حدیث عنوان بصری

حدیث عنوان بصری

حدیث عنوان بصری
اطلاعات روایت
موضوع	بندگی خدا و توصیه‌هایی برای بندگی
صادره از	امام صادق(ع)
راوی اصلی	عنوان بصری
راویان	احمد فراهانی، شهید اول، شیخ بهائی
اعتبار سند	اختلافی
منابع شیعه	مشکاة الانوار
منابع سنی	ندارد
احادیث مشهور
حدیث سلسلةالذهب • حدیث ثقلین • حدیث کساء • مقبوله عمر بن حنظلة • حدیث قرب نوافل • حدیث معراج • حدیث ولایت • حدیث وصایت • حدیث جنود عقل و جهل • حدیث شجره

حدیث عنوان بَصْری روایتی منسوب به امام صادق(ع) است که فردی به نام عنوان بصری، از شاگردان مالک بن انس، آن را در مدینه نقل کرده است. موضوع این حدیث، پرسش و پاسخ درباره حقیقت عبادت و توصیه‌هایی برای آن است. قدمت نقل این روایت به کتاب مشکاة الانوار (قرن ششم قمری) می‌رسد. درباره راوی اول و دوم حدیث بصری، اطلاعاتی وجود ندارد. سید علی قاضی طباطبایی، به شاگردانش خواندن و عمل به این حدیث را توصیه می‌کرده ولی برخی اعتبار حدیث را رد کرده‌اند. بر این روایت، چند شرح و ترجمه نیز نوشته شده است.

جایگاه

حدیث عنوان بصری، از مطالب مشهور درباره سیر و سلوک و عرفان دانسته شده و برخی آن را برنامه‌ای برای خودسازی می‌دانند و چند شرح برای آن نوشته شده است.

موضوع

فردی به‌نام "عُِنوان بصری"، ساکن مدینه، در جلسات نقل حدیث مالک بن انس (۹۳ـ۱۷۹ق) از فقیهان اهل‌سنت شرکت می‌کرد. وقتی امام جعفر صادق(ع) به این شهر رفت، «عنوان» علاقه‌مند شد که از او نیز چیزهایی یاد بگیرد، اما پس از چند بار درخواست، حضرت صادق به او فرمود که تحت‌نظر حکومت است، همچنین به جهت عبادت و گفتن ذکر، فرصت پذیرش او را ندارد و بهتر است دوباره به مالک بن انس مراجعه کند. عنوان غمگین شد و در مسجدالنبی دو رکعت نماز خواند و از خدا خواست که دل امام صادق را به او متمایل کند. در مراجعه بعدی و کمی انتظار، حضرت صادق او را پذیرفت.

حدیث عنوان بصری از یک پرسش و یک درخواست توصیه و پاسخ آنها از سوی امام صادق(ع) تشکیل یافته است. سؤال درباره حقیقت بندگی خدا است که در ادامه امام ششم، نُه توصیه برای مسیر بندگی خداوند به او فرمود: سه مورد در ریاضت، سه مورد برای بردباری و سه مورد درباره علم.

راویان

قدیمی‌ترین منبع موجود این حدیث، کتاب مشکاة الانوار، نوشته علی بن حسن طبرسی (درگذشته اواخر قرن ششم) است که از راویان نام نبرده است. پس از او شهید ثانی (۹۱۱ـ۹۵۵ یا ۹۶۵ق) در کتاب منیة المرید به این حدیث اشاره کرده و چند جمله از آن را آورده است. شیخ بهائی (۹۵۳ـ۱۰۳۱ق)، در کتاب کشکول و علامه مجلسی (۱۰۳۷ـ۱۱۱۰ق) در بحار الانوار متن کامل این حدیث را ذکر کرده‌اند.
مجلسی روایت عنوان بصری را به نقل از شیخ بهایی، و او از شهید اول (۷۳۴-۷۸۶ق) و مکی از فردی به‌نام شیخ احمد فراهانی و وی نیز از پیرمردی ۹۴ ساله بازگو نموده که وی را عنوان بصری معرفی کرده است. نام احمد فراهانی و عنوان بصری در کتاب‌های رجالی و روایی نیامده و این روایت، تنها گزارش موجود از آن دو است. در حدیث، کنیه بصری، ابوعبدالله آمده است.

