پرش به محتوا

تاجیکستان: تفاوت میان نسخه‌ها

افزودن پیوند
از ویکی شیعه
نمایش تاریخچه به صورت تعاملی
→ تفاوت با ویرایش قدیمی‌ترتفاوت با ویرایش جدیدتر ←
دیداریویکی‌متن
imported>Ashrafi
imported>Ashrafi
خط ۱۷۱: خط ۱۷۱:


مردم منطقه بدخشان تاجیکستان که اکثرشان از مذهب اسماعیلی پیروی می‌کننند، از محافظان اصلی این مذهب در تاجیکستان و آسیای مرکزی به شمار می‌روند. مرکز اسماعیلیه در بدخشان شهرستان شیغنان است و پیروان این مذهب عموماً در واخان، لغمان و دره‌های اطراف آن ساکن هستند. در ارتفاعات پامیر، نزدیک مرز چین و منطقه اشکاشم نیز جمعیت قابل توجهی از اسماعیلیه سکونت دارند. این گروه از نظر قومی عموماً تاجیک هستند و اسماعیلیان تاجیکستان و افغانستان جزو اسماعیلیان نزاری محسوب می‌شوند.<ref>بهمن، ژئوپلتیک تشیع در آسیای مرکزی، ص ۱۴۰</ref>
مردم منطقه بدخشان تاجیکستان که اکثرشان از مذهب اسماعیلی پیروی می‌کننند، از محافظان اصلی این مذهب در تاجیکستان و آسیای مرکزی به شمار می‌روند. مرکز اسماعیلیه در بدخشان شهرستان شیغنان است و پیروان این مذهب عموماً در واخان، لغمان و دره‌های اطراف آن ساکن هستند. در ارتفاعات پامیر، نزدیک مرز چین و منطقه اشکاشم نیز جمعیت قابل توجهی از اسماعیلیه سکونت دارند. این گروه از نظر قومی عموماً تاجیک هستند و اسماعیلیان تاجیکستان و افغانستان جزو اسماعیلیان نزاری محسوب می‌شوند.<ref>بهمن، ژئوپلتیک تشیع در آسیای مرکزی، ص ۱۴۰</ref>
اسماعیلیه یا باطنیه فرقه‌ای از شیعه امامیه هستند که معتقدند پس از مرگ امام جعفر صادق(ع) امامت به پسر بزگتر وی می‌رسید؛ اما چون پسرش اسماعیل پیش از پدر درگذشته بود، امامت به محمد بن اسماعیل که سابع تام است و دور هفت با او تمام می‌شود و پس از او امامت در خاندان وی باقی ماند ، منتقل شده است.  آنها در میان اهل سنت به «باطنیان»مشهورند و شیعه هفت امامی نیز نامیده می‌شوند.<ref>اسدی، مجید، تاجیکان اسماعیلی، فرهنگ نغز، 1389،    www.farhangnagz.blogfa.com</ref> اسماعیلیان چون معتقد به هفت امام می باشند به سبعیّه یا هفت امامیه نیز معروفند . البته طی گذر زمان به بنامهای دیگری نیز نامیده شده اند از جمله، مبارکیه، خطّابیه، باطنیه، تعلیمیه، سبعیّه،  ملاحده و ....


در طول تاریخ اسماعیلیان از اقلیت‌هایی بودند که به وحشیانه‌ترین وجه مورد تعقیب و آزار قرار می‌گرفتند. از این رو پیروان اسماعیلیه در آسیای مرکزی نیز مانند سایر نقاط در انزوا قرار گرفتند و حتی ناگزیر شدند در ناحیه کوهستانی و دور از دسترسی همچون بدخشان بمانند و از‌‌ همان آغاز راه چاره‌ای جز تمسک به اصل تقیه نداشتند.<ref>بهمن، ژئوپلتیک تشیع در آسیای مرکزی، ص ۱۴۱</ref>
در طول تاریخ اسماعیلیان از اقلیت‌هایی بودند که به وحشیانه‌ترین وجه مورد تعقیب و آزار قرار می‌گرفتند. از این رو پیروان اسماعیلیه در آسیای مرکزی نیز مانند سایر نقاط در انزوا قرار گرفتند و حتی ناگزیر شدند در ناحیه کوهستانی و دور از دسترسی همچون بدخشان بمانند و از‌‌ همان آغاز راه چاره‌ای جز تمسک به اصل تقیه نداشتند.<ref>بهمن، ژئوپلتیک تشیع در آسیای مرکزی، ص ۱۴۱</ref>
گویا از نظر اسماعیلیان امامت دارای مراتب چهارگانه زیر است.
# امام مقیم: کسی که پیامبر ناطق را بر می انگیزد و این عالی ترین درجه امامت است و آن را (رب الوقت) نیز گویند.
# امام اساس: وصی و جانشین پیامبر که سلسله امامان مستقر در نسل او تداوم می یابد.
# امام مستقر: کسی که امام پس از خود را تعین می کند.
#امام مستودع: که به نیابت از امام مستقر به انجام امور امامت قیام می کند و حق تعیین امام پس از خود را ندارد وی را نایب الامام نیز گویند. راه تعیین امام از نظر اسماعیلیه دو چیز است: وراثت و نص امام مستقر.<ref>مشکور، محمد جواد،  تاریخ شیعه و فرقه های اسلام ،  انتشارات اشراقی، چاپ پنجم، 1372 و اشرافی مرتضی، گفتگو با مطراب مطراب اف، دکترای حقوق،‌کارمند مرکز اسمائیلیان تاجیکستان، گروه مطالعات راهبردی، فروردین ماه 1394</ref>


درباره فعالیت‌های اسماعیلیان باید گفت: به دلیل آنکه «آقاخان» رهبر آنها در [[انگلستان]] و [[فرانسه]] زندگی می‌کند و مورد حمایت همه جانبه و عامل انگلیس می‌باشد، با هماهنگی کامل انگلیس به دنبال است که بدخشان تاجیکستان و بدخشان [[افغانستان]] را با یکدیگر متحد و کشور مستقل بدخشان و مرکز اسماعیلیه را تحت سلطه انگلیس ایجاد کند. به دنبال این سیاست، حدود ۲ ماه قبل انگلیس یک سفیر کارکشته ۶۵ ساله را به عنوان نماینده ویژه در بدخشان افغانستان مستقر کرده است. قابل توجه آنکه بدخشان از نقاط بسیار مرتفع دنیا است که شوروی سابق آن را محل شنود قرار داده بود و تا روی خلیج فارس را پوشش می‌داد.
درباره فعالیت‌های اسماعیلیان باید گفت: به دلیل آنکه «آقاخان» رهبر آنها در [[انگلستان]] و [[فرانسه]] زندگی می‌کند و مورد حمایت همه جانبه و عامل انگلیس می‌باشد، با هماهنگی کامل انگلیس به دنبال است که بدخشان تاجیکستان و بدخشان [[افغانستان]] را با یکدیگر متحد و کشور مستقل بدخشان و مرکز اسماعیلیه را تحت سلطه انگلیس ایجاد کند. به دنبال این سیاست، حدود ۲ ماه قبل انگلیس یک سفیر کارکشته ۶۵ ساله را به عنوان نماینده ویژه در بدخشان افغانستان مستقر کرده است. قابل توجه آنکه بدخشان از نقاط بسیار مرتفع دنیا است که شوروی سابق آن را محل شنود قرار داده بود و تا روی خلیج فارس را پوشش می‌داد.


در مدت ۸ سال گذشته، آقاخان زندگی مردم بدخشان را با کمک‌های انگلیس تامین کرده است، از همین رو آنها معتقدند آقاخان آنها را زنده نگه داشته است.<ref>[http://www.ahlulbaytportal.com/fa.php/page,3262A53149.html ره آورد سفر به تاجیکستان]</ref>
در مدت ۸ سال گذشته، آقاخان زندگی مردم بدخشان را با کمک‌های انگلیس تامین کرده است، از همین رو آنها معتقدند آقاخان آنها را زنده نگه داشته است.<ref>[http://www.ahlulbaytportal.com/fa.php/page,3262A53149.html ره آورد سفر به تاجیکستان]</ref>
اسماعیلیان در حال حاضر در حدود 25 کشور جهان پراکنده هستند و عمدتاً در هند، پاکستان، افغانستان، تاجیکستان و پامیر چین زندگی می کنند.و همچنین در کشورهای افریقایی و اروپایی و آمریکای شمالی نیز وجود دارند. از سال 1970 میلادی شمار ی از اسماعیلیان به غرب مهاجرت کرده در کشورهایی چون، کانادا، آمریکا، انگلیس سکونت گزیدند. عده ای هم در کشورهای سواحل خلیج فارس همچون ایران، عمان، مسقط و بحرین حضور دارند. <ref>اسدی، مجید، تاجیکان اسماعیلی، فرهنگ نغز، 1389، همچنین پایگاه اطلاع رسانی اندیشه قم،  http://andisheqom.com/public</ref>
مرکزاسماعیلیان که در سال 2009 در پایتخت تاجیکستان شهر دوشنبه افتتاح گردیده و به ظاهر فعالیت چندانی ندارد روزهای یک شنبه هر هفته دربهای خود را به روی بازدید کنندگان باز نموده و راهنمایان آن ضمن معرفی بنا و معماری آن به معرفی و تبلیغ اسماعیلیه می پردازند و الحق که چه زیبا و استادانه کار خود را انجام می دهند. در مورد تعداد افراد دارای این مذهب در تاجیکستان اطلاعات زیادی در دست نیست اما جمعیت آنها را در حدود 200 هزار نفر تخمین می زنند که بیشتر در منطقه پامیر و شهردوشنبه ساکنند.اسماعیلیان تاجیک به خاطر شرایط دوران حکومت کمونیستی و قاعده تقیه ، از آداب و رسوم و اعتقادات خود فاصله گرفته و جوانان اسماعیلی مسلک عموماً چندان چیزی از آئین و مرام خود نمی دانند. از این روی تشکیلات اسماعیلیان تلاش وسیعی را برای آشنا کردن پیروان سابق و جذب افراد تازه که بدانها مستجیب گفته می شود انجام می دهد.<ref>مشکور، محمد جواد،  تاریخ شیعه و فرقه های اسلام ،  انتشارات اشراقی، چاپ پنجم، 1372. همچنین دفتری، فرهاد،  تاریخ و عقاید اسماعیلیه، ترجمه فریدون بدره ای، تهران، نشر فرزان، چاپ اول، 1375  و اشرافی مرتضی، گفتگو با مطراب مطراب اف، دکترای حقوق،‌کارمند مرکز اسمائیلیان تاجیکستان، گروه مطالعات راهبردی، فروردین ماه 1394</ref>


