علی‌نامه (کتاب)
 چاپ حروفی علی‌نامه کهن‌ترین حماسه شیعی درباره امام علی(ع) | |
| اطلاعات کتاب | |
|---|---|
| نویسنده | ربیع |
| تاریخ نگارش | ۴۸۲ق |
| موضوع | روایت حماسی خلافت امام علی(ع) و دو جنگ جمل و صفین |
| سبک | منظومه‌ای در قالب مثنوی و در بحر متقارب |
| زبان | فارسی |
| به تصحیح | رضا بیات و ابوالفضل غلامی |
| تعداد جلد | ۱ |
| تعداد صفحات | ۶۲۶ |
| قطع | وزیری |
| اطلاعات نشر | |
| ناشر | میراث مکتوب |
| محل نشر | تهران |
| تاریخ نشر | ۱۳۸۹ش |
| نوبت چاپ | اول |
| شمارگان | ۲۰۰۰ |
| شابک | 6-001-203-600-978 |
علی‌نامه منظومه‌ای حماسی و شیعی به زبان فارسی از قرن پنجم قمری درباره مناقب و جنگ‌های امام علی(ع) با ناکثین و قاسطین است. معرفی و انتشار علی‌نامه پیشینه سُرایش منظومه‌های فارسی حماسی شیعی را چهار قرن به‌عقب برده است. سُراینده علی‌نامه منظومه‌اش را نخستین حماسه‌سرایی درباره جنگ‌های امام علی(ع) در زبان فارسی برشمرده است.
علی‌نامه ولایت‌نامه‌ای یکسر در خدمت تبلیغ اعتقادات شیعی قلمداد شده است. سراینده علی‌نامه شخصی ناشناخته به نام یا تَخَلُّص ربیع است که او را دارای عقیده‌ای راسخ به تشیع دوازده‌امامی دانسته‌اند. از نظر رویکرد شیعی گفته شده که او، در عین احترام نسبت به خلفای سه‌گانه، انتخاب آنان به‌عنوان خلیفه از پس رخداد سقیفه بنی‌ساعده را ناشی از اجتهادی در مقابل نص موجود در واقعه غدیر قلمداد کرده است. شاعر، بنابر مصلحت، در مباحث اختلافی میان شیعه و اهل‌سنت درباره خلافت به‌تفصیل وارد نشده و فقط از آن با عنوان «کِینِ کُهَن» یاد کرده است.
بستر سرایش علی‌نامه وجود تمایلات شیعی در قرن پنجم قمری و تأثیر آن در گسترش آیین مناقب‌خوانی دانسته شده است. علی‌نامه را از آثار مربوط به آیین مناقب‌خوانی در برابر فضائل‌خوانیِ اهل‌سنت برای خلفای سه‌گانه تلقی کرده‌اند. مقابله با شاهنامه‌خوانی مهم‌ترین انگیزه سرایش این منظومه از سوی شاعر عنوان شده است. مهم‌ترین منبع علی‌نامه روایات تاریخی ابومخنف دانسته شده است.
جایگاه، اهمیت و ویژگی‌ها
علی‌نامه منظومه‌ای حماسی و شیعی به زبان فارسی از قرن پنجم قمری درباره مناقب و جنگ‌های امام علی(ع) با ناکثین و قاسطین[۱] که پیشینه سرایش منظومه‌های فارسی حماسی شیعی را چهار قرن به‌عقب می‌برد.[۲] تا پیش از پیدا‌شدن این منظومه، قدیمی‌ترین حماسه شناخته‌شده شیعی منظومه خاوران‌نامه ابن‌حسام خوسْفی (درگذشت: ۸۷۵ق) دانسته می‌شد که چهار قرن بعد از علی‌نامه و در عصر تیموریان سروده شده بود.[۳] سراینده علی‌نامه[۴] منظومه‌اش را نخستین حماسه‌سرایی درباره جنگ‌های امام علی(ع) در زبان فارسی برشمرده است.[۵]
محمدرضا شفیعی کَدْکَنی، ادیب و پژوهشگر، علی‌نامه را منظومه‌ای یکسر در خدمت تبلیغ اعتقادات شیعی قلمداد کرده است.[۶] از نظر رویکرد شیعی، گفته شده[۷] که شاعر، در عین احترام نسبت به خلفای سه‌گانه،[۸] انتخاب آنان به‌عنوان خلیفه از پس رخداد سقیفه بنی‌ساعده را ناشی از اجتهادی در مقابل نص موجود در واقعه غدیر قلمداد کرده است.[۹] به‌گفته شفیعی کدکنی،[۱۰] شاعر بنابر مصلحت در مباحث اختلافی میان شیعه و اهل‌سنت درباره خلافت به‌تفصیل وارد نشده و فقط از آن با عنوان «کِین کُهَن»[۱۱] یاد کرده است. [یادداشت ۱]در متن علی‌نامه از امام علی(ع) با القاب متنوعی یاد شده است؛ از جمله ولیّ، وصیّ، نص، صالح المؤمنین،[۱۲] مرتضی، حیدر و شاه عرب.[۱۳]
اگر با خیانت ببودی علی
نخواندیش یزدان ولیّ وفیّ
همیدون که بُد اختیار خدای
شب و روز بُد پیشکار خدای
ز موسی و عیسی و نوح و خلیل
نشان داشت آن شه‌سوار جلیل