دیدگاه عالمان

سید محمدحسین حسینی تهرانی در کتاب روح مجرد، نقل کرده: سید علی قاضی طباطبایی به شاگردانش توصیه کرده بود حدیث عنوان بصری را بنویسند و در جیب خود بگذارند و هفته‌اى يكى دوبار آن را مطالعه کنند. به گفته سید محمدجواد شبیری زنجانی، از مدرسان حوزه علمیه قم، متن روایت عنوان بصری از نظر الفاظ با سخنان امامان شیعه تفاوت دارد و تناسبی با روایات اهل‌بیت(ع) ندارد، به همین دلیل باید این روایت را کنار گذاشت. او گفته است که این حدیث را در هیچ یک از کتب اهل‌سنت مشاهده نکرده است.

شرح و ترجمه

شرح حدیث عنوان بصری، اثر رضا رمضانی گیلانی

بیش از ۱۵ شرح و ترجمه به زبان فارسی بر این حدیث نوشته شده است. برخی از آنها عبارتند از:

• علم‌آموزی و معرفت‌اندوزی (شرح حدیث عنوان بصری) اثر رضا رمضانی گیلانی، تهران، انتشارات سروش، مهر ۱۳۹۱ش.
• حدیث عنوان بصری: دستورالعمل امام صادق علیه‌السلام به رهروان صادق اثر سید محمدحسین حسینی تهرانی، نشر نهاوندی، ۱۳۹۳ش.
• عنوان بصری، شرح و تفسیر حدیث عنوان بصری، مجموعه ۴ جلدی، از سید محمدمحسن حسینی طهرانی، انتشارات مکتب وحی
• عروج تا ملکوت: شرح روایت عنوان بصری، اثر عفیف نابلسی، ترجمه: رضا عرب بافرانی و علی سالمی، قم، دفتر نشر معارف، چاپ اول، زمستان ۱۳۹۴ش.
• «حديث عنوان بصری، ارزیابی سندی، تحلیل انتقادی نسخه‌ها و شرح متن» اثر کاووس روحی برندوق، تهران، شرکت چاپ و نشر بین‌الملل،‌ اردیبهشت ۱۴۰۱ش.