====عزاداری شیعیان اسماعیلیه در محرم و صفر====
====عزاداری شیعیان اسماعیلیه در محرم و صفر====

نسخهٔ ‏۱ ژوئن ۲۰۱۵، ساعت ۰۹:۳۵

تاجیکستان
پرونده:Coat of arms of Tajikistan.svg
اطلاعات عمومی
مساحت۱۴۳٬۱۰۰
پایتختشهر دوشنبه
زبان رسمیفارسی تاجیکیو زبان روسی [۱]
اطلاعات شیعی
جمعیت۸٬۱۶۰٬۰۰۰نفر


تاجیکستان یکی از ۵ جمهوری آسیای مرکزی و پایتخت آن شهر دوشنبه است. این کشور تا قبل از استقلال در سال ۱۹۹۱ م یکی از جمهوری‌های پانزده گانه شوروی بود. قانون اساسی تاجیکستان بعد از فروپاشی شوروی در ۱۹۹۳م به همه پرسی گذاشته شد و به تصویب رسید در این قانون اساسی، تاجیکستان جمهوری یکپارچه، غیردینی، دمکراتیک و مبتنی بر قانون است و زبان رسمی کشور، تاجیکی (فارسی) است و به همه خلق‌ها امکان استفاده از زبان مادری خود، داده شده و حاکمیت دولتی در میان سه قوه مقننه، مجریه و قضائیه تفکیک شده است.

مذهب اکثر مردم تاجیکستان سنی و از شاخه حنفی است. شیعیان تاجیکستان به دو دسته شیعیان امامی و شیعیان اسماعیلی تقسیم می‌شوند. حدود نود درصد شیعیان ساکن بدخشان در شرق و جنوب شرقی تاجیکستان در کوهپایه‌های پامیر، پیرو مذهب اسماعیلیه و ده درصد از آن‌ها شیعه دوازده امامی هستند.[۲]

جمعیت و جغرافیا

نقشه کشور تاجیکستان و همسایگان آن

تاجیکستان با ۱۴۳۰۰ کیلومتر مربع مساحت و ۵ میلیون نفر جمعیت، یکی از ۵ جمهوری آسیای مرکزی است. تاجیکستان کشوری کوهستانی و زلزله خیز است ۹۳ درصد آن را کوه‌های مرتفع پوشانده است. به علت کوهستانی بودن، آب و هوای آن در ارتفاعات و مناطق پست متفاوت می‌باشد، زمستان‌ها کوتاه و سرد و تابستان‌ها گرم و مرطوب هستند. تاجیکستان دارای رودهای بسیاری است، شمار رودخانه‌هایی که طول آنها از ۱۰ کیلومتر تجاوز می‌کند به ۹۴۷ می‌رسد. در تاجیکستان ۱۸ شهر و ۴۹ شهرک وجود دارد. پایتخت تاجیکستان دوشنبه است که از نظر تاریخی سابقه نام دوشنبه به سبب تشکیل (دوشنبه بازار) در قدیم در این محل بوده است. دومین شهر تاجیکستان از لحاظ جمعیت شهر خجند در شمال این کشور با ۱۶۳۰۰۰ نفر جمعیت می‌باشد. زبان ملی این جمهوری تاجیکی و متعلق به گروه زبان‌های جنوب شرقی ایران است. زبان فارسی با زبان تاجیکی قرابت نزدیک دارد و هر دو وارث خصوصیات و ادبیات مشترکی هستند و شکوفایی و فرهنگ ایرانی بعد از اسلام در تاجیکستان بود و این باعث فخر ملت تاجیک است. در اکثر مدارس تاجیکستان زبان تاجیکی تدریس می‌شود و دوره کامل تحصیلی به این زبان صورت می‌گیرد. رسم الخط مردم تاجیک تا سال ۱۹۳۰ رسم الخط عربی بود که در این سال رسم الخط لاتین جانشین رسم الخط عربی شد.[۳]

ویژگی های قوم تاجیک

قوم تاجیک به داشتن عدالت و زندگی مسالمت آمیز وصف شده اند[۴] و آنان را مردمانی غیرمتظاهر، قدرشناس ، گشاده رو و آرام دانسته اند.[۵] تاجیک ها با زادگاه خود پیوندی ناگسستنی دارند، عمدتاً رعیت و زحمت کش اند و زمین مرده را احیا و سرسبز می سازند، به عهد خود وفادارند و بر داشتن روابط حسنه با ملت های دیگر و روابط خویشاوندی و حُسن معامله تأکید دارند.[۶] تاجیک های کوهستان نشین نیز به صلح طلبی و داشتن روحیه روستایی و هم گرا مشهورند.[۷]

پوپوف که درباره گیاهانِ آسیای مرکزی پژوهش کرده، نوشته است که در هرجایی که تاجیک ها به سر می برده اند، آثار و بقایای عالی کشاورزی و انواع گیاهان پربار و ارزشمند دیده می شود. کولدوین ویژگی بارز قوم تاجیک را صلح دوستی آنان دانسته است . به گفته مدّن دورف، این قوم توانسته است با سخت کوشی راه پیشرفت خود را طی قرون هموار کند.[۸] به نوشته شیروانی[۹] قوم تاجیک علما و فضلا و حکمای بسیاری داشته است. این قوم هرگز هویت فرهنگی و زبانی و ادبی خود را از دست نداده است.[۱۰]

تاریخچه

مسلمانان حدوداً از سال پنجاه تا اوایل دهه ۱۳۰ مهم‌ترین ولایات این منطقه را فتح کردند و اسلام به تدریج در میان مردم نفوذ یافت.[۱۱] در فاصله ۲۶۱ تا ۳۸۹ تاجیکستان بخشی از قلمرو سامانیان بود تا اینکه ترکان قراخانی با تصرف بخارا سامانیان را سرنگون کردند و بر آسیای مرکزی مسلط شدند. در نیمه دوم سده پنجم ترکان سلجوقی با هجوم به آسیای مرکزی، قراخانیان را خراجگزار خود کردند. سلطان محمد خوارزمشاه در ۶۰۹ قراخانیان را سرنگون کرد. با ورود مغولان به آسیای مرکزی از ۶۱۷ تا ۶۱۹ دولت خوارزمشاهیان فروپاشید. از آن پس تا ۱۵۰ سال بعد قبایل مختلفی، از جمله جغتایی‌ها، بر آسیای مرکزی مسلط بودند تا اینکه تیمور در ۷۷۱ دولت مستقل خود را در این منطقه بنا نهاد و از جمله تاجیکستان کنونی را به تصرف درآورد.[۱۲] دولت تیموریان در اوایل سده دهم با حمله ازبک‌های شیبانی از میان رفت. در ۱۰۰۷ ازبک‌های اشترخانی جای شیبانیان را گرفتند. در ۱۱۵۳ نادرشاه بخارا را تصرف کرد و اشترخانیان تا ۱۱۶۰ که نادرشاه کشته شد، خراجگزار ایران بودند. در ۱۱۵۳ محمد رحیم بی، ابوالفیض خان اشترخانی را به قتل رساند و پایه گذار سلسلة مَنْغیت در بخارا شد. بخش های مرکزی و جنوبی تاجیکستان کنونی جزئی از امارت بخارا و بخش های شمالی آن عمدتاً در تصرف امارت خوقند بود.[۱۳]

در ۱۲۸۳/ ۱۸۶۶ روس‌ها خجند و اوراتپه و قلعه ناو و در ۱۲۸۵/ ۱۸۶۸ بخش علیای رود زرافشان از جمله پنجکند را گرفتند، در ۱۲۸۶/ ۱۸۶۹ امیر بخارا حصار و کولاب را به قلمرو خود ضمیمه کرد؛ بدین ترتیب، شمال تاجیکستان به روسیه تزاری و جنوب آن به امارت بخارا ملحق شد.[۱۴] در ۱۳۰۹/ ۱۸۹۲ واحدهای روسی وارد پامیرشرقی شدند. در ۱۳۳۴/ ۱۹۱۶ مردم آسیای مرکزی، از جمله اهالی خجند و دیگر بخش های تاجیکستان شمالی، به سبب فرمان تزار روسیه برای سربازگیری، بر او شوریدند.[۱۵]

در رجب ۱۳۳۶/ آوریل ۱۹۱۸ شمال تاجیکستان بخشی از جمهوری خودمختار شوروی ترکستان گردید. با اینحال باسماچیان در بخش های مختلف منطقه، از جمله در تاجیکستان شمالی، در برابر نیروهای شوروی مقاومت کردند و تا بهمن ۱۳۰۰/ فوریه ۱۹۲۱ نیروهای شوروی موفق به تصرف کامل بخارای شرقی و از جمله دوشنبه نشدند.[۱۶] در مهر ۱۳۰۳/ اکتبر ۱۹۲۴ در نتیجه مرزبندی های ملی در آسیای مرکزی، جمهوری شوروی سوسیالیستی ازبکستان تأسیس شد.