به حلم اندرون بود نوح حلیم
به خشم اندرون بود همچون کلیم
به هر نذر در بُد خلیل از وفا
چو عیسی بد او زاهد و پارسا
به علم اندرون آدم دیگر است
ز نفس محمد یکی گوهر است
چو تخم همه راستی حیدر است
ز روی یقین نفس پیغمبر است
کسی کاو خلاف آورد اندر این
بود دشمن مصطفای امین[۱۴]
منظومه علی‌نامه نوعی ولایت‌نامه به‌شمار رفته است؛[۱۵] ولایت‌نامه‌ها، حماسه‌های منظومی دانسته شده‌اند که در آنها شرح دلاوری‌های امام علی(ع) با آمیختن واقعیت با افسانه ارائه شده است.[۱۶] گفته شده که علی‌نامه در مقایسه با سایر ولایت‌نامه‌ها بسیار واقع‌گرایانه‌تر است و بسیاری از نقل‌های آن با واقعیت‌های تاریخی مطابقت دارد.[۱۷]
علی‌نامه منظومه‌ای است در قالب مثنوی در بحر متقارب (بحر شاهنامه)[۱۸] که تعداد ابیات آن ۱۱۲۳۱ بیت است.[۱۹] از اشارات شاعر استنباط شده که او این منظومه را از محرم تا ذی‌الحجه سال ۴۸۲ق، به‌مدت یازده ماه، سروده است.[۲۰]
بستر سرایش
بستر پیدایش علی‌نامه را وجود تمایلات شیعی در قرن پنجم، به‌ویژه در خراسان، دانسته شده است؛ وجود خاندان‌ها شیعی دارای وجهه و نفوذ اجتماعی و سیاسی نمودی از این تمایلات قلمداد شده است.[۲۱] از جمله خاندان‌های صاحب نفوذ در خراسان، خاندانی دانسته شده که شاعر علی‌نامه، کتابش را به یکی از بزرگان آن، با نام سید علی بن طاهر، اهدا کرده است.[۲۲] شفیعی کدکنی این شخص را کسی دانسته که نسبش، بنابر لُبابُ الاَنْساب[۲۳] بیهقی، با یازده واسطه از طریق علی بن جعفر عریضی به امام صادق(ص) متصل شده است.[۲۴] خاندان عریضی در آن دوران از خاندان‌های صاحب نفوذ در منطقه بیهق به‌شمار می‌رفته است.[۲۵]
بر بستر تمایلات شیعی در ایران قرن پنجم، وجود آیین مناقب‌خوانی هم به‌عنوان بستری برای سرایش علی‌نامه تلقی شده است.[۲۶] علی‌نامه را از آثار مربوط به آیین مناقب‌خوانی در برابر فضائل‌خوانی اهل‌سنت برای خلفای سه‌گانه تلقی کرده‌اند.[۲۷] بر اساس این آیین، هدف شاعر علی‌نامه را، علاوه بر ارائه تاریخ رویدادهای دوران خلافت امام علی(ع)، اثبات حقانیت امام(ع) و تشیع دوازده‌امامی تلقی کرده‌اند.[۲۸] شاعر در جایی عنوان کرده که گروهی از سنیان، چون کَرّامیّه، شاهنامه‌خوانی را برای مقابله با مناقب‌خوانی شیعی، که با استفاده از متونی چون علی‌نامه و حمزه‌نامه انجام می‌شده، ایجاد کرده‌اند.[۲۹]
| « | محمدرضا شفیعی کدکنی درباره علی‌نامه: تا به چشم خود ندیدم باور نکردم؛ شما نیز حق دارید که باور نکنید: یک حماسه منظوم پارسی در مناقب و مغازی امام علی بن ابی‌طالب(ع) از قرن پنجم، یعنی حدود نیم قرن بعد از نشر شاهنامه فردوسی و در حجم حدود دوازده هزار بیت با اسلوبی کهن و نوادری از لغات و ترکیبات که گاه در فرهنگ‌ها شواهد آنها را به‌دشواری می‌توان یافت.[۳۰] | » |
نام، انگیزه سرایش و منابع تاریخی
به‌نقل محققان،[۳۱] سراینده علی‌نامه بارها نام کتاب خود را علی‌نامه خوانده[۳۲] و آن را رویاروی شاهنامه فردوسی نهاده است.[۳۳] گفته شده که این رویارویی مهم‌ترین انگیزه سرایش علی‌نامه از سوی شاعر عنوان شده، به‌طوری که چهارده بیت را به آن اختصاص داده است.[۳۴] به‌نظر محققان،[۳۵] شاعر علی‌نامه در عین آنکه از فردوسی با احترام یاد کرده[۳۶] و شعر او را «نغز» و «خوش» خوانده،[۳۷] شاهنامه را به‌دلیل محتوای غیر اسلامی آن[۳۸] و افسانه‌بودن داستان‌های آن[۳۹] نپسندیده و خوانندگان را به خواندن علی‌نامه تشویق کرده است.[۴۰] به‌جز رویارویی با شاهنامه، شاعر اموری چون مخالفت با دشمنان،[۴۱] نشاط روان[۴۲] و ثواب اخروی[۴۳] را از دیگر انگیزه‌های سرایش علی‌نامه خوانده است.