متن و ترجمه

حدیث عنوان بصری

متن	ترجمه
أقُولُ: وَجَدْتُ بِخَطِّ شَیخِنَا الْبَهَآئِی قَدَّسَ الله رُوحَهُ مَا هَذَا لَفْظُهُ: قَالَ الشَّیخُ شَمْسُ الدِّینِ مُحَمَّدُ بْنُ مَکی: نَقَلْتُ مِنْ خَطِّ الشَّیخِ أحْمَدَ الْفَرَاهَانِی رَحِمَهُ الله، عَنْ عُـِنْوَانِ الْبَصْرِی؛ وَ کانَ شَیخًا کبِیـرًا قَدْ أتَی عَلَیهِ أرْبَعٌ وَ تِسْعُونَ سَنَةً. قَالَ: کنْتُ أخْتَلِفُ إلَی مَالِک بْنِ أنَسٍ سِنِیـنَ. فَلَمَّا قَدِمَ جَعْفَرٌ الصَّادِقُ عَلَیهِ‌السَّلاَمُ الْمَدِینَةَ اخْتَلَفْتُ إلَیهِ، وَ أحْبَبْتُ أنْ أخُذَ عَنْهُ کمَا أخَذْتُ عَنْ مَالِک	می‌گویم: من به خطّ شیخ‌مان، عاملی رحمت‌الله علیه، کلامی را بدین عبارت یافتم: شیخ شمس الدّین محمّد مکی گوید: به خط شیخ احمد فراهانی رحمة الله علیه نقل نمودم از عنوان بصری که پیرمردی کهن سال بود و نود و چهارسال از عمرش گذشته بود. عنوان گفت: سال‌ها بود نزد مالک بن انس رفت و آمد می‌کردم. هنگامی که امام جعفر صادق(ع) به مدینه وارد شد، نزد او رفت و آمد کردم و دوست داشتم همان‌گونه که از مالک مطالبی برگرفته بودم، از او نیز بیاموزم.
فَقَالَ لِی یوْمًا: إنِّی رَجُلٌ مَطْلُوبٌ وَ مَعَ ذَلِک لِی أوْرَادٌ فِی کلِّ سَاعَةٍ مِنْ ءَ‌انَآءِ اللَیلِ وَ النَّهَارِ، فَلاَ تَشْغَلْنِی عَنْ وِرْدِی! وَ خُذْ عَنْ مَالِک وَ اخْتَلِفْ إلَیـهِ کمَا کنـْتُ تَخْـتـَلِفُ إلَیهِ	امام صادق روزی به من فرمود: من مردی هستم که دستگاه حکومت در پی من است و علاوه بر آن برای هر ساعت از شبانه روز اوراد و اذکاری دارم که باید به جا آوردم؛ پس مرا از ورد و ذکرم باز مدار و همان‌گونه که تاکنون نزدمالک آمد و شد می‌کردی، از این پس نیز نزد او رفت و آمد کن و علوم را از او بگیر.
فَاغْتَمَمْتُ مِنْ ذَلِک، وَ خَرَجْتُ مِنْ عِنْدِهِ، وَ قُلْتُ فِی نَفْسِی: لَوْ تَفَرَّسَ فِیَّ خَیراً لَمَا زَجَرَنِی عَنِ الاِخْتِلاَفِ إلَیهِ وَ الأخْذِ عَنْهُ. فَدَخَلْتُ مَسْجِدَ الرَّسُولِ صَلَّی الله عَلَیهِ وَ ءَ‌الِهِ وَ سَلَّمْتُ عَلَیهِ، ثُمَّ رَجَعْتُ مِنَ الْغَدِ إلَی الرَّوْضَةِ وَ صَلَّیتُ فِیهَا رَکعَتَینِ وَ قُلْتُ: أسْألُک یا الله یا الله! أنْ تَعْطِفَ عَلَیَّ قَلْبَ جَعْفَرٍ، وَ تَرْزُقَنِی مِنْ عِلْمِهِ مَا أهْتَدِی بِهِ إلَی صِرَاطِک الْمُسْتَقِیمِ! وَ رَجَعْتُ إلَی دَارِی مُغْتَمًّا وَ لَمْ أخْتَلِفْ إلَی مَالِک بْنِ أنَسٍ لِمَا اُشْرِبَ قَلْبِی مِنْ حُبِّ جَعْفَرٍ. فــَمَا خَرَجْــتُ مـِـنْ دَارِی إلاَّ إلَــی الصَّلَـوةِ الْمَکتُـوبَةِ.	از این سخن امام غمگین شدم و و از نزد آن حضرت بیرون آمدم در حالی که با خود می‌گفتم: اگر حضرت در من خیری می‌یافت، مر از رفت و آمد نزد خود و کسب علوم از محضر خویش نهی نمی‌کرد و محروم نمی‌ساخت. آنگاه وارد مسجد رسول‌الله(ص) شدم و بر وی سلام کردم. فردای آن روز دوباره به مرقد پیامبر بازگشتم و دو رکعت نماز خواندم و عرض کردم: ای خدا! ای خدا! از تو می‌خواهم تا قلب جعفر را نسبت به من مهربان و متمایل گردانی، و از علمش به آن مقداری روزی‌ام کنی تا با آن به سوی راه مستقیمت راه یابم. سپس با اندوه و غصه به خانه‌ام بازگشتم؛ و به‌خاطر محبتی که از جعفر به قلبم نوشانده شده بود،( و دلم از محبت او اشراب شده بود) دیگر نزد مالک بن انس نرفتم و از خانه خارج نمی‌شدم مگر برای نماز واجب جماعت.
