پرش به محتوا

پشیمانی ابوبکر: تفاوت میان نسخه‌ها

از ویکی شیعه
Sm.khadem (بحث | مشارکت‌ها)
بدون خلاصۀ ویرایش
برچسب‌ها: ویرایش همراه ویرایش از وبگاه همراه ویرایشگر دیداری
Sm.khadem (بحث | مشارکت‌ها)
بدون خلاصۀ ویرایش
برچسب‌ها: ویرایش همراه ویرایش از وبگاه همراه ویرایشگر دیداری
خط ۵: خط ۵:
==ابراز پشیمانی ابوبکر==
==ابراز پشیمانی ابوبکر==
به گزارش [[تاریخ طبری (کتاب)|تاریخ طبری]](تألیف: [[سال ۳۰۳ هجری قمری|۳۰۳ق]])، [[ابوبکر بن ابی‌قحافه|ابوبکر]] در آخرین ساعت‌های عمرش در حضور [[عبدالرحمن بن عوف]]، از انجام سه کار ابراز تأسف و پشیمانی کرد و گفت: «دوست داشتم این کار را نمی‌کردم»:
به گزارش [[تاریخ طبری (کتاب)|تاریخ طبری]](تألیف: [[سال ۳۰۳ هجری قمری|۳۰۳ق]])، [[ابوبکر بن ابی‌قحافه|ابوبکر]] در آخرین ساعت‌های عمرش در حضور [[عبدالرحمن بن عوف]]، از انجام سه کار ابراز تأسف و پشیمانی کرد و گفت: «دوست داشتم این کار را نمی‌کردم»:
*درِ خانه [[حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها|فاطمه]] را در هیچ صورتی نمی‌گشودم، هرچند دَرَش به قصد جنگ با ابوبکر بسته می‌شد.
*درِ [[واقعه هجوم به خانه حضرت فاطمه(س)|خانه فاطمه]] را در هیچ صورتی نمی‌گشودم، هرچند به قصد جنگ با ابوبکر بسته شده بود.
*[[فجائة سلمی|فُجائة سُلَمی]] را به آتش نمی‌سوزاندم؛{{یاد|فجائه سلمی از قبیله بنی‌سلیم در نخستین روزهای شورش قبایل و ادعای پیامبری برخی افراد، نزد ابوبکر آمد و برای جنگ با اهل رده از او نیرو و سلاح خواست و ابوبکر شماری مرد جنگی با ابزار نظامی به وی داد. وی از مدینه بیرون رفت و به جای جنگ با شورشیان به راهزنی و قتل و غارت مردم پرداخت. ابوبکر ناچار سپاهی برای سرکوب او فرستاد. او را گرفته به مدینه آوردند و ابوبکر دستور داد او را زنده در آتش بسوزانند و چنین کردند. (ابن‌اثیر، الکامل فی التاریخ، دارصادر، ۱۳۸۵ش، ج ۲، ص۳۵۰-۳۵۱.)}} بلکه یا او را می‌کشتم یا می‌بخشیدم.
*[[فجائة سلمی|فُجائة سُلَمی]] را به آتش نمی‌سوزاندم؛{{یاد|فجائه سلمی از قبیله بنی‌سلیم در نخستین روزهای شورش قبایل و ادعای پیامبری برخی افراد، نزد ابوبکر آمد و برای جنگ با اهل رده از او نیرو و سلاح خواست و ابوبکر شماری مرد جنگی با ابزار نظامی به وی داد. وی از مدینه بیرون رفت و به جای جنگ با شورشیان به راهزنی و قتل و غارت مردم پرداخت. ابوبکر ناچار سپاهی برای سرکوب او فرستاد. او را گرفته به مدینه آوردند و ابوبکر دستور داد او را زنده در آتش بسوزانند و چنین کردند. (ابن‌اثیر، الکامل فی التاریخ، دارصادر، ۱۳۸۵ش، ج ۲، ص۳۵۰-۳۵۱.)}} بلکه یا او را می‌کشتم یا می‌بخشیدم.
