تیپو سلطان
| دومین حاکم سلطنت خداداد میسور هند | |
 نقاشی از تیپو سلطان | |
| اطلاعات شخصی | |
|---|---|
| نام | فتح علی خان بهادر |
| لقب | ببر میسور |
| تولد | ۲۹ آبان ۱۱۲۹ش (۲۰ ذوالحجه، ۱۱۶۳ق) |
| مرگ | ۸ خرداد ۱۱۷۸ش (۲۹ ذی‌القعده ۱۲۱۳ق) |
| پدر | حیدر علی خان بهادر |
| مادر | فاطمه یا فخرالنساء بیگم |
| فرزندان | ۱۲ پسر یک دختر |
| همسر/همسران | سلطان بیگم، رقیه بیگم، خدیجه زمان بیگم |
| دین | اسلام شیعه اثنا عشری |
| محل دفن | بنگلور |
| حکومت | |
| سمت | بادشاه |
| گستره حکمرانی | هندوستان جنوبی |
| آغاز حکومت | ۱۷۸۲م |
| پایان حکومت | ۱۷۹۹م |
| اقدامات مهم | مبارزه با کمپانی هند شرقی بریتانیا |
| آثار برجا مانده | مسجد اعلی سرینگاپتم، لال باغ |
| پس از | حیدر علی |
تِیْپُو سُلْطان، فتح علی خان بهادر (۱۷۵۰-۱۷۹۹م، ۱۱۶۳-۱۲۱۳ق) آخرین حاکم شیعی سلطنت مَیْسُور در جنوب هند است. وی در قرن هیجده میلادی چندین نبرد با ارتش کمپانی هند شرقی بریتانیا داشت که در برخی از آنها پیروز گشت. او مسلط بر زبانهای متعددی از جمله عربی، فارسی و انگلیسی بوده و زبان رسمی سلطنتش نیز فارسی بوده است۔
تیپو سلطان در ارتش در کنار پدرش حیدرعلی جنگید و بعد از فوت پدرش، حاکم میسور شد. او اصلاحات متعددی در زمان حکومت خود انجام داده است. تیپو را پایبند به نماز و روزه دانسته‌اند و نقل شده که بعد از بلوغ هیچ نمازی از وی قضا نشد. تیپو سلطان در نهایت از نیروهای انگلیسی شکست خورده و کشته شد.
جایگاه و اهمیت
تیپو سلطان پادشاهی شیعه بود[۱] که در هند سال‌ها علیه انگلیسی‌ها جنگید.[۲]
پدرش حیدر علی خان بهادر (حکومت: ۱۷۶۱-۱۷۸۲م) مؤسس نخستین حکومت مسلمان در ساحل مالابار در جنوب هند بود.[۳] مادر او فاطمه بیگم[۴] یا فخرالنساء بیگم از خانواده‌ای محترم دانسته شده است.[۵]
گفته می‌شود که از اجداد تیپو سلطان شخصی بنام «شیخ ولی محمد» در قرن دهم در زمان حکومت عادلشاهی از مکه به شهر دکنِ هندوستان آمد.[۶] پدربزرگ تیپو در ارتشِ نواب عابد خان[۷] و پدر وی حیدرعلی در ارتش نَنْدَراج سمت‌های مهمی داشتند.[۸] حیدرعلی مناصب مختلفی همانند سپه‌سالاری و استانداری را برعهده داشت.[۹] و در آخر فرمانروای میسور شد۔[۱۰] حیدرعلی جنگهای متعددی علیه مَراهَتَه‌ها و انگلیسی‌ها داشت.[۱۱] او در اول محرم سال ۱۱۹۷ق (۷ دسامبر ۱۷۸۲م) درگذشت.[۱۲]
تیپو سلطان را حاکمی روشنفکر و عادل دانسته‌اند که میان هندو و مسلمان هیچ فرقی قائل نمی‌شد[۱۳] و مناصب مهمی را نیز به هندوها داده بود.[۱۴]
تیپو در زمان حکومت خویش ضرب سکه به زبان فارسی کرد و دستور داد تمامی نامه‌های دربار، قوانین حکومتی و دستورات سلطنتی به فارسی نوشته و ثبت شود تیپو سلطان به زبان فارسی و اردو نیز شعر می گفت.[۱۵] بنابر نقل کتاب حملاتِ حیدری، تیپو بیشتر با زبان فارسی صحبت می‌کردہ۔[۱۶]
اقبال لاهوری کنار قبر تیپو سلطان خلوت می کند و اشعاری را می‌سراید.[۱۷] چند بیت از آن شعر اینطور هستند:
زندگینامه
تیپو سلطان ۲۰ نوامبر سال ۱۷۵۰م، ۲۰ ذی الحجه ۱۱۶۳ق در دِیْوَانْهَالی جنوب هند در ۳۳ کلومتری شهر بَنْگْلَور به دنیا آمد۔[۱۹]
در اسم او (تیپو سلطان فتح علی خان بهادر) کلمه تیپو از نام صوفی بزرگ مستان شاه تیپو و کلمه «فتح» از نام پدر بزرگ فتح علی و «علی» از نام پدرش حیدرعلی اخذ شده است۔[۲۰]