در دوره شوروی مبارزه با مذهب منجر به تعطیلی بیشتر مساجد و مدارس دینی گردید. از ۱۳۰۶ش / ۱۹۲۷ تغییر تدریجی خط از فارسی به الفبای لاتینی آغاز شد تا اینکه در ۱۳۰۸ش / ۱۹۲۹ خط لاتینی رسمیت یافت و در ۱۳۱۹ ش /۱۹۴۰ الفبای سیریلی جای آن را گرفت.[۱۷]

از دهه ۱۳۵۰ ش /۱۹۷۰ به تدریج باورهای اسلامی در میان مردم تاجیکستان رشد یافت.[۱۸]

در بهمن ۱۳۶۸/ فوریه ۱۹۹۰ به دنبال شایعاتی مبنی بر اسکان آوارگان ارمنی در شهر دوشنبه، مردم اعتراض کردند و درنتیجه درگیری آنان و نیروهای پلیس عده‌ای زخمی یا کشته شدند. مردم در تظاهرات خود خواستار اصلاحات اقتصادی و سیاسی، بازگشایی مساجد و احیای فرهنگ ملی خود بودند. به دنبال این درگیری‌ها، فعالیت حزب رستاخیز و حزب دموکراتیک تاجیکستان و حزب نهضت اسلامی غیرقانونی اعلام شد. در آبان ۱۳۶۹/ نوامبر ۱۹۹۰ محکموف به ریاست جمهوری برگزیده شد. در نهم شهریور ۱۳۶۹/ ۳۱ اوت ۱۹۹۰ محکموف که با کودتای نظامیان بر ضد گورباچف مخالفت نکرده بود، به دنبال تظاهرات گسترده مردم مجبور به استعفا شد.[۱۹] در هجدهم شهریور/ نهم سپتامبر شورای عالی تاجیکستان به استقلال تاجیکستان رأی داد.

رحمان نبی اف که از کمونیست‌های قدیمی بود در انتخابات ۱۹۹۱ م در مقابل خدا نظراف که گروه های مخالف دولت همگی از او پشتیبانی می‌کردند به پیروزی رسید و رئیس جمهور تاجیکستان شد. در دسامبر ۱۹۹۱م سه کشور روسیه، بلاروس و اوکراین در شهر مینسک گرد هم آمدند و فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و تشکیل اتحادیه کشورهای مستقل المنافع را اعلام کردند. تاجیکستان که مانند سایر جمهوری‌های آسیای مرکزی آمادگی برای استقلال کامل را نداشت، بلافاصله به اتحادیه جدید کشورهای مستقل مشترک المنافع پیوست. به دنبال شروع اغتشاشات و جنگ‌های داخلی ۱۹۹۳ ـ ۱۹۹۲م رحمان نبی اف برکنار و امامعلی رحمان از منطقه کولاب که از کمونیست‌های قدیمی بود به ریاست شورای عالی و پس از انتخابات ریاست جمهوری سال ۱۹۹۴م به ریاست کشور رسید.[۲۰]

جغرافیای سیاسی

تاجیکستان در جنوب شرقی آسیای مرکزی قرار دارد و داشتن مرز مشترک با چین و افغانستان و نزدیکی آن به پاکستان و هندوستان، این جمهوری را دروازه آسیای مرکزی با کشورهای چین و هند و افغانستان و پاکستان قرار داده است. وجود یخچال‌های طبیعی متعدد در کوه‌های تاجیکستان که منبع اصلی آب دو رود آمودریا یا جیهون و سیر دریا سیحون می‌باشند به این کشور کوهستانی اهمیتی استراتژیک داده است. رودخانه‌های تاجیکستان به علت گذشتن از مناطق کوهستانی در زمینه تولید انرژی برق از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و یکی از منابع عمده تولید برق اتحاد شوروی سابق بوده است. وجود معادن طلا و مخصوصا اورانیوم که برای مصارف نیروگاه‌های اتمی روسیه و کشورهای منطقه اهمیت زیادی دارد و همچنین وجود تعدادی کارخانه تولید سلاح‌های هسته‌ای در خاک تاجیکستان که توسط روس‌ها اداره می‌شوند، اهمیت ویژه‌ای به این جمهوری می‌دهد. تاجیکستان عمده‌ترین تولید کننده پنبه الیاف در شوری سابق بوده و کماکان پنبه تولید اصلی کشاورزی را تشکیل می‌دهد.[۲۱]

قانون اساسی تاجیکستان

تا سال ۱۹۹۱ م تاجیکستان یکی از جمهوری‌های اتحادیه جماهیر شوروی سوسیالیستی بود و از سیاست‌های ارائه شده از مسکو پیروی می‌نمود.

قانون اساسی جدید تاجیکستان بعد از فروپاشی شوروی در ۱۹۹۳ م به همه پرسی گذاشته شد و به تصویب رسید در این قانون اساسی، تاجیکستان جمهوری یکپارچه، غیردینی، دمکراتیک و مبتنی بر قانون است و زبان رسمی کشور، تاجیکی (فارسی) است و به همه خلق‌ها امکان استفاده از زبان مادری خود، داده شده است. در ماده هشتم قانون اساسی، هیچ باوری حتی باورهای دینی جنبه دولتی ندارد و تشکیلات دینی بایستی جدا از دولت فعالیت کنند. حاکمیت دولتی در میان سه قوه مقننه، مجریه و قضائیه تفکیک شده است. سیاست کشور صلح جویانه و برابر با هنجارهای بین المللی نشان داده شده است. [۲۲]

تغییر و اصلاح قانو اساسی از راه همه پرسی صورت می‌گیرد. همه پرسی باید به رأی سه چهارم کل نمایندگان مجلس ملی برگزار شود. تغییر و اصلاح قانون اساسی را رئیس جمهور با پیشنهاد یک سوم از نمایندگان مجلس ملی اعلام می‌کند. [۲۳]

ساختار حکومتی

نظام سیاسی تاجیکستان ، جمهوری است[۲۴] و از قوای سه گانه ذیل تشکیل شده است:

  • قوه مقننه: از دو مجلس تشکیل شده است:
  1. مجلس نمایندگان: در تاریخ ۲۰ فوریه ۲۰۰۰ میلادی انتخابات مجلس نمایندگان برگزار شد. این مجلس دارای ۶۳ نماینده است و انتخابات به صورت مستقیم انجام می‌شود و دوره نمایندگی ۵ سال است.
  2. مجلس ملی (عالی): دارای ۳۳ نماینده است که به صورت غیر مستقیم انتخاب می‌شوند. ۲۵ نفر توسط شوراهای محلی شهر‌ها و ولایت‌ها و ۸ نفر توسط رئیس جمهور منصوب می‌شوند.[۲۵]
  • قوه مجریه: بر پایه اصل ۶۵ قانون اساسی تاجیکستان رئیس جمهور رئیس دولت و رئیس قوه مجریه است. رئیس جمهور، فرمانده کل نیروهای مسلح کشور است و سران نیروهای سه گانه را انتخاب می‌کند. رئیس جمهور را شهروندان تاجیکستان به آراء عمومی به طور مستقیم و با رأی پنهان برای ۵ سال انتخاب می‌نمایند.
  • قوه قضائیه: قوه قضائیه مستقل است و حقوق و آزادی شهروندان، سازمان‌ها و نهاد‌ها را محترم می‌شمرد و عدالت اجتماعی را تضمین می‌نماید. این قوه از دادگاه قانون اساسی، دادگاه عالی، دادگاه عالی اقتصادی، دادگاه ولایت خودمختار کوهستانی بدخشان، دادگاههای ولایت و شهر دوشنبه به وجود آمده است. دادگاه قانون اساسی دارای هفت قاضی است که سن آن‌ها نباید از سی سال کمتر و از شصت سال بیشتر باشد. [۲۶] نظارت بر اجرای دقیق قانون در سراسر کشور بر عهده دادستان کل است، دادستان‌های شهر و نواحی زیر نظردادستان کل عمل می‌کنند. دادستان کل در نزد مجلس ملی و رئیس جمهور مسئول است. دادستان کل تاجیکستان به مدت ۵ سال انتخاب می‌شود.[۲۷]