*روز [[سقیفه بنی‌ساعده]]، [[خلافت]] را به گردن یکی از آن دو مرد ([[ابوعبیده جراح|ابوعبیده]] یا [[عمر بن خطاب|عمر]]) می‌انداختم و او امیر می‌بود و من وزیر.<ref>طبری، تاریخ طبری، بیروت، ج۳، ص۴۳۰.</ref>
*روز [[سقیفه بنی‌ساعده]]، [[خلافت]] را به گردن یکی از آن دو مرد ([[ابوعبیده جراح|ابوعبیده]] یا [[عمر بن خطاب|عمر]]) می‌انداختم و او امیر می‌بود و من وزیر.<ref>طبری، تاریخ طبری، بیروت، ج۳، ص۴۳۰.</ref>
خط ۱۱: خط ۱۱:
این ابراز پشیمانی ابوبکر، در برخی دیگر از منابع [[اهل سنت و جماعت|اهل‌سنت]]؛ همچون [[الاموال (کتاب)|کتاب الاموال]] نوشته [[ابوعبید قاسم بن سلام]]،<ref name=":0">ابوعبید، الأموال، ۱۴۰۸ق، ص۱۷۴.</ref> [[تاریخ مدینه دمشق (کتاب)|تاریخ مدینه دمشق]] تألیف [[اِبن‌عَساکِر]]،([[سال ۴۴۹ هجری قمری|۴۴۹]]-[[سال ۵۷۱ هجری قمری|۵۷۱ق]])،<ref name=":1">ابن‌عساکر، تاریخ مدینه دمشق، ۱۴۱۵ق، ج۳۰، ص۴۲۲.</ref> [[اَلمُعْجَمُ الکَبیر (کتاب)|اَلمُعْجَمُ الکَبیر]] تألیف [[سلیمان بن احمد طبرانی|طَبَرانی]](درگذشت: [[سال ۳۶۰ هجری قمری)|۳۶۰ق]])،<ref name=":2">طبرانی، المعجم الکبیر، قاهره، ج۱، ص۶۲.</ref> [[تاريخ الإسلام و وفيات المشاهير و الأعلام|تاریخ الاسلام]] تألیف [[شمس‌الدین محمد بن احمد بن عثمان ذهبی|ذَهَبی]] (درگذشت: ۷۴۸ق)،<ref name=":3">ذهبی، تاریخ الاسلام، ۱۴۱۳ق، ج۳، ص۱۱۸.</ref> همراه با تفاوت‌هایی در متن آن آمده است.<ref>نگاه کنید به: الله‌اکبری، «حدیث پشیمانی»، ص۱۷۶-۱۸۲.</ref> ابوعبید(درگذشت: [[سال ۲۲۴ هجری قمری|۲۲۴ق]])، از [[محدث|حدیث‌شناسان]] اهل‌سنت، در [[قرن دوم قمری|قرن دوم]] و [[قرن سوم قمری|سوم قمری]]، در بیان پشیمانی ابوبکر، قسمت مربوط به [[واقعه هجوم به خانه حضرت فاطمه(س)|گشودن درِ خانه امام علی(ع)]] را نمی‌آورد و با عباراتی مانند «کذا و کذا» از این قسمت می‌گذرد.<ref>ابوعبید، الأموال، ۱۴۰۸ق، ص۱۷۴.</ref>
این ابراز پشیمانی ابوبکر، در برخی دیگر از منابع [[اهل سنت و جماعت|اهل‌سنت]]؛ همچون [[الاموال (کتاب)|کتاب الاموال]] نوشته [[ابوعبید قاسم بن سلام]]،<ref name=":0">ابوعبید، الأموال، ۱۴۰۸ق، ص۱۷۴.</ref> [[تاریخ مدینه دمشق (کتاب)|تاریخ مدینه دمشق]] تألیف [[اِبن‌عَساکِر]]،([[سال ۴۴۹ هجری قمری|۴۴۹]]-[[سال ۵۷۱ هجری قمری|۵۷۱ق]])،<ref name=":1">ابن‌عساکر، تاریخ مدینه دمشق، ۱۴۱۵ق، ج۳۰، ص۴۲۲.</ref> [[اَلمُعْجَمُ الکَبیر (کتاب)|اَلمُعْجَمُ الکَبیر]] تألیف [[سلیمان بن احمد طبرانی|طَبَرانی]](درگذشت: [[سال ۳۶۰ هجری قمری)|۳۶۰ق]])،<ref name=":2">طبرانی، المعجم الکبیر، قاهره، ج۱، ص۶۲.