حَتَّی عِیلَ صَبْرِی فَلَمَّا ضَاقَ صَدْرِی تَنَعَّلْتُ وَ تَرَدَّیتُ وَ قَصَدْتُ جَعْفَرًا، وَ کانَ بَعْدَ مَا صَلَّیتُ الْعَـصْرَ، فَلَمَّا حَضَرْتُ بَابَ دَارِهِ اسْتَأذَنْتُ عَلَیهِ، فَخَرَجَ خَادِمٌ لَهُ فَقَالَ: مَا حَاجَتُک؟ فَقُلْتُ: السَّلاَمُ عَلَی الشَّرِیفِ، فَقَالَ: هُوَ قَآئِمٌ فِی مُصَلاَّهُ. فَجَلَسْتُ بِحِذَآءِ بَابِهِ، فَمَا لَبِثْتُ إلاَّ یسِیـرًا إذْ خَرَجَ خَادِمٌ فَقَالَ: ادْخُلْ عَلَی بَرَکةِ الله	تا آن‌که صبرم تمام و سینه‌ام تنگ شد، بعد نماز عصر کفش به پا کردم و لباس پوشیدم و قصد جعفر نمودم. هنگامی که به در خانه حضرت رسیدم، اذن ورود خواستم. خادمش بیرون آمد و گفت: چه می‌خواهی؟ گفتم: عرض سلامی به خدمت "شریف". گفت: او در محل نمازش، به نماز ایستاده‌است. در آستانه خانه نشستم. دیری نپایید که خادمی بیرون آمد و گفت: برکت الهی همراهت باد! وارد شو!.
فَدَخَلْتُ وَ سَلَّمْتُ عَلَیهِ. فَرَدَّ السَّلاَمَ وَ قَالَ: اجْلِسْ! غَفَرَ الله لَک! فَجَلَسْتُ، فَأطْرَقَ مَلِیا، ثُمَّ رَفَعَ رَأسَهُ، وَ قَالَ: أبُو مَنْ؟ قُلْتُ: أبُو عَبْدِالله! قَالَ: ثَبَّتَ الله کنْیتَک وَ وَفَّقَک یا أبَا عَبْدِالله! مَا مَسْألَتُک؟ فَقُلْتُ فِی نَفْسِی: لَوْ لَمْ یکنْ لِی مِنْ زِیارَتِهِ وَ التَّسْلِیمِ غَیرُ هَذَا الدُّعَآءِ لَکانَ کثِیـرًا. ثُمَّ رَفَعَ رَأسَهُ ثُمَّ قَالَ: مَا مَسْألَتُک؟	من داخل شدم و بر جعفر سلام کردم. او جواب سلام داد و گفت: بنشین! خداوند تو را بیامرزاد! نشستم. امام ، زمان کوتاهی به حالت تفکر سر به زیر انداخت و سپس سر خود را بالا آورد و گفت: کیستی؟ عرض کردم: ابوعبدالله. فرمود: ای اباعبدالله! خداوند کُنیه‌ات را ثابت و تو را موفق بدارد. خواسته‌ات چیست؟ با خودم گفتم: اگر از دیدار وی و عرض سلام جز همین دعایی که در حق من کرد، چیزی نصیبم نشود، باز هم بهره بسیاری است. سپس جعفر سر خویش را بالا آورد و گفت: چه می‌خواهی؟
فَقُلْتُ: سَألْتُ اللَه أنْ یعْطِفَ قَلْبَک عَلَیّ، وَ یرْزُقَنِی مِنْ عِلْمِک وَ أرْجُو أنَّ اللهَ تَعَالَی أجَابَنِی فِی الشَّریفِ مَا سَألْتُهُ. فَقَالَ: یا أبَا عَبْدِالله! لَیسَ الْعِلْمُ بِالتَّعَلُّمِ؛ إنَّمَا هُوَ نُورٌ یقَعُ فِی قَلْبِ مَنْ یرِیدُ اللَه تَبَارَک وَ تَعَالَی أنْ یهْدِیهُ. فَإنْ أرَدْتَ الْعِلْمَ فَاطْلُبْ أوَّلاً فِی نَـفْسِک حَقِیـقَةَ الْعُبُودِیـَّةِ، وَ اطْلُبِ الْعِلْمَ بِـاسْتـِعْمَالِهِ، وَ اسْـتَـفْـهِمِ الله یُفْهِمْک!	گفتم: از خداوند درخواست کردم قلبت را نسبت به من مهربان کند و از علمت به من روزی فرماید، و امیدوارم خداوند متعال آنچه را در مورد "شریف" خواسته‌ام، اجابت کرده باشد. پس گفت: ای اباعبدالله! علم تنها با آموختن به دست نمی‌آید. علم نوری است که در قلب هرکسی که خداوند قصد هدایتش را داشته باشد، قرار می‌گیرد. اگر به دنبال علم هستی، ابتدا حقیقت بندگی را در خودت ایجاد کن و علم را با به کاربردن آن طلب نما، و از خداوند توانایی فهمیدن را بخواه تا او حقایق را به تو بفهماند.
