنساخ، تصحیح، مقابله و ارجاعات کتاب، به او کمک کرده‌اند.[۵] این گروه عبارت‌اند از: محمد مظفری، حیدرعلی هاشمیان، یحیی اراکی، سید مرتضی نخجوانی، سید عبدالعزیز طباطبایی، سید جواد گلپایگانی، محمدکاظم خوانساری، فخرالدین زنجانی، محمد تبریزی، غلامرضا رحمانی، و سید مرتضی حَکَمی.[۶]

محتوا و ساختار کتاب

کتاب از یک مقدمه مفصل و چهار بخش تشکیل شده است. در مقدمه، از شش موضوع مقدماتی در علم رجال بحث شده است. در چهار بخش اصلی هم نام راویان آمده و اعتبارشان بررسی شده است:

مقدمه

شش موضوع مطرح‌شده در مقدمه به‌شرح زیر است:

  1. ضرورت فراگیری علم رجال و آشنایی با قواعد آن، رد نظر منکران نیاز به علم رجال و دیدگاه کسانی که کتب اربعه را قطعی‌الصدور می‌دانند؛
  2. معیارهای وثاقت و حسن‌حال راوی و راه‌های دستیابی به این معیارها؛
  3. ارزیابی توثیقات متأخرین مانند ابن‌طاووس، علامه حلی و ابن‌داوود و رد اعتبار توثیقات آنان؛
  4. ارزیابی توثیقات عامه از قبیل مشایخ‌الثقات، اصحاب اجماع، مشایخ اجازه، کثرت روایت، وکالت از طرف امام معصوم(ع)، مصاحبت با معصوم(ع)، و صاحب اصل و کتاب بودن. او معتقد است این توثیقات، دلیلی بر توثیق نیست؛
  5. بررسی مفصل احادیث کتب اربعه و رد دلایلی که برای اثبات صحت همه روایات آن‌ها مطرح شده است؛
  6. معرفی مهم‌ترین منابع رجالی شیعه مانند رجال برقی، رجال کَشّی، رجال نجاشی، رجال ابن‌غضائری، فهرست شیخ طوسی، رجال شیخ طوسی و تشکیک در اصالت رجال ابن‌غضائری.[۷]

بخش‌ها

چهار بخش کتاب معجم رجال الحدیث به این شرح‌اند: اَسماء (نام‌ها)، کُنَی (کنیه‌ها)، القاب و نساء (زنان). در این بخش‌ها، در مجموع ۱۵۶۷۶ نام مطرح و بررسی شده است که البته برخی مشترک‌اند؛ یعنی به یک شخص اشاره دارند. در هریک از سه بخش اول، کسانی که نام، کنیه یا لقبشان در کتاب‌های رجالی یا در سند روایات آمده است، بررسی شده‌اند. بخش چهارم هم درباره زنانی است که در کتاب‌های رجالی یا سند روایت ذکر شده‌اند.[۸]

ویژگی‌های کتاب

برای کتاب معجم رجال الحدیث ویژگی‌ها و امتیازاتی نسبت به دیگر کتاب‌های رجالی بیان کرده‌اند که برخی به شرح زیر است.

  • نام تمام راویان اسناد کتب اربعه در این کتاب ذکر شده است؛ حتی آن‌ها که نامشان در کتاب‌های رجالی نیامده است.
  • نام همه روایانی که در کتاب‌های رجالی معروف و غیرمعروف آمده، در این اثر، یکجا گرد آمده است.
  • در این کتاب، امکان شناسایی «طبقهٔ راویان» به‌آسانی وجود دارد؛ زیرا در معرفی هر راوی، نام تمام کسانی که از او نقل کرده‌اند یا او از آن‌ها نقل کررده بیان شده است.
  • شرح‌حال راوی به‌صورت کامل آمده است.
  • علاوه بر گزارش دیدگاه دیگر رجالیان، نویسنده با معیارهای خاص خود، نظرش را دربارهٔ راوی گفته و به‌بیان دیگر، راوی را جرح و تعدیل کرده است.
  • یکی از آسیب‌‌های اسناد، «تصحیف» و «تحریف» در اسامی راویان است. برای مثال تبدیل حسن به حسین و برعکس، احمد به محمد و برعکس، «عن» به «بن» و برعکس. در این کتاب به این موضوع مهم توجه شده و اسامی تصحیح شده‌اند.[۹]