احزاب سیاسی تاجیکستان

  1. حزب کمونیست: از نخستین روزهایی که تاجیکستان زیر سیطره حکومت کمونیستی اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی قرار گرفت، حزب کمونیست در این جمهوری تشکیل یافت و در تمامی دوران حاکمیت، حزب کمونیست تنها حزب در تاجیکستان بوده است. پس از کودتای اوت ۱۹۹۱م، به اتهام همکاری با کودتاچیان، فعالیت حزب کمونیست متوقف گردید. پس از بررسی به اتهامات حزب کمونیست در یکی از کمیسیون‌های پارلمان و اعلام بی‌گناهی آن در جریانات مربوط به کودتا، از دسامبر ۱۹۹۱م، حزب کمونیست تاجیکستان بار دیگر با‌‌ همان نام رسمیت یافت وفعالیت خود را با برنامه‌ای جدید آغاز کرد. [۲۸]
  2. حزب دموکرات تاجیکستان: این حزب در سال ۱۹۹۰م، تأسیس شد و بیشتر اعضای آن در ابتدا تحصیل کرده‌های شهری بودند. حزب دموکرات از تمامی ملیت‌ها عضو دارد و در میان جوامع دانشگاهی نیز دارای نفوذ و اهمیت می‌باشد. پس از جنگ‌های داخلی سال ۱۹۹۳-۱۹۹۲م، فعالیت سیاسی حزب دموکرات در تاجیکستان ممنوع اعلام گردید، ولی با حزب‌های نهضت اسلامی و رستاخیز تاجیکستان ائتلاف نمود و تا سپتامبر ۱۹۹۴م، با آن‌ها همکاری می‌کرد، سپس یک چرخش سیاسی به دولت تاجیکستان نزدیک شد و با تأیید انتخابات ریاست جمهوری و پارلمانی و کار همه پرسی قانون اساسی، در ژوئیه ۱۹۹۵م، از دولت اجازه فعالیت گرفت.[۲۹]
  3. حزب نهضت اسلامی تاجیکستان: حزب نهضت اسلامی تاجیکستان در سال ۱۹۷۳ تأسیس شد و مؤسس آن «سید عبدالله نوری» بود که بلافاصله پس از تأسیس این حزب به جرم تبلیغات اسلامی دستگیر و زندانی شد و این حزب تنها حزب اسلامی در آسیای مرکزی است.[۳۰] حزب نهضت اسلامی که از مدت‌ها پیش به صورت زیرزمینی و مخفیانه مشغول فعالیت بوده در تاریخ ۲۶ اکتبر ۱۹۹۱ پس از آزادی تشکیل احزاب به صورت مخفیانه فعالیت خود را آغاز کرد. رسمیت یافتن حزب نهضت اسلامی نتیجه تظاهرات ماه‌های سپتامبر و اکتبر ۱۹۹۱م بود که تظاهرکنندگان یکی از شرایط خود برای پایان دادن به تظاهرات را به رسمیت شناختن حزب نهضت اسلامی عنوان کرده بودند و تنها شرطی که دولت به آن عمل کرد همین بود. حزب نهضت اسلامی ابتدا وابسته به حزب نهضت اسلامی شوروی بود پس از بروز تمایلات پان ترکیسم از طرف نهضت اسلامی، شاخه تاجیکستان از این حزب جدا شد و نهضت اسلامی تاجیکستان را تشکیل داد. حزب نهضت اسلامی از بین روحانیت و روستائیان حامیان زیادی دارد و حدود شصت درصد از حامیان این حزب در روستا‌ها زندگی می‌کنند. فعالیت حزب نهضت اسلامی در دوره‌ای ممنوع شد و طرفداران این حزب در مناطق مرزی افغانستان و بدخشان به سمت مبارزه با رژیم رفتند. در شمال تاجیکستان ناحیه‌ای است به نام مسچاه که مردم آنجا را مسچایی می‌نامند و جمعیت آن حدود ۱۵۰ هزار نفر می‌باشند که به عصیان و تمرد در مقابل حکومت کمونیستی در آسیای مرکزی شهرت دارند. مردم این منطقه حنفی مذهب هستند اما از نظر افکار و اصول عقاید شباهت زیادی به شیعیان دارند. برنامه این حزب پاسداری از استقلال و برقراری سیستم پارلمانی برای توسعه اسلام می‌باشد. اسلام به عنوان عامل منسجم کننده اقوام مختلف نیز مد نظر است. و رهبران این نهضت معتقد به برقراری ارتباطات نزدیک با کشورهای اسلامی هستند. [۳۱] امروزه حزب نهضت اسلامی از احزاب مخالف دولت است[۳۲] و محی الدین کبیری رئیس کنونی آن می باشد.[۳۳]
  4. حزب رستاخیز: حزب رستاخیز در سپتامبر ۱۹۸۹م، برای پشتیبانی از پروستروئیکا به وجود آمده است. اعضای آن را روشنفکران شهری تشکیل می‌دهند و پیرو اندیشه ملی گرایی در چارچوب مردم فارسی زبان هستند. نخستین خواسته این جنبش مردمی، انتخاب زبان تاجیکی/فارسی به عنوان زبان رسمی دولت و بازگشت به خط و الفبای فارسی و استقلال اقتصادی بوده است. [۳۴]
  5. حزب لعل بدخشان: حزب لعل بدخشان از ماه مه سال ۱۹۹۲م، شروع به کار کرده و بسیاری از شخصیت‌های مهم علمی، سیاسی و فرهنگی شهر دوشنبه از اعضای آن هستند. حزب از پشتیبانی تمامی پامیری‌ها برخوردار است. برنامه این حزب برقراری حکومتی دموکرات در تاجیکستان و خودمختاری اداری بیشتر منطقه بدخشان است. [۳۵]
  6. حزب خلق تاجیکستان: حزب خلق تاجیکستان با هدف به وجود آوردن یک نیروی اجتماعی برای بیرون آوردن کشور از بحران تشکیل گردیده است. این حزب، یک سازمان اجتماعی و سیاسی بوده و به خاطر اجرای اصلاحات عمیق دموکراتیک و صلح و ثبات، مبارزه می‌کند. [۳۶]
  7. حزب بازسازی سیاسی و اقتصادی: حزب بازسازی سیاسی و اقتصادی در سال ۱۹۹۳م، تأسیس شده و حافظ منافع شمال تاجیکستان و منطقه خجند است، که بیشتر ازبک نشین هستند. [۳۷]

تقسیمات اداری

پرونده:Tajikistan provinces.png
نقشه تقسیمات کشوری تاجیکستان: ۱- استان سغد، ۲- ناحیه‌های تابع جمهوری، ۳- استان ختلان، ۴- ولایت خودمختار کوهستان بدخشان

از نظر اداری تاجیکستان به چهار ولایت تقسیم می شود:

  1. ولایت ســـغد در شمال به مركزیت خجند، شهرهای مهم كانی بادام ، پنجكنت، اوراتپه؛
  2. دوشنبه و نواحی تابعه مركز؛
  3. ولایت ختلان در جنوب به مركزیت قرقان تپه، شهرهای مهم كولاب، دنغره؛
  4. ولایت خودمختار بدخشان كوهی در شرق به مركزیت خاروق.[۳۸]

روابط خارجی

تاجیکستان تا قبل از استقلال در سال ۱۹۹۱ م یکی از جمهوری‌های پانزده گانه شوروی بود و سیاست خارجی آن توسط مسکو تعیین می‌شد. پس از استقلال سیاست خاری تاجیکستان بر اساس احترام به موازین عمومی انسانی و اصول حقوق بین المللی و با در نظر گرفتن مصالح عالی تاجیکستان پایه ریزی شده است.

دولت تاجیکستان در سیاست خارجی خود برای کشورهای مشترک المنافع اولویت‌هایی قائل و با تعدادی از این کشور‌ها مثل روسیه، ازبکستان، قزاقستان، بلاروس و ترکمنستان پیمان‌های دوستی و همکاری منعقد کرده است.

تاجیکستان روابط دیپلماتیک در حد سفارت تنها با ۹ کشور جهان برقرار کرده است که عبارتند از: ایران، روسیه، آمریکا، چین، ترکیه، پاکستان، کره جنوبی، آلمان و اندونزی. ارتباط با این کشور‌ها شامل افتتاح سفارتخانه از جانب کشور‌ها در تاجیکستان می‌شود و تاجیکستان تنها در آلمان و تهران سفارتخانه مستقل دائر کرده است. در بقیه کشور‌ها سفارت روسیه امور مربوط به روابط دیپلماتیک تاجیکستان را انجام می‌دهد.

تاجیسکتان از سال ۱۹۹۱م به عضویت سازمان ملل متحد در آمد و سازمان ملل دفتر نمایندگی در این کشور تأسیس کرد. [۳۹]

روابط تاجیکستان با ایران

روابط ایران با تاجیکستان تا قبل از فروپاشی شوروی از کانال مسکو انجام می‌شد اما بعد از استقلال این کشور روابط دو جانبه میان ایران و تاجیکستان به طور مستقیم و بدون واسطه انجام می‌شود. بعد از تحولات اخیر با توجه به اینکه کلیه جمهوری‌های آسیای مرکزی که تاجیکستان را احاطه کرده‌اند ترک زبان هستند، تاجیک‌ها ایران را به عنوان وطن فرهنگی خود به حساب می‌آورند. به علت اشتراک در زبان و فرهنگ و مذهب و میراث فرهنگی و تاریخی مشترک روی به سوی ایران آورده‌اند و می‌خواهند هویت فرهنگی خود را احیا کنند. به این مناسبت در برقراری روابط، ایران نسبت به سایر کشور‌ها در اذهان مردم تاجیک، در صدر کشور‌ها قرار دارد. با توجه به علاقه و خواست مردم و نیز مصالح سیاسی دولتمردان تاجیک سعی در تعمیق روابط خود با ایران دارند. علاوه بر رفت و آمدهایی که از سال ۱۹۹۰م شروع شد ایران اولین کشوری بود که در تاجیکستان سفارت خود را افتتاح کرد. نام خیابانی که سفارت ایران در آن واقع شده است از ماکسیم گوری به خیابان تهران تغییر نام داد. [۴۰]

ادیان و مذاهب

مذهب اکثر مردم تاجیکستان سنی و از شاخه حنفی است. گروه کوچکی از شیعیان اسماعیلی در کوه‌های پامیر در منطقه بدخشان زندگی می‌کنند، اهل سنت تاجیکستان به اهل بیت و ائمه شیعه و به ویژه برای امام علی (علیه السّلام) و امام حسین (علیه السّلام) و امام جعفر صادق (ع) احترام خاصی قائلند و بسیاری آرزوی زیارت مرقد امام رضا (ع) را دارند. گروهی از اقلیت‌های مسیحی، زرتشتی و یهودی در تاجیکستان زندگی می‌کنند. امروزه با استقلال این کشور انجام فرائض دینی آزاد شده است. منتها سیاست دولت تاجیکستان بر جدایی مذهب از سیاست استوار است. به علت ۷۰ سال سلطه کمونیسم در آسیای مرکزی و تاجیکستان و تبلیغات آنان، اعتقادات مذهبی در میان مردم رنگ باخته است. البته افراد سالخورده و میانسال از روحیه مذهبی و فرهنگ اسلامی برخورد دارند و فرهنگ ایرانی در تمام شئون زندگی فردی و اجتماعی و خصوصیات اخلاقی آنها متجلی است. نام علی (علیه السّلام) در تاجیکستان نام قدسی است و بیشترین نامی که برای فرزندان ذکور انتخاب می‌شود علی می‌باشد و برای زنان نام فاطمه و زهرا را استفاده می‌کنند. مراسم نامگذاری فرزندان و درج نام آنان در پشت قرآن مجید، مراسم ازدواج، مراسم تدفین، برگزاری مراسم فوت و شب هفت و چهلم و سال و نوع عزاداری زنان و غیره به شکل اسلامی ایرانی است.[۴۱] در تاجیکستان حدود چهار هزار مسجد وجود دارد.[۴۲]