قُلْتُ: یا شَرِیفُ! فَقَالَ: قُلْ: یا أبَا عَبْدِالله! قُلْتُ: یا أبَا عَبْدِالله! مَا حَقِیقَةُ الْعُبُودِیةِ؟ قَالَ: ثَلاَثَةُ أشْیآءَ: أنْ لاَ یرَی الْعَبْدُ لِنَفْسِهِ فِیمَا خَوَّلَهُ الله مِلْکا، لأنَّ الْعَبِیدَ لاَ یکونُ لَهُمْ مِلْک، یرَوْنَ الْمَالَ مَالَ الله، یضَعُونَهُ حَیثُ أمَرَهُمُ الله بِهِ؛ وَ لاَ یدَبِّرَ الْعَبْدُ لِنَفْسِهِ تَدْبِیـرًا؛ وَ جُمْلَةُ اشْتِغَالِهِ فِیمَا أمَرَهُ تَعَالَی بِهِ وَ نَهَاهُ عَنْهُ.	گفتم: ای شریف! فرمود: بگو ای اباعبدالله! گفتم: ای اباعبدالله! حقیقت عبودیت کدام است؟ گفت: سه چیز است. [اول] این‌که بنده برای خود در مورد آنچه که خدا به وی سپرده‌است، مالکیتی قائل نباشد؛ چرا که برای بندگان مالکیتی وجود ندارد، بلکه همه اموال را مال خدا می‌پندارند و آن را در جایی قرار می‌دهند که خداوند امر کرده‌است. [دوم] این‌که بنده برای خود تدبیری نیندیشد؛ [سوم] این‌که تمام مشغولیت بنده، معطوف به انجام کاری است که خداوند بلند مرتبه به او امر یا از آن نهی کرده‌است.
فَإذَا لَمْ یرَ الْعَبْدُ لِنَفْسِهِ فِیمَا خَوَّلَهُ الله تَعَالَی مِلْکا هَانَ عَلَیهِ الإنْفَاقُ فِیمَا أمَرَهُ الله تَعَالَی أنْ ینْفِقَ فِیهِ؛ وَ إذَا فَوَّضَ الْعَبْدُ تَدْبِیـرَ نَفْسِهِ عَلَی مُدَبِّرِهِ هَانَ عَلَیهِ مَصَآئِبُ الدُّنْیا؛ وَ إذَا اشْتَغَلَ الْعَبْدُ بِمَا أمَرَهُ الله تَعَالَی وَ نَهَاهُ، لاَ یـتَـفَرَّغُ مِنْهُمَا إلَی الْمِرَآءِ وَ الْمُبَاهَـاةِ مَعَ النَّاسِ.	پس آن‌گاه که بنده در آنچه که خدا به او واگذار کرده، احساس مالکیتی نداشته باشد، انفاق در آنچه که خدا امر کرده، برای او آسان خواهد بود. همچنین اگر بنده تدبیر خود را بر مدبّر خود واگذار کند، سختی‌های دنیا بر او آسان می‌شود و چون بنده اهتمامش در امر و نهی خداوند باشد، دیگر مجالی برای خودنمایی و فخرفروشی به مردم نخواهد داشت.
فَإذَا أکرَمَ الله الْعَبْدَ بِهَذِهِ الثَّلاَثَةِ هَانَ عَلَیهِ الدُّنْیا، وَ إبْلِیسُ، وَ الْخَلْقُ، وَ لاَ یطْلُبُ الدُّنْیا تَکاثُرًا وَ تَفَاخُرًا، وَ لاَ یطْـلُبُ مَا عِنْدَ النَّاسِ عِزًّا وَ عُلُوًّا، وَ لاَ یدَعُ أیامَهُ بَاطِلاً. فَهَذَا أوَّلُ دَرَجَةِ التُّقَی. قَالَ الله تَبَارَک وَ تَعَالَی: «تِلْك الدَّارُ الأخِرَةُ نَجْعَلُهَا لِلَّذِينَ لاَ يرِيدُونَ عُلُوًّا فِي الأرْضِ وَ لاَ فَسَادًا وَ الْعَاقِبَةُ الِلْمُـتَّـقِيـنَ»(قصص/آیه۸۳).	پس اگر خداوند به بنده‌ای این سه چیز را عطا کند، امر دنیا و ابلیس و مردم برای او آسان می‌شود و برای زیاده‌اندوزی و فخر فروشی خواهان دنیا نخواهد بود و آنچه را در دست مردم است، برای عزت و برتری طلب نمی‌کند و روزهای عمر خود را به باطل نمی‌گذراند. این اولین درجه تقواست. همچنان که خداوند تبارک و تعالی می‌فرماید: آن سرای آخرت را برای کسانی قرار می‌دهیم که در زمین خواستار برتری و فساد نیستند و فرجام [خوش] از آن پرهیزگاران است.
قُلْتُ: یا أبَا عَبْدِالله! أوْصِنِی! قَالَ: أوْصِیک بِتِسْعَةِ أشْیآءَ، فَإنَّهَا وَصِیتِی لِمُرِیدِی الطَّرِیقِ إلَی الله تَعَالَی، وَ الله أسْألُ أنْ یوَفِّقَک لاِسْتِعْمَالِهِ. ثَلاَثَةٌ مِنْهَا فِی رِیاضَةِ النَّفْسِ، وَ ثَلاَثَةٌ مِنْهَا فِی الْحِلْمِ، وَ ثَلاَثَةٌ مِنْهَا فِی الْعِلْمِ. فَاحْفَظْهَا، وَ إیاک وَ التَّهَاوُنَ بِهَا! قَالَ عُـِنْوَانٌ: فَفَرَّغْتُ قَلْبِی لَهُ.	گفتم: یا اباعبدالله! به من توصیه‌ای بگو. امام فرمود: تو را به ۹ چیز سفارش می‌کنم و هر آینه آنها، توصیه من به مریدان طی طریق بندگی حضرت حق است و از خداوند می‌خواهم تو را در به‌کار بستن آنها موفق دارد. سه مورد از آنها در ریاضت نفس است و سه مورد در حلم است و سه مورد در علم و دانش است؛ پس آنها را حفظ کن و از این که در مورد آنها سستی نمایی، برحذر باش. عنوان گفت: قلبم را برای این توصیه‌ها خالی کردم.