روایات تاریخی ابومخنف (درگذشت: ۱۵۷ق)، مورخ شیعه، مهم‌ترین منبع سرایش علی‌نامه تلقی شده است.[۴۴] این موضوع از ارجاعات مکرر شاعر به ابومخنف[۴۵] در آغاز هر مجلس استنباط شده است.[۴۶] به‌جز ابومخنف، شاعر در جایی منبع روایت خود را امام صادق(ع)[۴۷] و در جای دیگر ابن‌عباس[۴۸] خوانده است. از نظر شفیعی کدکنی بعید است که شاعر از آثار گمشده ابومخنف مستقیماً نقل کرده باشد.[۴۹] از نظر او، به‌احتمال قوی، شاعر منابعی به‌‌‌‌نثر عربی در اختیار داشته که در ابتدای آنها نام ابومخنف آمده و او همان‌ها را به‌نظم کشیده است.[۵۰] شفیعی کدکنی دلیل این نظر را وجود رخدادهای افسانه‌آمیز در متن علی‌نامه دانسته که با نوع منقولات راویانی چون ابومخنف هماهنگی ندارد.[۵۱]
من کتاب بسیار می خوانم، اما این کتاب [علی‌نامه] را در کنار دست خود گذاشته‌ام؛ زیرا این کتاب مرا زنده کرد.[۵۲]
سراینده
سراینده علی‌نامه شخص شناخته‌ای در تاریخ ادبیات فارسی دانسته نشده است.[۵۳] اطلاعات موجود از او در خلال علی‌نامه محدود به این موارد دانسته شده است:[۵۴] نام یا تخلص شعری او ربیع بوده است؛[۵۵] منظومه علی‌نامه را در ۶۲ سالگی خود (سال ۴۸۲ق) سروده،[۵۶] پس تولد او در سال ۴۲۰ق بوده است؛[۵۷] از راویان خراسان مطالبی روایت کرده[۵۸] و کتابش را به یکی بزرگان ناحیه بیهق تقدیم کرده،[۵۹] ولی به‌نظر شفیعی کدکنی زبان شاعر خراسانی خالص نیست.[۶۰] شفیعی کدکنی با استفاده احتمال خراسانی‌نبودن شاعر و با تحلیل برخی اطلاعات کتاب النقض احتمال داده که ربیع تخلص عبدالملک بن بَنان قمی، یکی از شاعران شیعه امامی در قرن پنجم، باشد؛ شاعری که در دوران نگارش النقض مناقب‌خوانان شیعه اشعار او را در مجامع عمومی می‌خوانده‌اند.[۶۱] این احتمال از سوی خود شفیعی کدکنی[۶۲] و برخی دیگر از محققان تضعیف شده است.[۶۳]
سواری که از بیم او در نبرد
شدی کوه رویین به‌مانند گرد
سواری که بُد نازِش داد و دین
برو کرده بُد مصطفی آفرین
شجاعی که عمّار بُد نام اوی
هِزَبْری که بُد داد و دین کام اوی
چو حیدر مر او را برون رفته دید
دعا کرد بر جان وی چون سزید
بر این سان که گفتم سواری دلیر
در آوردگه شد چو غرنده‌شیر[۶۴]
از نظر عقیدتی، دینداری شاعر علی‌نامه مهم‌ترین شاخصه شخصیتی او دانسته شده است.[۶۵] او یک شیعه دوازده‌امامی تمام‌عیار دانسته شده که اصول مذهب خود را به‌خوبی می‌شناخته است.[۶۶] او نماینده‌ای از جامعه شیعه قرن پنجم قمری قلمداد شده است؛ نماینده‌ای که به‌لحاظ دانش عقیدتی چندان شاخص نبوده است: فردی شیعی با اعتقادات کامل در حد یک عامی اهل مطالعه و نه یک محقق و صاحب‌نظر در مباحث عقیدتی.[۶۷] برخی ارتباط سراینده این منظومه را با مناقب‌خوانان شیعی اهل فتوت محتمل دانسته‌اند.[۶۸]