</ref> [[تاريخ الإسلام و وفيات المشاهير و الأعلام|تاریخ الاسلام]] تألیف [[شمس‌الدین محمد بن احمد بن عثمان ذهبی|ذَهَبی]] (درگذشت: ۷۴۸ق)،<ref name=":3">ذهبی، تاریخ الاسلام، ۱۴۱۳ق، ج۳، ص۱۱۸.</ref> همراه با تفاوت‌هایی در متن آن آمده است.<ref>نگاه کنید به: الله‌اکبری، «حدیث پشیمانی»، ص۱۷۶-۱۸۲.</ref> ابوعبید(درگذشت: [[سال ۲۲۴ هجری قمری|۲۲۴ق]])، از [[محدث|حدیث‌شناسان]] اهل‌سنت، در [[قرن دوم قمری|قرن دوم]] و [[قرن سوم قمری|سوم قمری]]، در بیان پشیمانی ابوبکر، قسمت مربوط به [[واقعه هجوم به خانه حضرت فاطمه(س)|گشودن درِ خانه امام علی(ع)]] را نمی‌آورد و با عباراتی مانند «کذا و کذا» از این قسمت می‌گذرد.<ref>ابوعبید، الأموال، ۱۴۰۸ق، ص۱۷۴.</ref>


همچنین پشیمانی او در برخی منابع [[علم رجال|رجالی]]، [[علم تاریخ|تاریخی]] و [[تفسیر قرآن|تفسیری]] اهل‌سنت نیز بیان شده<ref>نگاه کنید به: الله‌اکبری، «حدیث پشیمانی»، ص۱۸۴-۱۹۲.</ref> و عالمان شیعه؛ همچون [[فضل بن شاذان نیشابوری|فضل بن شاذان]](درگذشت: [[سال ۲۶۰ هجری قمری|۲۶۰ق]]) در [[الغدیر فی الکتاب و السنة و الادب (کتاب)|الایضاح]]<ref>ابن‌شاذان، الایضاح، ۱۴۰۲ق، ص۸۲-۸۳.</ref> و [[شیخ صدوق]]([[سال ۳۰۵ هجری قمری|۳۰۵]]-[[سال ۳۸۱ هجری قمری|۳۸۱ق]]) در [[الخصال (کتاب)|الخصال]]<ref>شیخ صدوق، الخصال‌، ۱۳۶۲ش، ج۱، ص۱۷۲.</ref> آنرا از اهل‌سنت نقل کرده‌اند. محمد الله‌اکبری، پژوهشگر دینی شیعه، درمقاله‌ای با عنوان «حدیثِ پشیمانی» به ابعاد مختلف ابراز پشیمانی ابوبکر در پایان عمر پرداخته است.<ref>نگاه کنید به: الله‌اکبری، «حدیث پشیمانی»، ص۱۸۴-۱۹۲.</ref>
همچنین پشیمانی او در برخی منابع [[علم رجال|رجالی]]، [[علم تاریخ|تاریخی]] و [[تفسیر قرآن|تفسیری]] اهل‌سنت نیز بیان شده<ref>نگاه کنید به: الله‌اکبری، «حدیث پشیمانی»، ص۱۸۴-۱۹۲.</ref> و عالمان شیعه؛ همچون [[فضل بن شاذان نیشابوری|فضل بن شاذان]](درگذشت: [[سال ۲۶۰ هجری قمری|۲۶۰ق]]) در [[الغدیر فی الکتاب و السنة و الادب (کتاب)|الایضاح]]<ref>ابن‌شاذان، الایضاح، ۱۴۰۲ق، ص۸۲-۸۳.</ref> و [[شیخ صدوق]]([[سال ۳۰۵ هجری قمری|۳۰۵]]-[[سال ۳۸۱ هجری قمری|۳۸۱ق]]) در [[الخصال (کتاب)|الخصال]]<ref>شیخ صدوق، الخصال‌، ۱۳۶۲ش، ج۱، ص۱۷۲.</ref> آن‌را از اهل‌سنت نقل کرده‌اند. محمد الله‌اکبری، پژوهشگر دینی شیعه، درمقاله‌ای با عنوان «حدیثِ پشیمانی» به ابعاد مختلف ابراز پشیمانی ابوبکر در پایان عمر پرداخته است.<ref>نگاه کنید به: الله‌اکبری، «حدیث پشیمانی»، ص۱۸۴-۱۹۲.</ref>