در سن پنج سالگی، تحصیلات خودش را آغاز نمود و علاوه بر علوم اسلامی، آموزش زبان عربی، فارسی، تامل، فرانسه و انگلیسی را شروع کرد۔[۲۱] وی دارای سه همسر بود و اولین عروسی او در سال ۱۵۷۴م انجام شد. وی سیزده فرزند داشت.[۲۲]
تیپو در نوجوانی آموزش‌های نظامی را از افسران فرانسوی که در خدمت پدرش بودند، فراگرفت.[۲۳] نخستین تجربۀ نظامی او، فرماندهی سواره نظام در جنگ با مَراهَتَه‌ها در ۱۷۶۷م بود.[۲۴] در سال ۱۷۶۷م مسئولیت هفت هزار نظامی را بر عهده گرفت و علیه ارتش کمپانی هند شرقی بریتانیا در جنگ شرکت کرد۔[۲۵] تیپو بعد از فوت پدرش در ۲۰ محرم سال ۱۱۹۶ق (۱۷۸۲م) بر تخت پادشاهی نشست.[۲۶]
وی در آخرین جنگ با انگلیسی‌ها در ۴ مه ۱۷۹۹م برابر با ۲۹ ذی‌القعده ۱۲۱۳ق در سن ۴۹سالگی همراه با سپاه خود کشته شد.[۲۷] نقل شده ژنرال هارس درکنار پیکر تیپو ایستاد و با خوشحالی تمام گفت: "از امروز هندوستان مال ماست."[۲۸] بر قبر تیپو سلطان در لال باغ (باغ قرمز) میسور ایالت کرناتک بارگاهی درست شده است که «گنبد سلطانی» خوانده می‌شود۔[۲۹]
سلطنت خداداد میسور
پادشاه میسور تیپو سلطان از دیدگاه مورخین خارجی، حاکمی است که رعایا را بزور مسلمان می کرد، ولی این بزرگ ترین دروغی است۔ و حق این است که او با هندوها رابطه دوستانه خوبی داشته است۔ یاد کارکردهای او قلب انسان را خوشنود میکند۔ نخست وزیر این انسان عظیم المرتبه یک شخص هندو بوده که با شرمساری اینو اعتراف میکنیم که او سالار آزادیها را با فریب تحویل دشمن تحویل داده است..
روزنامه ینگ اندیا
حکومتی را که حیدرعلی در سال ۱۱۷۱ق بنیانگذاری کرد توسط تیپو سلطان سلطنت خداداد میسور نامگذاری شد، این حکومت از سال ۱۷۶۱م تا ۱۷۹۹م ادامه یافت۔ پایتخت این دولت شهر میسور از ایالت کرناتک بوده است۔[۳۰] اولین حاکم آن حیدرعلی و آخرین آن تیپو سلطان بوده است۔[۳۱]
این سلطنت در قرن هیجده میلادی همزمان با زوال سلطنت گورکانیان آغاز[۳۲] به با کشته شدن تیپو سلطان به پایان رسید.[۳۳] با زوال گورکانیان، در هند ریاست‌های مختلفی اعلام استقلال نمودند.[۳۴] کمپانی هند شرقی بریتانیا با استفاده از این اختلافها، مناطق زیادی از هندوستان را تصاحب کرد۔[۳۵] حیدرعلی پدر تیپو سلطان نیز در چنین زمانی سلطنت خود را پایگذاری کرد و با استفاده از اختلافات راجاها مرزهای جغرافیایی خود را توسعه داد و قلمرو حکومت خود را از ۳۳ روستا به هشتاد هزار مایل مربع رساند۔[۳۶]
اصلاحات
تیپو سلطان در دورۀ حکومت خود، اصلاحات گوناگونی انجام داد.[۳۷] وی تشکیلات اداری و نظامی خود را براساس الگوهای اروپایی بازسازی کرد و به تجهیز نیروی دریایی خود پرداخت.[۳۸] وی ۹۹ اداره راه اندازی کرد.[۳۹] او به توسعۀ راه‌های ارتباطی توجه بسیار داشت؛ سدها را تعمیر کرد[۴۰] و برای حمایت از کشاورزان اصلاحاتی در نظام مالیاتی پدید آورد.[۴۱] دعوت از متخصصان خارجی برای ساخت کارخانه‌های جدید، ممنوعیت صادرات کتان برای حمایت از صنایع نساجی داخلی، دعوت بافندگان نقاط دیگر به قلمرو خود، و منع کشت خشخاش از دیگر اقدامات اصلاحی وی بوده است. در دورۀ تیپو، همچنین ارتباط بازرگانی میان میسور و عمان، ایران، عثمانی و حتی چین برقرار بود.