در کار شاعری هم شاعر تا حدی موفق قلمداد شده، ولی در کار او وجود ضعف‌هایی نشان داده شده است[۶۹] ضعف‌هایی که از نظر شفیعی کدکنی از این جهت که علی‌نامه نخستین تجربه شعر حماسی شیعی دوازده‌امامی در تاریخ ادب فارسی است، قابل چشم‌پوشی به‌نظر می‌رسد.[۷۰] به‌رغم نظر شفیعی کدکنی، برخی محققان ربیع را شاعری ضعیف خوانده‌اند.[۷۱]
ساختار و محتوا
به‌گزارش محققان، سراینده منظومه علی‌نامه ماجراهای تاریخ اسلام را به‌طور مختصر از خلافت ابوبکر آغاز کرده و با روایت خلافت امام علی(ع)، دو جنگ جمل و صفین را به‌تفصیل تمام در پانزده بخش با عنوان «مجلس» آورده است.[۷۲]
روایت جنگ جمل
شاعر در سه مجلس، از پانزده مجلس منظومه علی‌نامه، به روایت جنگ جمل پرداخته است:
- مجلس اول: با عنوان «بیعت‌کردن با امام به‌حق امیرالمؤمنین علی(ع)» به رخدادهای مقارن با قتل عثمان، چون هجوم مردم برای بیعت با امام علی(ع) و بیعت طلحه و زبیر با امام(ع) پرداخته شده است.[۷۳]
روایت جنگ صفین
شاعر علی‌نامه در دوازده مجلس به روایت جنگ صفین پرداخته است:
- مجلس اول: به رخدادهایی چون تلاش معاویه برای تحریک دیگران به قیام برای خون‌خواهی عثمان و نامه‌نگاری او با امام علی(ع) پرداخته شده است.[۷۶]
- مجلس دوم: از حوادثی چون کوشش معاویه برای فریب‌دادن و همراه‌کردن قیس بن سعد، فرماندار امام علی(ع) در مصر، با خود و برکناری او از فرمانداری با توطئه او یاد شده است.[۷۷]
- مجلس سوم: روایت رویدادهایی چون درگیری محمد بن ابوبکر با عمرو عاص در مصر و شکست سپاه محمد و فرار او به‌سوی امام علی(ع) از جمله روایات مجلس سوم هستند.[۷۸]
- مجلس چهارم: از نقلی درباره رفتن امام علی(ع) به مصر و جنگیدن با فرستادگان معاویه یاد شده است.[۷۹]
- مجلس پنجم: به رخدادهای مربوط به حرکت دو سپاه عراق و شام به‌سوی صفین پرداخته شده است.[۸۰]
- مجلس ششم: به ماجرای بستن آب توسط سپاه معاویه بر سپاه کوفه و درگیری بر سر آب و پیروزی سپاه امام(ع) و آزادگذاشتن شامیان برای استفاده از آب از سوی امام(ع) پرداخته است.[۸۱]
- مجلس هفتم: رزم امام علی(ع) با عمروعاص و برهنه‌شدن او برای فرار از امام(ع) و شهادت عمار یاسر از جمله نقل‌های مجلس هفتم هستند.[۸۲]
- مجلس هشتم: در این مجلس، به حجت‌گرفتن امام علی(ع) از صحابیان حاضر درباره حدیث پیامبر(ص) درباره شهادت عمار اشاره شده است.[۸۳]
- مجلس نهم: رخدادهای اصلی نبرد مانند لیلة الهریر و بر نیزه کردن قرآن توسط سپاهیان شام و تفرقه در سپاه امام(ع) روایت شده است.[۸۴]
- مجلس دهم: به‌تفصیل به ماجرای حکمیت و برخب رخدادهای داستانی پس از آن مثل اسارت عمروعاص به‌دست شیعیان امام(ع) پرداخته شده است. [۸۵]
- مجلس یازدهم: داستانی درباره فرار معاویه به دمشق و بیت‌المقدس و کمک‌خواستن او از رومیان و جنگ امام(ع) با رومیان و شکست آنان و فتح دمشق توسط امام(ع) پرداخته است.[۸۶]
- مجلس دوازدهم: شاعر از داستان‌هایی چون بازگشت معاویه به شام، شهادت محمد بن ابوبکر و قصاص قاتلان او توسط امام(ع) یاد کرده است.[۸۷]