فَقَالَ: أمَّا اللَوَاتِی فِی الرِّیاضَه: فَإیاک أنْ تَأکلَ مَا لاَ تَشْتَهِیهِ، فَإنَّهُ یورِثُ الْحَمَاقَةَ وَ الْبَلَهَ؛ وَ لاَ تَأکلْ إلاَّ عِنْدَ الْجُوعِ؛ وَ إذَا أکلْتَ فَکُلْ حَلاَلاً وَ سَمِّ اللَه وَ اذْکرْ حَدِیثَ الرَّسُولِ صَلَّی الله عَلَیهِ وَ ءَ‌الِهِ: مَا مَلأ ءَ‌ادَمیٌّ وِعَآءً‌ا شَرّاً مِنْ بَطْنِهِ؛ فَإنْ کانَ وَ لاَ بُدَّ فَثُلْثٌ لِطَعَامِهِ وَ ثُلْثٌ لِشَرَابِهِ وَ ثُلْثٌ لِنَفَـْسِهِ.	جعفر گفت: اما آنهایی که در مورد ریاضت است؛ [نخست] برحذر باش از این‌که چیزی را به آن میل نداری بخوری که حماقت به دنبال دارد؛ [دوم] جز هنگام گرسنگی نخور. [سوم] هنگامی که می‌خوری، از حلال بخور و نام خدا را ببر و حدیث رسول خدا را به یاد آر که فرمود: (انسان ظرفی بدتر از شکم خود را پر نکرده‌است. پس اگر نیاز به خوردن پیدا کردی، یک سوم شکم خود را برای غذا، یک سوم برای نوشیدنی و یک سوم را برای تنفس اختصاص بده.)
وَ أمَّا اللَوَاتِی فِی الْحِلْمِ: فَمَنْ قَالَ لَک: إنْ قُلْتَ وَاحِدَةً سَمِعْتَ عَشْرًا، فَقُلْ: إنْ قُلْتَ عَشْرًا لَمْ تَسْمَعْ وَاحِدَةً! وَ مَنْ شَتَمَک فَقُلْ لَهُ: إنْ کنْتَ صَادِقًا فِیمَا تَقُولُ فَأسْألُ الله أنْ یغْفِرَ لِی؛ وَ أنْ کنْتَ کاذِبًا فِیمَا تَقُولُ فَالله أسْألُ أنْ یغْفِرَ لَک، وَ مَنْ وَعَدَک بِالْخَنَی فَعِدْهُ بِالنَّصِیحَةِ وَ الرَّعَآءِ.	مواردی که در زمینه بردباری است، [نخست] اگر کسی به تو گفت: اگر یکی بگویی، ده تا خواهی شنید؛ بگو: اگر ده تا بگویی، یکی هم نخواهی شنید. [دوم] به کسی که تو را ناسزا گفت، بگو: اگر حرفت درست باشد، از خدا می‌خواهم مرا ببخشد؛ و اگر حرفت نادرست باشد، از خدا می‌خواهم تو را ببخشاید. [سوم] اگر کسی تو را به دشنام دادن تهدید کرد، او را به خیرخواهی و مراعات وعده بده.
وَ أمَّا اللَوَاتِی فِی الْعِلْمِ: فَاسْألِ الْعُلَمَآءَ مَا جَهِلْتَ، وَ إیاک أنْ تَسْألَهُمْ تَعَنُّتاً وَ تَجْرِبَةً؛ وَ إیّاک أنْ تَعْمَلَ بِرَأیک شَیئًا، وَ خُذْ بِالاِحْتِیاطِ فِی جَمِیعِ مَا تَجِدُ إلَیهِ سَبِیلاً؛ وَ اهْرُبْ مِنَ الْفُتْیا هَرَبَک مِنَ الأسَدِ، وَ لاَ تَجْعَلْ رَقَبَتَک لِلنَّاسِ جِسْرًا. قُمْ عَنِّی یا أبَا عَبْدِالله! فَقَدْ نَصَحْتُ لَک؛ وَ لاَ تُفْسِدْ عَلَیَّ وِرْدِی؛ فَإنِّی امْرُؤٌ ضَنِیـنٌ بِنَفْسِی وَ السَّلاَمُ عَلَی مَنِ اتَّبَعَ الْهُدَی.	و اما مواردی که درباره علم است: [نخست آن‌که] آنچه را نمی‌دانی از آگاهان بپرس و مبادا که برای خواری و عیب‌جویی و آزمودن بپرسی. [دوم] بر حذر باش از اینکه به رای خودت عمل کنی، و احتیاط کن در همه موقعیت‌هایی که امکان احتیاط دارد. [سوم] و از فتوا دادن بگریز همان‌طور که از شیر فرار می‌کنی و گردن خود را پُلی برای مردم قرار نده. [اینک] ای اباعبدالله! از پیش من برو! برایت خیرخواهی کردم و برنامه ورد و ذکرم را خراب نکن؛ چون من درباره خودم، دقیق و حساسم. و سلام بر آن‌که از هدایت پیروی کند.