آمار شیعیان تاجيكستان

در ادامه برخی از این منابع ذکر می شود: 1.‌ سايت CIA (2014 میلادی،): به آدرس اينترنتي www.cia.gorlibrary 2. سايت Nation Master در سال (2014 میلادی،) به آدرس اينترنتي www.hatiunmaster.comlcountry 3. سايت rerigiousfreedom در سال ( 2015 میلادی،) به آدرس اينترنتي www.religiousfreedomlib 4. سايت religiousintelligence در سال (2014 میلادی،) به آدرس اينترنتي www.religiousintelligence.co.uk 5. سايت swivel در سال (2014 میلادی،) به آدرس اينترنتي www.swivel.com 6. سايت Pewforum در سال (2015 میلادی،)؛ آدرس www.pewforum.orginewasseti

جدول آمار جمعیتی مسلمانان و شیعیان در تاجیکستان بر اساس ترتیب منابع بالا


ردیف جمعیت مسلمانان شیعبان درصد شیعیان
1 8150000 6280000 430000 8/84
2 8176000 6000000 500000 9/6
3 8080000 6450000 480000 9/12
4 8000000 6100000 350000 8/12
5 8300000 5800000 430000 9/52
6 8280000 6500000 470000 9/12

فعالیت های ادیان و مذاهب

عملکرد تبلیغی ادیان و مذاهب به شرح ذیل است:

مسیحیت

مسیحیان از مراکز واتیکان، کانادا، آمریکا، سوئد، فنلاند، نروژ و دیگر کشورهای غربی پشتیبانی می‌شوند. با توجه به آنکه حدود ۸۰% مردم زیر خط فقر زندگی می‌کنند، گروه‌های مسیحی از این موقعیت استفاده کرده، با مقداری کمک به سرعت در بین مردم نفوذ می‌کنند. بعضی از کمک‌های آنها از این قرار است:

  1. منازلی را که بر اثر جنگ ویران شده، بازسازی و یا تعمیر می‌کنند؛
  2. به افراد نیازمند غذای رایگان می‌دهند؛
  3. در بین افراد نیازمند آرد، شکر و روغن توزیع می‌کنند.

بسیاری از مبلغان مسیحی در کوچه‌ها دیده می‌شوند که به خانه‌ها مراجعه می‌کنند و کتاب‌ها و مجلات خود را که با عکس‌های رنگی و زیبا آراسته‌اند، رایگان بین مردم تقسیم می‌کنند.

پروتستان‌ها در رستوران کلیسای سانمین در شهر دوشنبه روزانه تا ۲۰۰ نفر افراد بی‌بضاعت را غذای مجانی می‌دهند، به بیماران خدمت پزشکی رایگان ارایه می‌دهند، باشگاه‌های ورزشی دارند، و کتاب‌های زیادی به صورت رایگان در اختیار مردم قرار می‌دهند.[۴۳]

بهائیان

مبلغین بهائی در دوران بازسازی توسط آوازخان معروف بهایی ایرانی تبار وارد تاجیکستان شده و در حال حاضر از همه فعال‌تر است. آنها در شهر دوشنبه، سغد و ختلان مشغول گسترش آیین خود می‌باشند.

بهائیان که اکثرا یهودیان ایرانی تبار هستند و زبان فارسی را خوب می‌دانند به تبلیغ بهائیت پرداخته، از روزنامه‌ها، مجله‌ها، رادیو و تلویزیون مؤثر استفاده می‌برند.

مبلغان بهائی از اسرائیل، آمریکا، و دیگر کشورهای اروپایی به تاجیکستان می‌آیند. بهائیان نیز از فقر مردم به صورت جدی سوء استفاده می‌کنند.[۴۴]

شیعیان اسماعیلی

مردم منطقه بدخشان تاجیکستان که اکثرشان از مذهب اسماعیلی پیروی می‌کننند، از محافظان اصلی این مذهب در تاجیکستان و آسیای مرکزی به شمار می‌روند. مرکز اسماعیلیه در بدخشان شهرستان شیغنان است و پیروان این مذهب عموماً در واخان، لغمان و دره‌های اطراف آن ساکن هستند. در ارتفاعات پامیر، نزدیک مرز چین و منطقه اشکاشم نیز جمعیت قابل توجهی از اسماعیلیه سکونت دارند. این گروه از نظر قومی عموماً تاجیک هستند و اسماعیلیان تاجیکستان و افغانستان جزو اسماعیلیان نزاری محسوب می‌شوند.[۴۵] 

اسماعیلیه یا باطنیه فرقه‌ای از شیعه امامیه هستند که معتقدند پس از مرگ امام جعفر صادق(ع) امامت به پسر بزگتر وی می‌رسید؛ اما چون پسرش اسماعیل پیش از پدر درگذشته بود، امامت به محمد بن اسماعیل که سابع تام است و دور هفت با او تمام می‌شود و پس از او امامت در خاندان وی باقی ماند ، منتقل شده است.  آنها در میان اهل سنت به «باطنیان»مشهورند و شیعه هفت امامی نیز نامیده می‌شوند.[۴۶] اسماعیلیان چون معتقد به هفت امام می باشند به سبعیّه یا هفت امامیه نیز معروفند . البته طی گذر زمان به بنامهای دیگری نیز نامیده شده اند از جمله، مبارکیه، خطّابیه، باطنیه، تعلیمیه، سبعیّه،  ملاحده و ....

در طول تاریخ اسماعیلیان از اقلیت‌هایی بودند که به وحشیانه‌ترین وجه مورد تعقیب و آزار قرار می‌گرفتند. از این رو پیروان اسماعیلیه در آسیای مرکزی نیز مانند سایر نقاط در انزوا قرار گرفتند و حتی ناگزیر شدند در ناحیه کوهستانی و دور از دسترسی همچون بدخشان بمانند و از‌‌ همان آغاز راه چاره‌ای جز تمسک به اصل تقیه نداشتند.[۴۷]

گویا از نظر اسماعیلیان امامت دارای مراتب چهارگانه زیر است.

  1. امام مقیم: کسی که پیامبر ناطق را بر می انگیزد و این عالی ترین درجه امامت است و آن را (رب الوقت) نیز گویند.
  2. امام اساس: وصی و جانشین پیامبر که سلسله امامان مستقر در نسل او تداوم می یابد.
  3. امام مستقر: کسی که امام پس از خود را تعین می کند.
  4. امام مستودع: که به نیابت از امام مستقر به انجام امور امامت قیام می کند و حق تعیین امام پس از خود را ندارد وی را نایب الامام نیز گویند. راه تعیین امام از نظر اسماعیلیه دو چیز است: وراثت و نص امام مستقر.[۴۸]

درباره فعالیت‌های اسماعیلیان باید گفت: به دلیل آنکه «آقاخان» رهبر آنها در انگلستان و فرانسه زندگی می‌کند و مورد حمایت همه جانبه و عامل انگلیس می‌باشد، با هماهنگی کامل انگلیس به دنبال است که بدخشان تاجیکستان و بدخشان افغانستان را با یکدیگر متحد و کشور مستقل بدخشان و مرکز اسماعیلیه را تحت سلطه انگلیس ایجاد کند. به دنبال این سیاست، حدود ۲ ماه قبل انگلیس یک سفیر کارکشته ۶۵ ساله را به عنوان نماینده ویژه در بدخشان افغانستان مستقر کرده است. قابل توجه آنکه بدخشان از نقاط بسیار مرتفع دنیا است که شوروی سابق آن را محل شنود قرار داده بود و تا روی خلیج فارس را پوشش می‌داد.

در مدت ۸ سال گذشته، آقاخان زندگی مردم بدخشان را با کمک‌های انگلیس تامین کرده است، از همین رو آنها معتقدند آقاخان آنها را زنده نگه داشته است.[۴۹]

اسماعیلیان در حال حاضر در حدود 25 کشور جهان پراکنده هستند و عمدتاً در هند، پاکستان، افغانستان، تاجیکستان و پامیر چین زندگی می کنند.و همچنین در کشورهای افریقایی و اروپایی و آمریکای شمالی نیز وجود دارند. از سال 1970 میلادی شمار ی از اسماعیلیان به غرب مهاجرت کرده در کشورهایی چون، کانادا، آمریکا، انگلیس سکونت گزیدند. عده ای هم در کشورهای سواحل خلیج فارس همچون ایران، عمان، مسقط و بحرین حضور دارند. [۵۰]

مرکزاسماعیلیان که در سال 2009 در پایتخت تاجیکستان شهر دوشنبه افتتاح گردیده و به ظاهر فعالیت چندانی ندارد روزهای یک شنبه هر هفته دربهای خود را به روی بازدید کنندگان باز نموده و راهنمایان آن ضمن معرفی بنا و معماری آن به معرفی و تبلیغ اسماعیلیه می پردازند و الحق که چه زیبا و استادانه کار خود را انجام می دهند. در مورد تعداد افراد دارای این مذهب در تاجیکستان اطلاعات زیادی در دست نیست اما جمعیت آنها را در حدود 200 هزار نفر تخمین می زنند که بیشتر در منطقه پامیر و شهردوشنبه ساکنند.اسماعیلیان تاجیک به خاطر شرایط دوران حکومت کمونیستی و قاعده تقیه ، از آداب و رسوم و اعتقادات خود فاصله گرفته و جوانان اسماعیلی مسلک عموماً چندان چیزی از آئین و مرام خود نمی دانند. از این روی تشکیلات اسماعیلیان تلاش وسیعی را برای آشنا کردن پیروان سابق و جذب افراد تازه که بدانها مستجیب گفته می شود انجام می دهد.[۵۱]

عزاداری شیعیان اسماعیلیه در محرم و صفر

شیعیان اسماعیلی بدخشان در کشور تاجیکستان، احترام و ارادت ویژه‌ای نسبت به اهل بیت علیهم‌السلام، امام علی علیه السلام، حضرت زهرا سلام الله علیها و اولاد ایشان دارند و حضرت فاطمه زهرا (س) را مادر خویش می‌دانند. اسماعیلیان بدخشان، ماه محرم و صفر را «شدّه» یا «عشورا» می‌نامند و در این مدت سوگواری و عزاداری می‌کنند، لباس سیاه به تن می‌کنند، و همه مناطق شهر غرق در ماتم است. مردان در این دو ماه محاسن خود را نمی‌تراشند و در خانه‌ها عزاداری برپا می‌کنند.