معرفی نسخه و چاپ و نشر
به‌گزارش محققان، نسخه منحصربه‌فرد علی‌نامه در کتابخانه موزه قونیه در ترکیه نگهداری می‌شود.[۸۸] تاریخ دقیق نگارش نسخه خطی علی‌نامه مشخص نیست[۸۹] و فقط نام کاتب (محمد بن مسعود المقدم التستری) و روز نگارش (پنجشنبه، هفتم رمضان) آن مشخص است.[۹۰]
برخی محققان با تکیه بر تحلیل‌های نسخه‌شناسانه تاریخ نگارش این نسخه را بین ۶۸۰ تا ۷۵۰ق تخمین زده‌اند.[۹۱] از نظر شفیعی کدکنی، با وجود دشمنی‌هایی که تا دوره تیموریان با مناقب‌خوانی وجود داشته، وجود نسخه‌ای منحصربه‌فرد از این منظومه شیعی طبیعی و حتی دور از انتظار است.[۹۲]
پسندیده باشد سخن در علی
شود نو حدیث کهن در علی
که را بهره داد از خرد کردگار
کند آفرین علی اختیار
چو در بوستان «ربیع» از وفا
نکارد به‌جز مدح آل عبا
بر امّید باشد که روز قضا
شفیعش بود مصطفی مرتضی[۹۳]
به‌گزارش مصحح علی‌نامه، نسخه این منظومه نخستین‌بار در مجموعه «زبان و ادبیات ترک» معرفی شده بود.[۹۴] در سال ۱۳۳۴ش، ترجمه کوتاهی از این معرفی در مجله دانشکده ادبیات تبریز به‌چاپ رسید.[۹۵] گفته شده که این معرفی به‌دست فراموشی سپرده شد، تا اینکه در سال ۱۳۷۹ش مقاله‌ای جامع از محمدرضا شفیعی کدکنی توجه بسیاری را به جایگاه برجسته این منظومه جلب کرد.[۹۶] این مقاله همچنین مورد تمجید سید علی سیستانی قرار گرفت.[۹۷]
گزارش شده که پس از روشن‌شدن اهمیت و جایگاه منظومه علی‌نامه، عموم محققان بر لزوم چاپ نسخه‌برگردان آن تأکید کردند.[۹۸] در سال ۱۳۸۷ش، چاپ نسخه‌برگردان (فاکسيميله) علی‌نامه توسط نشر ميراث مکتوب با همکاری کتابخانه مجلس، کتابخانه تخصصی تاريخ اسلام و ايران و مؤسسه مطالعات اسماعيليه منتشر شد.[۹۹] گزارش شده که این چاپ با استقبال صاحب‌نظران همراه شده است.[۱۰۰] چاپ حروفی مصحَح علی‌نامه، در سال ۱۳۸۹ش، به‌همت نشر میراث مکتوب به‌چاپ رسید.[۱۰۱]
پانویس
- ↑ شفیعی کدکنی، «حماسه‌ای شیعی از قرن پنجم»، ص۹۴.
- ↑ شفیعی کدکنی، «حماسه‌ای شیعی از قرن پنجم»، ص۹۹.
- ↑ شفیعی کدکنی، «حماسه‌ای شیعی از قرن پنجم»، ص۹۹.
- ↑ ربیع، علی‌نامه، ۱۳۸۹ش، ص۱.
- ↑ شفیعی کدکنی، «حماسه‌ای شیعی از قرن پنجم»، ص۹۴.
- ↑ شفیعی کدکنی، «حماسه‌ای شیعی از قرن پنجم»، ص۹۳.
- ↑ شفیعی کدکنی، «حماسه‌ای شیعی از قرن پنجم»، ص۹۴.
- ↑ ربیع، علی‌نامه، ۱۳۸۹ش، ص۱-۴.
- ↑ ربیع، علی‌نامه، ۱۳۸۹ش، ص۱.
- ↑ شفیعی کدکنی، «حماسه‌ای شیعی از قرن پنجم»، ص۹۵.
- ↑ ربیع، علی‌نامه، ۱۳۸۹ش، ص۲.
- ↑ ربیع، علی‌نامه، ۱۳۸۹ش، ص۱-۲.
- ↑ ربیع، علی‌نامه، ۱۳۸۹ش، ص۸.
- ↑ ربیع، علی‌نامه، ۱۳۸۹ش، ص۲۴۴
- ↑ افشاری، «جست‌وجویی در تاریخ مناقب‌خوانی و اشاره‌هایی به منظومه علی‌نامه»، ص۲۵.
- ↑ افشاری، «جست‌وجویی در تاریخ مناقب‌خوانی و اشاره‌هایی به منظومه علی‌نامه»، ص۲۵.