تیپو نام مناصب نظامی، قلعه‌ها، شهرها، ماه‌ها، اوزان و اندازه‌ها را تغییر داد و سکه‌هایی با نام‌های جدید ضرب کرد.[۴۲] وی تقویم هجری قمری رائج را با وضع تقویم جدید عوض کرد[۴۳] و طبق رسم هندوها برای هر شصت سال نیز اسامی جدیدی تعیین نمود۔[۴۴] تیپو سلطان برای سهیم کردن مردم مجلس شورا بنام «زمره غم نباشد» تشکیل داد.[۴۵] تیپو بانک تاسیس نمود و به مردم از آن طریق وام میداد.[۴۶]
وی در تاریخ هندوستان اولین بار سرشماری کرد، بنام «جامعة الامور» یک دانشگاه تاسیس نمودند.[۴۷]
در امور نظامی، او اولین حاکمی است که راکت را ایجاد کرد، ارتش دریایی تشکیل داد۔[۴۸] آئینهای ضد دینی را قدغن نمود، تفاوت طبقاتی را ممنوع کرد.[۴۹]
در عبادت خانه های هندو رسم قربانی انسان را ممنوع کرد، قبل از تیپو در سلطنت تَرَایوکور زنان دِلَتْ هندو( زنانی که از طبقه پایین جامعه بشمار می آمدند) موظف بودند که سر و سینه خود را نپوشانند، تیپو این رسم را متوقف کرد۔[۵۰]
روابط خارجی
تیپوسلطان، اهداف استعماری انگلستان در هند را به خوبی می‌دانست و هیچ‌گاه حاضر نشد به نفع خود و برضد هیچ حکمران مسلمان یا هندو با نیروی انگلیسی متحد شود.[۵۱]
او در روابط خود با دولت‌های محلیِ دیگر رویکردی ضد استعماری داشت و می‌خواست حکومت‌های محلی کشورهای اسلامی علیه انگلیسی‌ها متحد شوند. از همین رو، نمایندگانی به دهلی، اوده، حیدرآباد، کشمیر، پونا، افغانستان، عربستان، امپراتوری عثمانی و ایران فرستاد.[۵۲]
روابط تیپو سلطان با دولت فرانسه نیز متأثر از رویکرد ضدانگلیسی او بود و می‌کوشید تا از رقابت دو قدرت به نفع خود استفاده کند.[۵۳]
اما با حملۀ ناپلئون به مصر، نگرانی انگلستان از روابط تیپوسلطان با فرانسه افزایش یافت و در عزم این کشور بر یکسره کردن کار تیپو تأثیر خاص گذاشت.[۵۴]
ویژگیهای اخلاقی
نقل شده است که تیپو همیشه باوضو بوده[۵۵] و هیچ نمازی از وی قضا نشده است.[۵۶] در هیمن زمینه نقل شده که بعد از تکمیل بنای مسجد اعلی سرینگاپتنم اعلام شد که هر که برگردنش نماز قضا نیست او برای امامت نماز پیش بیاد برای امامت نماز جماعت، آنوقت فقط تیپو جلو می آید۔[۵۷] همیشه بعد از نماز فجر مشغول تلاوت قرآن بود۔[۵۸]
بخاطر حیا هیچ وقت تیپو لباس در نمی آورد و تاحیات جز دست و پاها عضو دیگر از بدن را کسی ندیده است رفتن به حج خیلی اشتیاق داشته ولی جنگهای متوالی فرصت ان را به وی نداد۔ بخاطر دینداری، پادشاهی خود را سلطنت خداداد نامگذاری کرد۔[۵۹] گفته شده است که در فنون رزمی وقتی بر حریف پیروز می شد احساس خوشحالی نمی کرد و اگر شکست می خورد به حریف تبریک میگفت.[۶۰]
عدالت با مردم
تیپو سلطان در بین رعایت خود فرقی میان مسلمان و هندو فرقی قائل نبود و مناصب اهمی را نیز به هندوها داده بودند.[۶۱] </ref> گزارش‌ها حاکی از این است که او برای تراشیدن بت‌ها و ساخت بت‌خانه‌ها نیز پول و زمین اختصاص میداده است.[۶۲] ادیان مختلف در در برگزاری مراسم مذهبی خود آزاد بودند[۶۳]