مردم بدخشان تاجیکستان همچنین در عزاداری‌های خود مشت بر سینه می‌کوبند و «یا حسن، وای حسین» می‌گویند و قاتلان امام حسین علیه‌السلام و خاندان او را پلیدترین و بی‌رحم‌ترین موجود عالم می‌دانند. «یزید» در این شهر مصداق روشن انسان منافق و رذل است و هر گاه بخواهند کسی را با این صفات یاد کنند، او را یزید می‌خوانند.[۵۲]

علی‌اشرف مجتهد شبستری سفیر سابق ایران در تاجیکستان در مورد رنج های مردم تاجیکستان در برپایی عزاداری برای امام حسین(ع) در دوران حاکمیت کمونیسم گفت: «در زمان حضورم در تاجیکستان، یکی از دوستان تاجیک می‌گفت ما خیلی امام حسین(ع) را دوست داریم و در ایام دهه عاشورا وقتی می‌خواستیم مجلس عزاداری برپا کنیم، به زیرزمین‌هایی می‌رفتیم و یک نفر را جلوی پله‌های زیرزمین به نگهبانی می‌گماشتیم. اگر آن فرد نگهبان علامت می‌داد و متوجه می‌شدیم که ماموران KGB آمده‌اند، به سرعت مقابلمان ورق می‌گذاشتیم و وقتی ماموران می‌آمدند ما را در حالی می‌دیدند که گویی در حال ورق بازی کردن هستیم.»[۵۳]

وهابیان

وهابیت در تاجیکستان فعال شده و از نقاط مختلف افرادی را به پاکستان، عربستان و مصر اعزام می‌کند و‌‌ همان گونه که مطرح شد در سال جاری ۲۹ نفر را تنها از منطقه خجند به عربستان اعزام کرده است.

این افراد هنگام بازگشت از جهت کتاب، کمک‌های مادی و بودجه‌ای برای اختصاص امکانات به مردم تهی دست به طور گسترده پشتیبانی می‌شوند.[۵۴]

شیعه اثنی عشری

در خصوص ورود مذهب امامیه اثنی عشری به این منطقه قول متقن و محکمی موجود نیست، ولی اولین نامی که از شیعیان بدخشانی در تاریخ وجود دارد به ۱۰۸۲ قمری برمی گردد که «عبدالحسین خاتون آبادی» از عده ای از شیعیان بدخشانی یاد کرده که در آن روزگار برای درخواست مبلغ و روحانی به مشهد آمده بودند.

در دوران انقلاب روسیه، تعداد شیعیان این منطقه بالغ بر پنج هزار خانوار بود ولی با ورود یک مبلغ قدرتمند اسماعیلی از بخارا و دیگر مبلغان از سایر مذاهب و همچنین وجود جو اختناق و تفتیش عقاید بر ضد شیعه اثنی عشری و فقدان مبلغ و روحانی، بسیاری از آن‌ها به فرقه‌های اسماعیلیه و حنفیه گرویده‌اند به گونه‌ای که به تدریج در طول سالیان متمادی از جمعیت پنج هزار خانواری شیعه، فقط ششصد خانواده مؤمن به این آئین و مذهب باقی مانده است.[۵۵]

شیعه اثنی عشری هم اکنون:

  1. حدود ۱۰۰ خانوار شیعه در دوشنبه می‌باشد؛
  2. حدود ۱۵۰ خانوار در اطراف دوشنبه (قرقان تپه و کولاب) زندگی می‌کنند؛
  3. بیش از ۵۰۰ خانوار در شمال تاجیکستان در کل ولایت سغد که مرکز آن خجند می‌باشد وجود دارند.

لازم به ذکر است که غالبا شیعیان در حال تقیه می‌باشند.

با پشتیبانی سازمان مدارس خارج از کشور چندین مدرسه شبانه روزی در تاجیکستان ایجاد شده است:

  1. سه مدرسه در شهر دوشنبه؛
  2. یک مدرسه در شهر عزم؛
  3. دو مدرسه در شمال؛
  4. یک مدرسه در بدخشان در حال راه اندازی است.

کمیته امداد امام خمینی قدس سره کمک‌هایی به فقراء تاجیکستان دارد که در مناطقی از محبوبیت مناسبی برخوردار است.[۵۶]

گرایش به ارزش های اسلامی

این کشور تا سال ۱۹۹۱م، بیش از ۶۰ سال با نظام کمونیستی و تحت تعلیمات الحادی اداره می‌شد. اما در تظاهرات و تحصن‌ها و تحولات اخیر، مذهب به صورت قوه محرکه تجدید حیات فرهنگ تاجیکستان و تغییرات سیاسی این کشور درآمده است. تظاهرات هفت هفته‌ای در این کشور برای سرنگونی رحمان نبی اف از اعضای حزب کمونیست شوروی سابق از نمونه‌های بارز تلاش مسلمانان برای بازگشت به اعتقادات دینی است. تجلی اعتراض مذکور به صورت برگزاری نمازهای جماعت در مساجد و اماکن عمومی است. معترضین در چادرهایی که در برابر کاخ ریاست جمهوری در ناحیه‌ای بنام «میدان شهدا» برپا کرده بودند با مراسم دعا، قرائت قرآن و سخنرانی مردم را تحت تاثیر احساسات مذهبی و هیجانی اسلامی قرار می‌دادند. به نحوی که تحت تاثیر این برنامه‌ها، زنان به پوشیانیدن اندام و رعایت حجاب اسلامی ترغیب شدند. مراسم نماز جماعت که همه روزه یک بار در این میدان بر پا می‌شد به ۵ بار در روز افزایش یافت.[۵۷]

آداب ماه مبارک رمضان در تاجیکستان

مردم تاجیکستان هر سال ماه مبارک رمضان را که همراه با آیین‌های ویژه‌ای است گرامی می‌دارند.

  1. حضور پرشور در مساجد، کنار گذاشتن کدورت‌های گذشته، بخشش یکدیگر، آشتی کردن و هدیه دادن به خویشاوندان و همسایگان از رسم‌های تاجیکان در این ماه خدا است.
  2. نماز تراویح هر شب در ماه مبارک رمضان در همه مساجد تاجیکستان و یا در خانه‌ها به صورت گروهی اقامه می‌شود.
  3. در بیشتر مساجد تاجیکستان هر شب هنگام بجا آوردن نماز تراویح یک جزء قرآن مجید قرائت می‌شود تا نمازگزاران بتوانند تا پایان ماه مبارک، قرآن را ختم کنند.
  4. حافظان قرآن مجید که وظیفه قرائت آیات قرآن در نماز تراویح را دارند و نماز به امامت آنان برگزار می‌شود‌ گاه یک یا دو ماه پیش از ماه رمضان به اصطلاح تاجیکان چله می‌نشینند و محفوظات خود را دوره می‌کنند.
  5. ماه مبارک رمضان از منظر مسلمانان تاجیک بستر اصلی دینداری، عبادت و ارتباط با خداست و براین اساس آنان سعی می‌کنند با قرائت قرآن، برگزاری نماز تراویح و سرودن اشعار ویژه، جلوه‌های ماه مبارک رمضان را حفظ و به کودکان خود و نسل آینده منتقل کنند.
  6. جمله «رمضان مبارک» تا آخر این ماه بین تاجیکان رد و بدل می‌شود و آیین موسوم به «رب من» از معروف‌ترین و رایج‌ترین شعائر تاجیکان در این ماه است که تا حد زیادی توانسته در ۸۰ سال حاکمیت کمونیست که مخالف هرگونه شعائر دینی بود، سنت‌های رمضان را حفظ کند. مراسم «رب من» خوانی در گذشته در تمام مناطق فارسی زبان آسیای مرکزی نظیر «بخارا، سمرقند، خجند، پنجکنت، اوراتپه، قشقه دریا، سرخان، حصار، قراتگین، درواز، ختلان و بدخشان با تفاوت های لهجه‌ای وجود داشت. اگرچه این سنت دیرین اکنون در شهر دوشنبه پایتخت تاجیکستان کمتر به چشم می‌آید اما در روستا‌ها و مناطق کوهستانی آن همچنان پا برجاست. مراسم رب من خوانی بعد از ضیافت افطار برگزار می‌شود و کودکان در گروه‌های چند نفره با یک سرگروه که صدای بهتر دارد در کوچه‌ها به راه می‌افتند و به در خانه‌ها می‌روند.
  7. کودکان پس از تبریک ماه رمضان به صاحب خانه همزمان شروع به همخوانی اشعار» رب من «با مضمون حمد و سپاس خدا و طلب بخشش و برکت از درگاه او می‌کنند و صاحب خانه نیز به آن‌ها هدیه می‌دهد.
  8. مردم تاجیکستان در ماه رمضان سفره‌های خود را که «دسترخوان» گفته می‌شود برای پذیرایی از میهمانان روزه‌دار خود با انواع خوردنی‌ها اعم از نان، شیرینی، آجیل و میوه و غذاهای گرم پهن می‌کنند. تنوع غذایی در سفره افطاری خانواده تاجیک به حدی است که هر تازه واردی به شدت تحت تاثیر میهمان نوازی تاجیکان قرار می‌گیرد. خوراکی‌ها و شیرینی‌های محلی موسوم به "نشالا"، "حلوا کنجدی" و "شیرچای"، شوربا و‌ اش پلو معمولا در ضیافت‌های افطار زینت بخش دسترخوان هر مسلمان تاجیک است.
  9. مردم تاجیک قبل از افطار در مساجد قرآن کریم تلاوت می‌کنند و بعد از اقامه نماز مغرب به سفرهای ضیافت افطار می‌روند.
  10. افطاری دادن در بین تاجیکان بسیار زیاد است و پذیرایی از میهمانان و اطعام مستمندان در این ماه الهی سنت حسنه‌ای است که تاجیکان آن را از نیاکان خود به ارث برده‌اند.
  11. تاجیکان در ماه رمضان به دادن زکات و دستگیری افراد نیازمند هم اهمیت زیاد می‌دهند و سعی می‌کنند فقرای محله خود را دراین ماه کمک کنند.
  12. مردم مسلمان تاجیکستان همچنین عید فطر از بزرگ‌ترین اعیاد خود می‌دانند و در این روز به دیدار همدیگر شتافته و عید را تبریک گفته و از خداوند منان طلب قبولی طاعات و عبادات ماه رمضان را می‌کنند.[۵۸]

وضع قوانین خلاف اسلام توسط در تاجیکستان

در چند سال گذشته دولت و مجلس تاجیکستان اقداماتی در جهت اسلام زدایی در این کشور انجام داده است از جمله این اقدامات می توان به موارد ذیل اشاره کرد:

  1. منع حجاب در دانشگاه ها؛[۵۹]
  2. ممنوعیت نماز خواندن افراد زیر هجده سال در مساجد؛
  3. بستن تعداد زيادی از مساجد به بهانه عدم ثبت رسمی؛
  4. ممنوعيت نام‌گذاری فرزندان به نام‌های اسلامی مانند «محمد»؛
  5. ممنوعيت ريش گذاشتن براي مردان زير چهل سال؛
  6. فراخواندن کسانی که برای تحصیل به کشورهای اسلامی رفته اند؛[۶۰]
  7. مجازات تدریس غیر مجاز احکام و معارف دینی؛
  8. ممنوعیت سرمایه گذاری در موسسات آموزشی مذهبی.[۶۱]

آیت الله صافی گلپایگانی" از مراجع تقلید شیعیان در اعتراض به وضع قوانین خلاف اسلام در تاجیکستان پیامی صادر کرد.