- ↑ افشاری، «جست‌وجویی در تاریخ مناقب‌خوانی و اشاره‌هایی به منظومه علی‌نامه»، ص۲۵.
- ↑ شفیعی کدکنی، «حماسه‌ای شیعی از قرن پنجم»، ص۹۳.
- ↑ امیدسالار، محمود، «منظومه‌ای حماسی شیعی از قرن پنجم هجری»، ص۷۴.
- ↑ امیدسالار، محمود، «منظومه‌ای حماسی شیعی از قرن پنجم هجری»، ص۷۳.
- ↑ ایرانی، «درباره علی‌نامه»، ۵۹.
- ↑ شفیعی کدکنی، «حماسه‌ای شیعی از قرن پنجم»، ص۱۰۵.
- ↑ بیهقی، لباب الانساب، ۱۴۲۸ق، ج۲، ص۶۶۱.
- ↑ شفیعی کدکنی، «حماسه‌ای شیعی از قرن پنجم»، ص۱۰۵.
- ↑ شفیعی کدکنی، «حماسه‌ای شیعی از قرن پنجم»، ص۱۰۶.
- ↑ جعفریان و گلریز، «گفتمان شیعی در منظومه علی‌نامه»، ص۷۲؛ ربیع، علی‌نامه، ۱۳۸۹ش، مقدمه مصحح، ص۲۳؛ افشاری، «جست‌وجویی در تاریخ مناقب‌خوانی و اشاره‌هایی به منظومه علی‌نامه»، ص۲۵.
- ↑ جعفریان و گلریز، «گفتمان شیعی در منظومه علی‌نامه»، ص۷۲؛ افشاری، «جست‌وجویی در تاریخ مناقب‌خوانی و اشاره‌هایی به منظومه علی‌نامه»، ص۲۵.
- ↑ جعفریان و گلریز، «گفتمان شیعی در منظومه علی‌نامه»، ص۷۲.
- ↑ ربیع، علی‌نامه، ۱۳۸۹ش، ص۱۳۰.
- ↑ شفیعی کدکنی، «حماسه‌ای شیعی از قرن پنجم»، ص۹۳.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید: شفیعی کدکنی، «حماسه‌ای شیعی از قرن پنجم»، ص۹۴؛ روشن، «علی‌نامه منظومه‌ای کهن»، ص۸۲.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید: ربیع، علی‌نامه، ۱۳۸۹ش، ص۵.
- ↑ ربیع، علی‌نامه، ۱۳۸۹ش، ص۵؛ ربیع، علی‌نامه، ۱۳۸۹ش، ص۱۳۵.
- ↑ ربیع، علی‌نامه، ۱۳۸۹ش، مقدمه مصحح، ص۲۶.
- ↑ شفیعی کدکنی، «حماسه‌ای شیعی از قرن پنجم»، ص۹۴؛ امیدسالار، «علی‌نامه، شاهنامه و نقدی بر ساختارهای ایدئولوژیک در مطالعات حماسی»، ص۴۶-۴۷.
- ↑ ربیع، علی‌نامه، ۱۳۸۹ش، ص۱۳۵.
- ↑ ربیع، علی‌نامه، ۱۳۸۹ش، ص۵.
- ↑ ربیع، علی‌نامه، ۱۳۸۹ش، ص۱۳۵.
- ↑ ربیع، علی‌نامه، ۱۳۸۹ش، ص۵.
- ↑ ربیع، علی‌نامه، ۱۳۸۹ش، ص۵، ربیع، علی‌نامه، ۱۳۸۹ش، ص۱۳۵.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید: ربیع، علی‌نامه، ۱۳۸۹ش، ص۵.
- ↑ ربیع، علی‌نامه، ۱۳۸۹ش، ص۱۰۵.
- ↑ ربیع، علی‌نامه، ۱۳۸۹ش، ص۱۰۵.
- ↑ شفیعی کدکنی، «حماسه‌ای شیعی از قرن پنجم»، ص۹۹؛ ربیع، علی‌نامه، ۱۳۸۹ش، مقدمه مصحح، ص۲۴.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید: ربیع، علی‌نامه، ۱۳۸۹ش، ص۱۰۵.
- ↑ شفیعی کدکنی، «حماسه‌ای شیعی از قرن پنجم»، ص۹۹.
- ↑ ربیع، علی‌نامه، ۱۳۸۹ش، ص۷.
- ↑ ربیع، علی‌نامه، ۱۳۸۹ش، ص۲۹.
- ↑ شفیعی کدکنی، «حماسه‌ای شیعی از قرن پنجم»، ص۱۰۰.
- ↑ شفیعی کدکنی، «حماسه‌ای شیعی از قرن پنجم»، ص۱۰۰.