اما برخی مورخین غربی، تیپو را یک حاکم متعصب معرفی میکنند و می‌گویند او مردم را وادار به پذیرش اسلام می‌کردند.[۶۴] بهمین علت در سال ۲۰۲۰م وقتی که دولت می‌خواست دانشگاهی در میسور بنام تیپو تاسیس نماید ولی احزاب افراطی هند مخالفت کردند.[۶۵]
پژوهشگران هندی متعصب بودن تیپو سلطان را رد میکنند و متعصب جلوه دادن تیپو را تقشه و توطئه کمپانی شرقی هند علیه تیپو می‌دانند۔[۶۶] او میگوید که وضعیت قرن هیجدهم را به اوضاع امروز نمی‌توان مقایسه کرد.[۶۷]
محب الحسن مورخ هندی نیز می‌نویسد که اگر تیپو گاها از هندوها کسی را وادار به تبدیل مذهب نموده باشد آنها کسانی بودند که بارها ارتکاب خیانت می شدند و بعنوان مجازات چنین کاری میکرد، یا اگر کسی می خواست از مذهب هندو به مذهب دیگری بپیوندد به او میگفت اگر چنین قرار باشد پس به مذهب حاکم شما بپیوندید۔[۶۸] محب‌الحسن برای استشهاد حرف خود می‌نویسد که این کار جز مناطق کورگ و مالابار در جای دیگری گزارش نشده است و در این دو جا خیانت به سلطنت میسور زیاد بوده است.[۶۹]
جنگ با انگلیس
تیپو در دوران حکومتش با مراهته‌ها، انگلیسی‌ها و استقلال طلبان جنگهای متعددی داشت و از چهار جنگ علیه استعمار انگلیس سه جنگ در زمان تیپو رخ داد۔ اولین جنگ(۱۷۶۶-۱۷۶۹) در زمان حیدرعلی پدر تیپو به وقوع پیوست.[۷۰] دومین جنگ(۱۷۸۰-۱۷۸۴) ۴سال به درازا کشید.[۷۱] تیپوسلطان در این لشکرکشی از فرماندهان مهم سپاه پدر بود و اَرْکَات و بَنْگَلَور را فتح کرد.[۷۲] در میانه جنگ حیدرعلی بخاطر سرطان درگذشت و تیپو سلطان پادشاه گردید.[۷۳] انگلیسی‌ها در این جنگ نیز شکست خورد۔[۷۴]
تیپو سلطان در سومین جنگ(۱۲۰۴-۱۲۰۶ق/۱۷۹۰-۱۷۹۲م) علیه ارتش کمپانی هند شرقی بریتانیا با حمله تیپو سلطان به تراوانکور آغاز شد و دو سال به درازا کشید.[۷۵] در این جنگ بعضی از مناطق سلطنت میسور به انگلیسی‌ها واگذار شد[۷۶] ۳۳ میلیون روپیه غرامت جنگی پرداخت کرد.[۷۷] دو پسر تیپو به عنوان گروگان و تضمین در اختیار انگلیسی‌ها قرار گرفت.[۷۸] با پیروزی انگلستان، ارتباط میسور با دریا قطع شد و جادۀ اصلی مدرس به سرینگاپاتام به دست نیروهای انگلیسی افتاد و در حقیقت، سلطۀ انگلستان بر جنوب هند از این زمان آغاز شد.[۷۹]
جنگ چهارم(۱۷۹۸-۱۷۹۹) بخاطر خیانت داخلی، سپاه تیپو شکست می‌خورد۔[۸۰] یکی از علل اصلی این شکست، خیانت و روابط پنهانی برخی از اطرافیان تیپوسلطان از جمله صادق، سپهسالار تیپو با انگلیسی‌ها دانسته شده است.[۸۱] ارتش انگلیس وارد شهر شدند و به قصر تیپوسلطان حمله کردند.[۸۲]
در زمانیکه تیپو در محاصره دشمن بود یکی از سربازان وی به او پیشنهاد میدهد که تسلیم شود در جواب، تیپو میگوید «زندگی یک روزه شیر بهتر از عمر صد ساله شغال است.»[۸۳] در این جنگ تیپو سلطان به شهادت می‌رسد.[۸۴]
آثار
دو مجلد از نامه‌های تیپو سلطان که به فارسی نگاشته، دردست است و گزیده‌ای از این نامه‌ها را ویلیام کریک پاتریک به انگلیسی ترجمه و با شرح و توضیح در لندن (۱۸۱۱م) به چاپ رسانده است.[۸۵]