در قسمتی از این پیام آمده است:

«اینجانب به هیئت مسلّط بر تاجیكستان اعلام خطر می‌نمایم؛ بدانند راهی كه پیش گرفته‌اند به شكست منتهی می‌شود؛ باید از این جسارت‌ها از ملّت غیور تاجیكستان و از همه‌ی مسلمانان جهان رسماً عذرخواهی نمایند.»[۶۲]

آیت الله مکارم شیرازی از مراجع تقلید نیز به رئیس جمهور و دولتمردان تاجیکستان درباره مخالفت آنان با حجاب هشدار داد و گفت: «بهتر است مردم را به حال خودشان بگذارید تا وظایف شرعی را درباره حجاب انجام دهند، اصل حجاب چیزی نیست که آن را بتوان انکار کرد و یا مسلمانان را از آن منصرف نمود.»[۶۳]

تصویر میر سید علی همدانی بر روی اسکناس تاجیکستان

اوضاع اجتماعی، فرهنگی و آموزشی

تاجکستان از دیرباز در حوزه فرهنگی ایران قرار داشته است. شکوفایی مجدد فرهنگ ایرانی بعد از فتح عرب با به قدرت رسیدن سامانیان مهد فرهنگ و ادب ایرانی ـ تاجیکی بوده است و دانشمندان زیادی از جمله ابوعلی سینا از کتابخانه‌های شهر بخارا پایتخت سامانیان استفاده کرده‌اند. دلبستگی به میراث فرهنگی و ادبی ایرانی و علاقمندی به شخصیت های ادبی فارسی هم چون فردوسی، جامی، سعدی، حافظ، رودکی در روح و جان تاجیکی‌ها جای گرفته است. ادبیات و شعر در تاجیکستان جایگاه ویژه‌ای دارد اشعار فارسی نیز در میان مردم رواج دارد. فردوسی و شاهنامه در رأس فرهنگ عامیانه رایج است.

موسیقی در تاجیکستان جایگاه ویژه‌ای دارد مردم تاجیکستان در مورد موسیقی به نسبت ساده هستند و گوش آنان با موسیقی آرام و سنتی چندان آشنا نیست و به موسیقی شاد توجه بیشتری داشته‌اند. رسوم و سنت های ایرانی در جای جای زندگی مردم خود را می‌نمایاند عید نوروز و اعیاد مذهبی مانند عید فطر و عید قربان در این جمهوری مانند سایر جمهوری‌های آسیا مرکزی گرامی داشته می‌شود، پذیرایی، مهمان نوازی و برگزاری مراسم ازدواج و یا گرامیداشت فوت نزدیکان و وابستگان هم نشان از اعتقادات مذهبی و همچنین اشتراکات فرهنگی، با ایرانیان دارد. در حال حاضر مهم‌ترین مشکل فرهنگی جامعه تاجیک بازگشت به خط و زبان علمی مادری است. در سال ۱۹۹۱ به طور رسمی خط فارسی و زبان تاجیکی به عنوان زبان و خط رسمی کشور اعلام شد و با همکاری جمهوری اسلامی ایران سعی در جایگزین کردن واژه‌های روسی با کلمات فارسی و به وجود آوردن و ترویج زبان علمی تاجیک بوده است. از دیگر معضلات اجتماعی گذر از دوران برنامه ریزی متمرکز و وابستگی اقتصادی بازار و قطع یا کم کردن وابستگی اقتصادی به روسیه می‌باشد.[۶۴]

سطح علمی و فرهنگی جامعه

در سال ۱۹۲۶ تنها ۲ درصد تاجیک‌ها با سواد بودند و امروزه می‌توان گفت که ۱۰۰ درصد مردم در تاجیکستان در زبان مادری خود با سواد هستند و بسیاری از آنها به زبان روسی نیز تسلط دارند. در مجموع در تاجیکستان تمایل به تحصیلات عالی بیشتر از قبل است حتی در خانواده‌های روستایی، پسر‌ها بیشتر در زمینه حقوق، مهندسی و یا حسابداری به تحصیل می‌پردازند و زنان به معلمی در مدارس و یا مهد‌ها و کتابداری و خیاطی علاقمند هستند. در این کشور دو دانشگاه و ۴۳ آموزشگاه معلمی وجود دارد.[۶۵]

آثار مهم فرهنگی و تاریخی

آرامگاه رودکی در روستای پنج رود سمرقند

تاجیکستان مانند ازبکستان آثار تاریخی بسیاری را در خود جای داده است. پنج کنت یکی از مهم‌ترین مراکز باستانی آسیای مرکزی است که از نفوذ هنر ایرانی حکایت می‌کند. یکی از آثار تاریخی تاجیکستان، بقایای شهر باستانی حصار واقع در پنج کیلومتری شمال غربی دوشنبه است از این شهر فقط یک دروازه با دو برج دیده بانی که در بین دو کوه ساخته شده باقی مانده است.[۶۶]

آرامگاه میر سید علی همدانی در شهر کولاب

مکان های زیارتی تاجیکستان عبارتند از:

  1. آرامگاه رودکی: آرامگاه ابوعبدالله رودکی در روستای پنج رود سمرقند قرار دارد. ساختمان کنونی آن در سال 1958 م با حضور نمایندگان سی و هشت کشور، از جمله ایران گشایش یافت.
  2. آرامگاه علاءالدین: آرامگاه علاءالدین محمد از آثار تاریخی تاجیکستان به شمار می رود که در جنوب روستای ده نو قرار دارد.
  3. آرامگاه سید علی همدانی: آرامگاه سید علی همدانی در کنار خیابان اصلی شهر کولاب، در حدود 190 کیلومتری شهر دوشنبه قرار دارد. بنای آرامگاه را در سال های اخیر تعمیر کرده اند. در پیشانی آن سوی سمت چپ نام آستان قدس رضوی و سوی راست عبارت جمهوری اسلامی ایران کاشی کاری شده است.
  4. آرامگاه ابواسحاق ختلانی: آرامگاه ابواسحاق ختلانی در 15 کیلومتری شهر کولاب قرار دارد و مورد احترام بسیار مردم است. آرامگاه دارای ایوان بلند و آجری می باشد. خواجه اسحاق سر سلسله شیخ های ذهبیه بوده است که سه تن از پیشوایان این سلسله و بازماندگان خواجه اسحاق در مشهد و پیرامون آن مدفون اند: سید عبدالله برزش آبادی در برزش آباد، شیخ محمد المقتدی کارندهی و شیخ محمد مومن عارف.[۶۷]


رسانه های گروهی

در سال ۱۹۹۰ بر اساس آمار رسمی در تاجیکستان ۷۴ روزنامه که ۶۶ آن به زبان تاجیکی و خط سیریلیک بوده‌اند چاپ می‌شده‌اند. خبرگزاری های ملی تاجیکستان «خاور» نام دارد. در تاجیکستان رادیو و تلویزیون انحصار و تحت کنترل دولت است.[۶۸]

اوضاع اقتصادی

اوضاع اقتصادی تاجیکستان تا قبل از استقلال مبتنی بر برنامه ریزی متمرکز از مسکو بوده و در واقع نقش محدودی در اقتصاد شوروی داشته است تاجیکستان فقیر‌ترین جمهوری شوروی به شمار می‌آمد. تاجیکستان به شدت به بودجه اتحادیه وابسته بود و بعد از قطع شدن آن در سال ۱۹۹۱ و همچنین جنگ های داخلی که منجر به مهاجرت گروهی از متخصصین روسی و متوقف شدن فعالیت واحدهای تولیدی صنعتی و کشاورزی شد، صدمات زیادی دید. جنگ داخلی سبب شد کشاورزی که رکن اقتصادی این جمهوری را تشکیل می‌داد با افت شدید محصولات روبرو شود. از عوامل دیگر نابسامانی اقتصادی و تورم، سیستم پولی این کشور بود که به واسطه افزایش بی‌رویه روبل‌های خارج شده از گردش در روسیه و سایر جمهوری‌های آسیای مرکزی با مشکل روبه رو شده بود.[۶۹]