- ↑ شفیعی کدکنی، «حماسه‌ای شیعی از قرن پنجم»، ص۱۰۰.
- ↑ ایرانی، «مقدمه ضمیمه آینه میراث»، ص۵.
- ↑ ربیع، علی‌نامه، ۱۳۸۹ش، مقدمه مصحح، ص۲۱.
- ↑ ربیع، علی‌نامه، ۱۳۸۹ش، مقدمه مصحح، ص۲۱.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید: ربیع، علی‌نامه، ۱۳۸۹ش، ص۵۰۱.
- ↑ ربیع، علی‌نامه، ۱۳۸۹ش، ص۱۷۰.
- ↑ شفیعی کدکنی، «حماسه‌ای شیعی از قرن پنجم»، ص۹۲.
- ↑ ربیع، علی‌نامه، ۱۳۸۹ش، ص۱۴۰.
- ↑ ربیع، علی‌نامه، ۱۳۸۹ش، ص۵.
- ↑ شفیعی کدکنی، «حماسه‌ای شیعی از قرن پنجم»، ص۱۱۸.
- ↑ شفیعی کدکنی، «حماسه‌ای شیعی از قرن پنجم»، ص۱۱۵-۱۱۸.
- ↑ شفیعی کدکنی، «حماسه‌ای شیعی از قرن پنجم»، ص۱۷۵.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید: امیدسالار، «منظومه‌ای حماسی شیعی از قرن پنجم هجری»، ص۷۸.
- ↑ ربیع، علی‌نامه، ۱۳۸۹ش، ص۲۴۴
- ↑ ربیع، علی‌نامه، ۱۳۸۹ش، مقدمه مصحح، ص۲۷.
- ↑ ربیع، علی‌نامه، ۱۳۸۹ش، مقدمه مصحح، ص۲۷.
- ↑ ربیع، علی‌نامه، ۱۳۸۹ش، مقدمه مصحح، ص۲۲.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید: افشاری، «جست‌وجویی در تاریخ مناقب‌خوانی و اشاره‌هایی به منظومه علی‌نامه»، ص۲۵.
- ↑ شفیعی کدکنی، «حماسه‌ای شیعی از قرن پنجم»، ص۱۱۸-۱۱۹.
- ↑ شفیعی کدکنی، «حماسه‌ای شیعی از قرن پنجم»، ص۱۱۹.
- ↑ امیدسالار، «منظومه‌ای حماسی از قرن پنجم هجری»، ص۷۸؛ افشاری، «جست‌وجویی در تاریخ مناقب‌خوانی و اشاره‌هایی به منظومه علی‌نامه»، ص۲۶.
- ↑ شفیعی کدکنی، «حماسه‌ای شیعی از قرن پنجم»، ص۹۸؛ جعفریان و گلریز، «گفتمان شیعی در منظومه علی‌نامه»، ص۷۱.
- ↑ ربیع، علی‌نامه، ۱۳۸۹ش، ص۶-۱۴.
- ↑ ربیع، علی نامه، ۱۳۸۹ش، ص۱۴-۳۷.
- ↑ ربیع، علی‌نامه، ۱۳۸۹ش، ص۳۷-۱۰۳.
- ↑ ربیع، علی‌نامه، ۱۳۸۹ش، ص۱۰۶-۱۳۹.
- ↑ ربیع، علی‌نامه، ۱۳۸۹ش، ص۱۳۹-۱۷۰.
- ↑ ربیع، علی‌نامه، ۱۳۸۹ش، ص۱۷۱-۲۰۹.
- ↑ ربیع، علی‌نامه، ۱۳۸۹ش، ص۲۰۹-۲۴۴.
- ↑ ربیع، علی‌نامه، ۱۳۸۹ش، ص۲۴۴-۲۷۷.
- ↑ ربیع، علی‌نامه، ۱۳۸۹ش، ص۲۷۷-۳۱۲.
- ↑ ربیع، علی‌نامه، ۱۳۸۹ش، ص۳۱۲-۳۴۵.
- ↑ ربیع، علی‌نامه، ۱۳۸۹ش، ص۳۴۵-۳۷۷.
- ↑ ربیع، علی‌نامه، ۱۳۸۹ش، ص۳۷۷-۴۲۱.
- ↑ ربیع، علی‌نامه، ۱۳۸۹ش، ص۴۲۲-۴۵۱.
- ↑ ربیع، علی‌نامه، ۱۳۸۹ش، ص۴۵۱-۴۷۸.
- ↑ ربیع، علی‌نامه، ۱۳۸۹ش، ص۴۷۸-۵۰۱.