یکی از بزرگترین باغ‌های گل هند موسوم به لال باغ یا باغ قرمز در بنگلور هند که توسط پدرش حیدرعلی آغاز شده بود در زمان وی به اتمام رسید.[۸۶]
در دورۀ تیپو بناهای زیبای مشهوری ساخته شد، مانند مسجد جامع سرینگاپاتام و بنای مشهور و زیبای «دریا دولت» که کاخ تابستانی او بود و اکنون از مکان‌های مهم گردشگری در هند است.[۸۷]
تک نگاری
شرح حال تیپو سلطان را مستشرقین زودتر نوشتند ولی هدف انها نشان دادن چهره‌ی منفی تیپو و جلوگیری جریانهای ضد استعماری دانسته شده است. درباره تیپو سلطان کتابهای متعددی بزبان اردو نوشته شده است و کتابی تحت عنوان نشان حیدری توسط سید میرحسین کریمی نوشته شده است که بخش دوم را به شرح حال تیپو اختصاص داده است۔[۸۸]
رمان‌هایی نیز نوشته شده است و نسیم حجازی دو تا رمان نوشت.[۸۹] بگوان ایس کدوانی نیز رمانی تحت عنوان شمشیر تیپو سلطان نوشت و بر مبنای آن در سال ۱۹۹۰م فیلم سریالی به کارگردانی اکبرخان از فیلمنامه نویس، کارگردان، بازیگر هند ساخته شد و به زبانهای مختلف از جمله فارسی ترجمه و در ایران پخش شد.[۹۰]
پانویس
- ↑ رضوی، علی حسین، تاریخ شیعیان علی، ۲۰۰۶ء، ص ۵۸۴۔
- ↑ حسنی ندوی، تیپو سلطان شهید ایک تاریخ ساز قائد، ۱۴۳۳ق، ص۲۴۔
- ↑ انصاری و توسلی، «تیپو سلطان»، در دانشنامه جهان اسلام، ۱۳۸۳ش، ج۸ ص۷۶۹.
- ↑ محمود، تاریخ سلطنت خداداد، ۱۹۳۹م، ص۱۹۴۔
- ↑ انصاری و توسلی، «تیپو سلطان»، در دانشنامه جهان اسلام، ۱۳۸۳ش، ج۸ ص۷۶۹.
- ↑ کرمانی، نشان حیدری، ترجمه: محمود احمد فاروقی، ۱۹۶۰م، ص۲۶؛ انصاری و توسلی، «تیپو سلطان»، در دانشنامه جهان اسلام، ۱۳۸۳ش، ج۸ ص۷۶۹.
- ↑ کرمانی، نشان حیدری، ترجمه: محمود احمد فاروقی، ۱۹۶۰م، ص۳۴؛ انصاری و توسلی، «تیپو سلطان»، در دانشنامه جهان اسلام، ۱۳۸۳ش، ج۸ ص۷۶۹.
- ↑ محمود، تاریخ سلطنت خداداد، ۱۹۳۹م، ص۵۴۔
- ↑ حسنی ندوی، تیپو سلطان شهید ایک تاریخ ساز قائد، ۱۴۳۳ق، ص۲۳۔
- ↑ محمود، تاریخ سلطنت خداداد، ۱۹۳۹م، ص۶۵۔
- ↑ حسنی ندوی، تیپو سلطان شهید ایک تاریخ ساز قائد، ۱۴۳۳ق، ص۲۴۔
- ↑ کرمانی، نشان حیدری تاریخ تیپو سلطان، ترجمه محمود احمد فاروقی، ۱۹۶۰م، ص۲۵۷
- ↑ محب الحسن، تاریخ تیپو سلطان، ۱۹۸۲م، ص۴۹۰۔
- ↑ ر.ک: محب الحسن، تاریخ تیپو سلطان، ۱۹۸۲م، ص۴۹۱۔
- ↑ نسیم کمپانی، «تیپو سلطان و علاقه او به زبان فارسی و سبک زندگی ایرانی» وبگاه مرکز دائرۃ المعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ محمود، تاریخ سلطنت خداداد میسور، ۱۹۳۹م، ص۴۸۳.
- ↑ «اقبال لاهوری جاویدنامه»، سایت گنجور
- ↑ «اقبال لاهوری جاویدنامه»، سایت گنجور
- ↑ محمود، تاریخ سلطنت خداداد، ۱۹۳۹م، ص۱۹۴۔
- ↑ جی آر اعوان، تیپو سلطان شهید... برطانوی سامراج کے لئے سدِ سکندری، روزنامه نوائے وقت۔
- ↑ حسنی ندوی، تیپو سلطان شهید ایک تاریخ ساز قائد، ۱۴۳۳ق، ص۲۷۔
- ↑ حسنی ندوی، تیپو سلطان شهید ایک تاریخ ساز قائد، ۱۴۳۳ق، ص۲۹،۳۶۸۔
- ↑ سیدحسین زاده، «تیپو سلطان»، در دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۸۷ش، ج۱۶ ص۶۱۴.