پانویس

  1. ↑ سایت مجلس شورای اسلامی
  2. ↑ بهمن، ژئوپلتیک تشیع در آسیای مرکزی، ص ۱۴۰
  3. ↑ نگاهی به موقعیت مسلمانان تاجیکستان
  4. ↑ نوبهار، ص 220ـ221
  5. ↑ همان ، ص 217؛ پاشینو، ص 296؛ سیدی ، ص 305
  6. ↑ نوبهار، ص 218ـ222؛ شیروانی ، ص 184؛ صدیقی، ص 235
  7. ↑ همام ، ص 98
  8. ↑ رجوع کنید به مس اف ، ص 130ـ131، 145ـ146
  9. ↑ همانجا
  10. ↑ صدیقی ، همانجا
  11. ↑ غفوروف، ج ۱، ص ۲۳۱ـ۲۳۳، ۳۰۴ـ۳۳۷، ۴۷۷؛ افشار سیستانی، «مقدمه ای بر شناخت قوم تاجیک »، ص ۸۵
  12. ↑ غفوروف، ج ۱، ص ۵۲۶، ۵۳۷، ۶۱۱، ۶۳۰، ۶۳۷، ۶۴۵، ۶۹۹، ۷۰۶، ۷۰۸، ۷۴۹، ۷۵۵
  13. ↑ همان، ج ۲، ص ۸۰۳ ـ۸۰۴، ۸۶۵ ـ۸۶۶، ۸۹۹، ۹۰۱ـ۹۰۲
  14. ↑ همان، ج ۲، ص ۹۹۱، ۹۹۵، ۱۰۰۱
  15. ↑ نیکولایوا، ص ۱۸، ۲۳؛ غفوروف، ج ۲، ص ۱۰۱۲
  16. ↑ احمد رشید، ص ۱۶۷ـ ۱۶۸؛ نیکولایوا، ص ۲۹، ۳۱، ۴۹؛ ابوالحسن شیرازی، ص ۸۵
  17. ↑ احمد رشید، ص ۱۷۰ـ۱۷۱؛گاه شمار سیاسی آسیای مرکزی، جنوبی و شرقی، ص ۲۸۶ـ۲۸۷
  18. ↑ گاه شمار سیاسی آسیای مرکزی، جنوبی و شرقی، ص ۲۸۷
  19. ↑ همانجا؛ احمد رشید، ص ۱۷۳
  20. ↑ منتظمی، تاجیکستان، ص 56
  21. ↑ نگاهی به موقعیت مسلمانان تاجیکستان
  22. ↑ افشار، جغرافیای تاریخی تاجیکستان، ص ۱۱۳ ـ ۱۱۲
  23. ↑ افشار، جغرافیای تاریخی تاجیکستان، ص ۱۱۷
  24. ↑ اصول قانون اساسی جمهوری تاجیکستان
  25. ↑ ساختار سیاسی تاجیکستان
  26. ↑ افشار، جغرافیای تاریخی تاجیکستان، ص ۱۱۶ ـ ۱۱۵
  27. ↑ ساختار سیاسی تاجیکستان
  28. ↑ منتظمی، تاجیکستان، ص ۶۲ ـ ۶۱
  29. ↑ منتظمی، تاجیکستان، ص ۶۳ ـ ۶۲
  30. ↑ مراسم چهلمين سالگرد تاسيس «حزب نهضت اسلامي تاجيکستان» برگزار شد
  31. ↑ منتظمی، تاجیکستان، ص ۶۵
  32. ↑ انتخابات پارلمانی و توسعه سیاسی در تاجیکستان
  33. ↑ انتخاب مجدد کبیری به ریاست حزب نهضت اسلامی تاجیکستان
  34. ↑ منتظمی، تاجیکستان، ص ۶۵
  35. ↑ منتظمی، تاجیکستان، ص ۶۶ـ۶۵
  36. ↑ منتظمی، تاجیکستان، ص ۶۶
  37. ↑ منتظمی، تاجیکستان، ص ۶۶
  38. ↑ ساختار سیاسی تاجیکستان
  39. ↑ منتظمی، تاجیکستان، ص ۷۸ ـ ۷۷
  40. ↑ منتظمی، تاجیکستان، ص ۸۹
  41. ↑ نگاهی به موقعیت مسلمانان تاجیکستان
  42. ↑ تاجیکستان تعداد مساجد خود را افزایش می‌دهد
  43. ↑ ره آورد سفر به تاجیکستان
  44. ↑ ره آورد سفر به تاجیکستان
  45. ↑ بهمن، ژئوپلتیک تشیع در آسیای مرکزی، ص ۱۴۰
  46. ↑ اسدی، مجید، تاجیکان اسماعیلی، فرهنگ نغز، 1389، www.farhangnagz.blogfa.com
  47. ↑ بهمن، ژئوپلتیک تشیع در آسیای مرکزی، ص ۱۴۱
  48. ↑ مشکور، محمد جواد، تاریخ شیعه و فرقه های اسلام ، انتشارات اشراقی، چاپ پنجم، 1372 و اشرافی مرتضی، گفتگو با مطراب مطراب اف، دکترای حقوق،‌کارمند مرکز اسمائیلیان تاجیکستان، گروه مطالعات راهبردی، فروردین ماه 1394
  49. ↑ ره آورد سفر به تاجیکستان
  50. ↑ اسدی، مجید، تاجیکان اسماعیلی، فرهنگ نغز، 1389، همچنین پایگاه اطلاع رسانی اندیشه قم، http://andisheqom.com/public
  51. ↑ مشکور، محمد جواد، تاریخ شیعه و فرقه های اسلام ، انتشارات اشراقی، چاپ پنجم، 1372. همچنین دفتری، فرهاد، تاریخ و عقاید اسماعیلیه، ترجمه فریدون بدره ای، تهران، نشر فرزان، چاپ اول، 1375 و اشرافی مرتضی، گفتگو با مطراب مطراب اف، دکترای حقوق،‌کارمند مرکز اسمائیلیان تاجیکستان، گروه مطالعات راهبردی، فروردین ماه 1394
  52. ↑ آداب و رسوم عاشورایی مردم دنیا
  53. ↑ تاجیک‌ها در عزاداری ماه محرم KGB را فریب می‌دادند
  54. ↑ ره آورد سفر به تاجیکستان
  55. ↑ بهمن، ژئوپلتیک تشیع در آسیای مرکزی، ص ۱۴۷ ـ ۱۴۶
  56. ↑ ره آورد سفر به تاجیکستان
  57. ↑ گلی زواره، سرزمین اسلام شناخت کشورهای اسلامی و نواحی مسلمان نشین جهان، ۲۹۳ ـ ۲۹۲
  58. ↑ آداب ماه مبارک در تاجیکستان
  59. ↑ منع حجاب در تاجیكستان
  60. ↑ واكنش احتمالی مراجع عظام تقليد نسبت به وقايع اخير تاجيكستان
  61. ↑ تشديد مجازات آموزش غير‌ رسمی علوم ديني در تاجيكستان
  62. ↑ آيت‌الله صافي گلپايگاني: به هيات مسلط بر تاجيكستان اعلام خطر مي‌كنم
  63. ↑ آیت الله مکارم شیرازی: حجاب را نمی توان انکار کرد
  64. ↑ نگاهی به موقعیت مسلمانان تاجیکستان
  65. ↑ نگاهی به موقعیت مسلمانان تاجیکستان
  66. ↑ نگاهی به موقعیت مسلمانان تاجیکستان
  67. ↑ افشار، جغرافیای تاریخی تاجیکستان، ص 105 ـ 103
  68. ↑ نگاهی به موقعیت مسلمانان تاجیکستان
  69. ↑ نگاهی به موقعیت مسلمانان تاجیکستان

منابع

  • بهمن، شعیب، ژئوپلتیک تشیع در آسیای مرکزی، موسسه مطالعات اندیشه سازان نور، تهران، ۱۳۹۳ش.
  • افشار (سیستانی)، ایرج، جغرافیای تاریخی تاجیکستان، انتشارات بین المللی الهدی، تهران ۱۳۸۳ش.
  • منتظمی، رؤیا، تاجیکستان، موسسه چاپ و انتشارات وزارت امور خارجه، تهران، ۱۳۷۴ش.
  • در تاجیکان در مسیر تاریخ، گردآوری و تحقیق میرزا شکورزاده، تهران: الهدی، ۱۳۷۳ش.
  • عبدالغیاث نوبهار، «تاجیکان افغانستان»، در تاجیکان در مسیر تاریخ، چاپ میرزا شکورزاده، تهران ۱۳۷۳ ش.
  • پاشینو، «در احوالات و اصل و نسبت طایفة سارت»، در تاجیکان در مسیر تاریخ، چاپ میرزا شکورزاده، تهران ۱۳۷۳ ش.
  • مهدی سیدی، «تاجیک‌ها و تاجیکستان تا حملة مغول»، در تاجیکان در مسیر تاریخ، چاپ میرزا شکورزاده، تهران ۱۳۷۳ ش.
  • زین العابدین بن اسکندر شیروانی، بستان السیاحه، یا، سیاحت نامه، چاپ سنگی تهران ۱۳۱۵، چاپ افست، بی‌تا.
  • جلال الدین صدیقی، «تاجیکان»، در تاجیکان در مسیر تاریخ، چاپ میرزا شکورزاده، تهران ۱۳۷۳ ش.
  • همام، «تاجیک‌ها»، در تاجیکان در مسیر تاریخ، چاپ میرزا شکورزاده، تهران ۱۳۷۳ ش.
  • باباجان غفوروف، تاجیکان، دوشنبه ۱۳۷۷ش.
  • ایرج افشار سیستانی، «مقدمه‌ای بر شناخت قوم تاجیک»، در تاجیکان در مسیر تاریخ، چاپ میرزا شکورزاده، تهران ۱۳۷۳ ش.
  • لاریسا نیکولایوا، تاجیکستان: تحولات سیاسی ـ اجتماعی در یکصد سال اخیر، تهران ۱۳۸۰ ش.
  • حبیب اللّه ابوالحسن شیرازی، ملّیتهای آسیای میانه، تهران ۱۳۷۰ ش.
  • گلی زواره، غلامرضا، سرزمین اسلام؛ شناخت کشورهای اسلامی و نواحی مسلمان نشین جهان، دفتر تبلیغات اسلامی، قم، ۱۳۷۶ش.
  • Ahmed Rashid, The resurgence of Central Asia: Islam or nationalism?, Karachi 1995.

پیوند به بیرون

برگرفته از «https://fa.wikishia.net/w/index.php?title=تاجیکستان&oldid=377635»