آثار مرتبط

برخی از آثار مرتبط با معجم رجال الحدیث عبارت‌اند از:

  1. دلیلُ مُعجَمِ رجالِ الحدیث، تألیف محمد سعید طریحی؛
  2. المعینُ علیٰ مُعجَمِ رجالِ الحدیث، تألیف سید محمدجواد حسینی بغدادی؛
  3. المفیدُ مِن مُعجَمِ رجالِ الحدیث، تألیف محمد جواهری؛
  4. درآمدی بر علم رجال، ترجمه مقدمه معجم رجال الحدیث، اثر عبدالهادی فقهی‌زاده.

پانویس

  1. پیری سبزواری، «آیت‌الله العظمی سید ابوالقاسم خویی؛ قرآن‌شناس بزرگ معاصر»، ص۳۰؛ انصاری قمی، «نجوم امت - حضرت آیت‌الله العظمی حاج سید ابوالقاسم خویی»، ص۵۷.
  2. شریف رازی، گنجینه دانشمندان، ۱۳۵۲–۱۳۵۴ش، ج۲، ص۳–۵؛ رئیس‌زاده، «خویی، ابوالقاسم»، ص۵۱۵.
  3. رئیس‌زاده، «خویی، ابوالقاسم»، ص۵۲۲.
  4. نگاه کنید به خویی، معجم رجال الحدیث، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۱۱-۱۲.
  5. مختاری، «نکته‌ها»، ص۲۲۲-۲۲۳.
  6. مختاری، «نکته‌ها»، ص۲۲۳؛ نگاه کنید به خویی، معجم رجال الحدیث، ج۱، ۱۴۱۳ق، صفحه ل.
  7. نگاه کنید به خویی، معجم رجال الحدیث، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۱۳و۱۴؛ نظری، «معرفی کتاب مرجع: معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرواة»، ۱۳۸۳ش، ص۱۴.
  8. علی‌نژاد، «معرفی یکی از مهم‌ترین آثار رجالی شیعه»، ص۱۶۴.
  9. علی‌نژاد، «معرفی یکی از مهم‌ترین آثار رجالی شیعه»، ص۱۷۷.

منابع

  • انصاری قمی، ناصرالدین، «نجوم امت: حضرت آیت‌الله العظمی خویی»، در مجله نور علم، دوره۴، ش۱۱، مهر و آبان ۱۳۷۱ش.
  • پیری سبزواری، حسین، «آیت‌الله العظمی سید ابوالقاسم خویی؛ قرآن‌شناس بزرگ معاصر»، در ماهنامه گلستان قرآن، ش۱۲۶، آبان ۱۳۸۱ش.
  • خویی، سید ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرواة، قم، مرکز نشر الثقافة الاسلامیة فی العالم، ۱۴۱۳ق.
  • رئیس‌زاده، محمد، «خویی، ابوالقاسم»، در دانشنامه جهان اسلام، تهران، بنیاد دایرة المعارف اسلامی، ۱۳۷۵ش.
  • شریف رازی، محمد، گنجینه دانشمندان، تهران، کتابفروشی اسلامیه، ۱۳۵۲–۱۳۵۴ش.
  • علی‌نژاد، ابوطالب، «معرفی یکی از مهم‌ترین آثار رجالی شیعه»، در شیعه‌شناسی، پاییز ۱۳۸۶ش، شماره ۱۹.
  • نظری، محمود، «معرفی کتاب مرجع: معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرواة»، در پیام بهارستان، اردیبهشت ۱۳۸۳ش، شماره ۳۵.
  • ربانی‌خواه، احمد، آشنایی با دانش و منابع رجالی شیعه.
  • مختاری، رضا، «نکته‌ها»، در کتاب شیعه، بهار و تابستان ۱۳۸۹، شماره ۱.