- ↑ سیدحسین زاده، «تیپو سلطان»، در دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۸۷ش، ج۱۶ ص۶۱۴.
- ↑ محمود، تاریخ سلطنت خداداد، ۱۹۳۹م، ص۱۹۸۔
- ↑ حسنی ندوی، تیپو سلطان شهید ایک تاریخ ساز قائد، ۱۴۳۳ق، ص۳۰۔
- ↑ حسنی ندوی، تیپو سلطان شهید ایک تاریخ ساز قائد، ۱۴۳۳ق، ص۳۱۔
- ↑ ندوی، سیرت تیپو سلطان، ۱۴۲۰ق، ص۳۴۳.
- ↑ اعظمی، شیرِ میسور ٹیپو سلطان :حیات اور کارنامے، وبگاه نیا سویرا.
- ↑ کریمی ندوی، چند ایام تیپو سلطان کے دیار میں، ۲۰۱۷م، ص۲۳۔
- ↑ کرمانی، نشان حیدری تاریخ تیپو سلطان، ترجمه محمود احمد فاروقی، ۱۹۶۰ء ص۷۵
- ↑ ساموئل سترندبرگ، تیپو سلطان(شیر میسور)، مترجم: محمد زاهد ملک، ص۲۶۔
- ↑ حسنی ندوی، تیپو سلطان شهید ایک تاریخ ساز قائد، ۱۴۳۳ق، ص۴۴۔
- ↑ ساموئل سترندبرگ، تیپو سلطان(شیر میسور)، مترجم: محمد زاهد ملک، ص۲۶۔
- ↑ ساموئل سترندبرگ، تیپو سلطان(شیر میسور)، مترجم: محمد زاهد ملک، ص۲۶۔
- ↑ حسنی ندوی، تیپو سلطان شهید ایک تاریخ ساز قائد، ۱۴۳۳ق، ص۲۳۔
- ↑ تیپو سلطان کی بهادری اور اصلاحات، نیوز فلیکس
- ↑ سیدحسین زاده، «تیپو سلطان»، در دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۸۷ش، ج۱۶ ص۶۱۵.
- ↑ صدیقی علیگ، ایک عظیم مجاهد: شیر میسور تیپو سلطان، قومی آواز ویب سائت۔
- ↑ تیپو سلطان کی بهادری اور اصلاحات، نیوز فلیکس
- ↑ اعظمی، شیرِ میسور ٹیپو سلطان :حیات اور کارنامے، وبگاه نیا سویرا.
- ↑ سیدحسین زاده، «تیپو سلطان»، در دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۸۷ش، ج۱۶ ص۶۱۵؛ کرمانی، نشان حیدری تاریخ تیپو سلطان، ترجمه محمود احمد فاروقی، ۱۹۶۰م ص۳۰-۳۱؛ محمود، تاریخ سلطنت خداداد میسور، ۱۹۳۹م ص۴۹۹۔
- ↑ کرمانی، نشان حیدری تاریخ تیپو سلطان، ترجمه محمود احمد فاروقی، ۱۹۶۰ء ص۳۰-۳۱
- ↑ محمود بنگلوری، تاریخ سلطنت خداداد میسور، ۱۹۳۹م، ص۴۹۹۔
- ↑ اعظمی، شیرِ میسور ٹیپو سلطان :حیات اور کارنامے، وبگاه نیا سویرا.
- ↑ تیپو سلطان کی بهادری اور اصلاحات، نیوز فلیکس
- ↑ تیپو سلطان کی بهادری اور اصلاحات، نیوز فلیکس
- ↑ صدیقی علیگ، ایک عظیم مجاهد: شیر میسور تیپو سلطان، قومی آواز ویب سائت۔
- ↑ اعظمی، شیرِ میسور ٹیپو سلطان :حیات اور کارنامے، وبگاه نیا سویرا.
- ↑ صدیقی علیگ، ایک عظیم مجاهد: شیر میسور تیپو سلطان، قومی آواز ویب سائت۔
- ↑ سیدحسین زاده، «تیپو سلطان»، در دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۸۷ش، ج۱۶ ص۶۱۶.
- ↑ سیدحسین زاده، «تیپو سلطان»، در دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۸۷ش، ج۱۶ ص۶۱۶.
- ↑ سیدحسین زاده، «تیپو سلطان»، در دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۸۷ش، ج۱۶ ص۶۱۴.
- ↑ سیدحسین زاده، «تیپو سلطان»، در دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۸۷ش، ج۱۶ ص۶۱۴.