- ↑ خیام‌پور، «نشریات ترکیه: چند کتاب خطی مهم فارسی در قونیه»، ص۲۴۱؛ شفیعی کدکنی، «حماسه‌ای شیعی از قرن پنجم»، ص۱۰۷.
- ↑ ایرانی، «درباره علی‌نامه»، ص۶۴.
- ↑ ربیع، علی‌نامه (منظومه‌ای کهن)، ۱۳۸۸ش، ص۵۹۶؛ ربیع، علی‌نامه، ۱۳۸۹ش، ص۵۰۱.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید: ایرانی، «درباره علی‌نامه»، ص۶۴-۶۹.
- ↑ شفیعی کدکنی، «حماسه‌ای شیعی از قرن پنجم»، ص۱۰۷.
- ↑ ربیع، علی‌نامه، ۱۳۸۹ش، ص۵۰۱
- ↑ ربیع، علی‌نامه، ۱۳۸۹ش، مقدمه مصحح، ص۱۹.
- ↑ ربیع، علی‌نامه، ۱۳۸۹ش، مقدمه مصحح، ص۱۹.
- ↑ ربیع، علی‌نامه، ۱۳۸۹ش، مقدمه مصحح، ص۱۹؛ ایرانی، «مقدمه ضمیمه آینه میراث»، ص۳.
- ↑ ایرانی، «مقدمه ضمیمه آینه میراث»، ص۵.
- ↑ ایرانی، «مقدمه ضمیمه آینه میراث»، ص۵.
- ↑ ایرانی، «مقدمه ضمیمه آینه میراث»، ص۵؛ «علی نامه كهن‌ترين حماسه منظوم شيعی»، در تارنمای ایبنا.
- ↑ ایرانی، «مقدمه ضمیمه آینه میراث»، ص۵.
- ↑ ربیع، علی‌نامه، ۱۳۸۹ش، مقدمه مصحح، ص۴۳.
یادداشت
- ↑ «از این درْت کوتاه کردم سخن/ چو فصلی بگفتم زکینِ کهن» علی نامه(منظومه‌ای کهن)، مقدمه شفیعی کدکنی،۱۳۸۸ش، بخش۱، ص۱۳
منابع
- افشاری، مهران، «جست‌وجویی در تاریخ مناقب‌خوانی و اشاره‌هایی به منظومه علی‌نامه»، در ضمیمه آینه میراث، شماره ۲۰، ۱۳۸۹ش.
- امیدسالار، محمود، «علی‌نامه، شاهنامه و نقدی بر ساختارهای ایدئولوژیک در مطالعات حماسی»، در ضمیمه آینه میراث، شماره ۲۰، ۱۳۸۹ش.
- امیدسالار، محمود، «منظومه‌ای حماسی شیعی از قرن پنجم هجری»، ترجمه مصطفی ذاکری، در ضمیمه آینه میراث، شماره ۲۰، ۱۳۸۹ش.
- ایرانی، اکبر، «درباره علی‌نامه»، در ضمیمه آینه میراث، شماره ۲۰، ۱۳۸۹ش.
- ایرانی، اکبر، «مقدمه ضمیمه آینه میراث»، در ضمیمه آینه میراث، شماره ۲۰، ۱۳۸۹ش.
- بیهقی، علی بن زید، لباب الانساب و الالقاب و الاعقاب، تحقیق مهدی رجائی، قم، مکتبة آیةالله العظمی المرعشی النجفی، ۱۴۲۸ق.
- جعفریان، رسول و علی گلریز، «گفتمان شیعی در منظومه علی‌نامه»، در مجله مطالعات تاريخ فرهنگي (پژوهش‌نامه انجمن ايرانی تاريخ)، شماره ۲۱، پاییز ۱۳۹۳ش.
- خیام‌پور، عبدالرسول، «نشریات ترکیه: چند کتاب خطی مهم فارسی در قونیه»، در مجله زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تبریز، شماره ۳۴، بهمن ۱۳۳۴ش.
- ربیع، علی‌نامه، تحقیق رضا بیات و ابوالفضل غلامی، تهران، مرکز پژوهشی میراث مکتوب، ۱۳۸۹ش.
- ربیع، علی‌نامه (منظومه‌ای کهن)، با مقدمه محمدرضا شفیعی کدکنی و محمود امیدسالار، تهران، مرکز پژوهشی ميراث مکتوب، ۱۳۸۸ش.
- شفیعی کدکنی، محمدرضا، «حماسه‌ای شیعی از قرن پنجم»، در ضمیمه آینه میراث، شماره ۲۰، ۱۳۸۹ش.
- «علی‌نامه كهن‌ترين حماسه منظوم شيعی»، وبگاه ایبنا، تاریخ درج مطلب: ۱ آذر ۱۳۸۹ش، تاریخ بازدید: ۶ مرداد ۱۴۰۳ش.