منابع

• احسانی، کیوان، سید مجید نبوی و اکرم توانا، «کتاب‌شناسی توصیفی شروح حدیث عنوان بصری»، دانش‌نامه علوم قرآن و حدیث، شماره ۸، پاییز و زمستان ۱۳۹۶ش. ص۱۳ تا ۴۸.
• حسینی طهرانی،‌ سید محمدحسین،‌ روح مجرد (یادنامه سید هاشم حداد)، تهران، انتشارات حکمت، چاپ اول، ۱۳۷۳ش.
• شیخ بهایی، بهاءالدین محمد عاملی، الکشکول(۲ جلد)، بیروت، اعلمی، ۱۴۰۳ق.
• شهید ثانی، زین الدین بن نورالدین عاملی جبعی، منیة المرید، قم، نشر اسلامی، چاپ اول، ۱۴۰۹ق.
• طبرسی، علی بن حسن، مشکاة الانوار، نجف، چاپ حیدریه، چاپ دوم، ۱۳۸۵ق/۱۹۶۵م.
• مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، بیروت، نشر وفاء، چاپ دوم، ١٤٠٣ق.
• نابلسی، عفیف، عروج تا ملکوت: شرح روایت عنوان بصری، ترجمه: رضا عرب بافرانی و علی سالمی، قم، دفتر نشر معارف، چاپ اول، زمستان ۱۳۹۴ش
• حدیث عنوان بصری»، سایت پاتوق کتاب فردا، بازدید: ۱۲ مرداد ۱۴۰۱ش.
• «عروج تا ملکوت: شرح روایت عنوان بصری»، سایت گیسوم، بازدید:۱۲مرداد ۱۴۰۱ش.
• «علم آموزی و معرفت اندوزی (شرح حدیث عنوان بصری)»، سایت گیسوم، بازدید: ۱۵مرداد ۱۴۰۱ش.
• «تنبیهات اخبار من بلغ»، درس اصول سید محمدجواد شبیری زنجانی، سایت تقریرات درس خارج، بازدید: ۱۸ مرداد ۱۴۰۱ش.