- ↑ عیشته الراضیه، شیر میسور تیپو سلطان، روزنامه نوائے وقت
- ↑ عیشته الراضیه، شیر میسور تیپو سلطان، روزنامه نوائے وقت
- ↑ اعظمی،شیرِ میسور ٹیپو سلطان :حیات اور کارنامے، وبگاه نیا سویرا.
- ↑ عیشته الراضیه، شیر میسور تیپو سلطان، روزنامه نوائے وقت
- ↑ عیشته الراضیه، شیر میسور تیپو سلطان، روزنامه نوائے وقت
- ↑ ساموئل سترندبرگ، تیپو سلطان(شیر میسور)، مترجم: محمد زاهد ملک، ص۲۴۔
- ↑ ر.ک: محب الحسن، تاریخ تیپو سلطان، ۱۹۸۲م، ص۴۹۱۔
- ↑ محب الحسن، تاریخ تیپو سلطان، ۱۹۸۲م، ص۴۹۰۔
- ↑ محب الحسن، تاریخ تیپو سلطان، ۱۹۸۲م، ص۴۹۰۔
- ↑ محب الحسن، تاریخ تیپو سلطان، ص۴۹۰۔
- ↑ ظهور حسین، انگریزوں نے تیپو سلطان کو متعصب حکمران کے طور پر کیوں پیش کیا؟
- ↑ محب الحسن، تاریخ تیپو سلطان، ۱۹۸۲م، ص۴۹۵؛ ظهور حسین، انگریزوں نے تیپو سلطان کو متعصب حکمران کے طور پر کیوں پیش کیا؟
- ↑ نگاه کنید: ظهور حسین، انگریزوں نے تیپو سلطان کو متعصب حکمران کے طور پر کیوں پیش کیا؟
- ↑ محب الحسن، تاریخ تیپو سلطان، ۱۹۸۲م، ص۴۹۵۔
- ↑ محب الحسن، تاریخ تیپو سلطان، ۱۹۸۲م، ص۴۹۵۔
- ↑ محمود، تاریخ سلطنت خداداد، ۱۹۳۹م، ص۱۹۸۔
- ↑ محمود، تاریخ سلطنت خداداد، ۱۹۳۹م، ص۱۳۹-۱۴۰۔
- ↑ سیدحسین زاده، «تیپو سلطان»، در دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۸۷ش، ج۱۶ ص۶۱۵.
- ↑ محمود، تاریخ سلطنت خداداد، ۱۹۳۹م، ص۱۵۴-۱۵۵۔
- ↑ محمود، تاریخ سلطنت خداداد، ۱۹۳۹م، ص۱۹۹۔
- ↑ سیدحسین زاده، «تیپو سلطان»، در دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۸۷ش، ج۱۶ ص۶۱۵.
- ↑ محمود، تاریخ سلطنت خداداد، ۱۹۳۹م، ص۲۵۰۔
- ↑ محمود، تاریخ سلطنت خداداد، ۱۹۳۹م، ص۲۶۱۔
- ↑ محمود، تاریخ سلطنت خداداد، ۱۹۳۹م، ص۲۶۲۔
- ↑ سیدحسین زاده، «تیپو سلطان»، در دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۸۷ش، ج۱۶ ص۶۱۵.
- ↑ حسنی ندوی، تیپو سلطان شهید ایک تاریخ ساز قائد، ۱۴۳۳ق، ص۴۲-۴۳۔
- ↑ سیدحسین زاده، «تیپو سلطان»، در دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۸۷ش، ج۱۶ ص۶۱۴.
- ↑ سیدحسین زاده، «تیپو سلطان»، در دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۸۷ش، ج۱۶ ص۶۱۴.
- ↑ حسنی ندوی، تیپو سلطان شهید ایک تاریخ ساز قائد، ۱۴۳۳ق، ص۴۲۔
- ↑ حسنی ندوی، تیپو سلطان شهید ایک تاریخ ساز قائد، ۱۴۳۳ق، ص۴۴۔
- ↑ سیدحسین زاده، «تیپو سلطان»، در دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۸۷ش، ج۱۶ ص۶۱۶.
- ↑ نسیم کمپانی، «تیپو سلطان و علاقه او به زبان فارسی و سبک زندگی ایرانی» وبگاه مرکز دائرۃ المعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ نسیم کمپانی، «تیپو سلطان و علاقه او به زبان فارسی و سبک زندگی ایرانی» وبگاه مرکز دائرۃ المعارف بزرگ اسلامی۔
- ↑ الیاس ندوی، سیرت تیپو سلطان، ۱۴۲۰ق، ص۲۱
- ↑ قریشی، عظیم مجاهد تیپو سلطان، تاریخ اخذ، ۴ مه ۲۰۱۷م
- ↑ قریشی، عظیم مجاهد تیپو سلطان
منابع
- اعظمی، محمد هاشم،شیرِ میسور ٹیپو سلطان :حیات اور کارنامے، وبگاه نیا سویرا، تاریخ بازدید: ۲۰ اسفند ۱۴۰۱ش.
- انصاری، شریف النساء و توسلی، محمد مهدی، «تیپو سلطان»، در دانشنامه جهان اسلام، تهران، بنیاد دایرة المعارف اسلامی، ۱۳۸۳ش.
- تیپو سلطان کی بهادری اور اصلاحات، نیوز فلیکس، ۲۷ جنوری، ۲۰۲۱، تاریخ درج: ۱۶ فروری ۲۰۲۳م.
- جی آر اعوان، تیپو سلطان شهید... برطانوی سامراج کے لئے سدِ سکندری، روزنامه نوائے وقت، تاریخ درج ۴ مه ۲۰۱۵، تاریخ اخذ: ۱۹ فروری ۲۰۲۳م۔
- حسنی ندوی، سید محمد واضح رشید، تیپو سلطان شهید ایک تاریخ ساز قائد، مجلس تحقیقات و نشریات اسلام لکهنو، ۱۴۳۳ق، ۲۰۱۱م.
- دهلوی، دپتی لال نگم، سوانح عمری سلطان تیپو، اسلامیه پرنتنگ پبلشنگ کمپنی دهلی،۱۹۰۶م۔
- رضوی، علی حسین، تاریخ شیعیان علی، امامیه آکادمی کراچی، ۲۰۰۶م۔
- ساموئل سترندبرگ،Tipu Sultan (The Tiger of Mysore) تیپو سلطان(شیر میسور) ، مترجم: محمد زاهد ملک، علم و عرفان پبلشرز لاهور۔
- سیدحسین زاده، هدی، «تیپو سلطان»، در دائرة المعارف بزرگ اسلامی، تهران، مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۸۷ش
- صدیقی، شاهد، ایک عظیم مجاهد: شیر میسور تیپو سلطان، درج ۲۰ نومبر ۲۰۲۰، تاریخ اخذ: ۱۴ فروری ۲۰۲۳م۔
- ظهور حسین، انگریزوں نے تیپو سلطان کو متعصب حکمران کے طور پر کیوں پیش کیا؟ تاریخ درج: ۴ مه ۲۰۲۱ تاریخ اخذ: ۱۴ فروری ۲۰۲۳م۔
- علامه اقبال، ضرب کلیم،تیپو سلطان کی وصیت
- علامه اقبال لاهوری » جاویدنامه »، سایت گنجور۔
- عیشته الراضیه، شیر میسور تیپو سلطان، روزنامه نوائے وقت، تاریخ درج ۳ مه ۲۰۱۸م تاریخ اخذ: ۱۶ فروری ۲۰۲۳م.
- قریشی، محمد ارشد، عظیم مجاهد تیپو سلطان، ۴ مه ۲۰۱۷م، تاریخ اخذ: ۱۴ فروری ۲۰۲۳م.
- کرمانی، سید میر حسین علی، نشان حیدری تاریخ تیپو سلطان، ترجمه محمود احمد فاروقی، ۱۹۶۰م.
- کریمی ندوی، محمد حماد، چند ایام تیپو سلطان کے دیار میں، الاسلام آکادمی، مردیشور بھتکل، کاروار، کرناتک هند، ۱۴۳۸ق.
- لئیق احمد، علامه اقبال کی کتاب جاوید نامه کا مختصر مطالعه، مرآۃ العارفین انترنیشنل سایت، تاریخ درج نومبر ۲۰، تاریخ اخذ ۲۰ فروری ۲۰۲۳م۔
- محب الحسن، تاریخ تیپو سلطان، مترجم: مترجم حامدالله افسر اور عتیق صدیقی، ترقی اردو بیورو نئی دهلی، ۱۹۸۲م۔
- محمود بنگلوری، محمود خان، تاریخ سلطنت خداداد میسور، مطبوعه برقی کوثر پریس بنگلور، ۱۹۳۹م.
- ندوی، الیاس، سیرت تیپو سلطان، کاکوری آفست پریس لکهنؤ ۱۴۲۰ق، ۱۹۹۹م۔
- نسیم کمپانی، «تیپو سلطان و علاقه او به زبان فارسی و سبک زندگی ایرانی» وبگاه مرکز دائرۃ المعارف بزرگ اسلامی، درج مطلب، ۲۰ خرداد ۱۳۹۶ش، تاریخ بازدید: ۱۸ اسفند ۱۴۰۱ش.
پیوند به بیرون
- منبع مقاله : دائرة المعارف بزرگ اسلامی