به نوشته [[عبدالحسین امینی|علامه امینی]]([[سال ۱۳۲۰ هجری قمری|۱۳۲۰]]-[[سال ۱۳۹۰ هجری قمری|۱۳۹۰ق]]) در [[الغدیر فی الکتاب و السنة و الادب (کتاب)|الغدیر]]، پشیمانی ابوبکر؛ بخصوص درباره حمله به [[خانه حضرت فاطمه(س)|خانه حضرت زهرا(س)]] و مسئله [[خلافت]]، نشان از بی‌تدبیری خلیفه و انجام کاری به دور از شرع و قانون توسط اوست که در نزدیکی مرگ، از آنها پشیمان شد.<ref>امینی، الغدیر، ج۷، ص۱۷۴.</ref> همچنین به نظر برخی دیگر، ابوبکر در خلافت خود تردید کرده و اعتراف می‌کند که شایسته خلافت پس از [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر]] نبوده است.<ref>سید مرتضی، الشافی فی الامامة، ج۴، ص۱۳۸؛ ابن‌ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۱۷، ص۱۶۶.</ref> [[علامه حلی]]([[سال ۶۴۸ هجری قمری|۶۴۸]]-[[سال ۷۲۶ هجری قمری|۷۲۶ق]]) و برخی از عالمان و [[متکلم|متکلمان شیعه]] در آثار کلامی به مناسبت‌های مختلف به بخش‌هایی از گفته ابوبکر استناد کرده و نوشته‌اند که تردید ابوبکر نشان‌گر عدم صلاحیت او برای خلافت و سزاوار بودن دیگران نسبت به او در این امر است.<ref>علامه حلی، کشف المراد، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۳۷۶-۳۷۷؛ علامه حلی، نهج الحقّ و کشف الصدق، ۱۹۸۲م، ص۲۶۵؛  مجلسی، بحارالأنوار، ۱۴۰۳ق، ج۲۸، ص۳۸۱-۳۸۳؛ عاملی، وصول الأخیار، ۱۳۶۰ش، ص۶۸؛ شوشتری، إحقاق الحق، ۱۴۰۹ق، ص۶۸.</ref>
به نوشته [[عبدالحسین امینی|علامه امینی]]([[سال ۱۳۲۰ هجری قمری|۱۳۲۰]]-[[سال ۱۳۹۰ هجری قمری|۱۳۹۰ق]]) در [[الغدیر فی الکتاب و السنة و الادب (کتاب)|الغدیر]]، پشیمانی ابوبکر؛ بخصوص درباره [[واقعه هجوم به خانه حضرت فاطمه(س)|حمله به خانه حضرت زهرا(س)]] و مسئله [[خلافت]]، نشان از بی‌تدبیری خلیفه و انجام کاری به دور از شرع و قانون توسط اوست که در نزدیکی مرگ، از آنها پشیمان شد.<ref>امینی، الغدیر، ج۷، ص۱۷۴.</ref> همچنین به نظر برخی دیگر، ابوبکر در خلافت خود تردید کرده و اعتراف می‌کند که شایسته خلافت پس از [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر]] نبوده است.<ref>سید مرتضی، الشافی فی الامامة، ج۴، ص۱۳۸؛ ابن‌ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۱۷، ص۱۶۶.</ref> [[علامه حلی]]([[سال ۶۴۸ هجری قمری|۶۴۸]]-[[سال ۷۲۶ هجری قمری|۷۲۶ق]]) و برخی از عالمان و [[متکلم|متکلمان شیعه]] در آثار کلامی به مناسبت‌های مختلف به بخش‌هایی از گفته ابوبکر استناد کرده و نوشته‌اند که تردید ابوبکر نشان‌گر عدم صلاحیت او برای خلافت و سزاوار بودن دیگران نسبت به او در این امر است.<ref>علامه حلی، کشف المراد، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۳۷۶-۳۷۷؛ علامه حلی، نهج الحقّ و کشف الصدق، ۱۹۸۲م، ص۲۶۵؛  مجلسی، بحارالأنوار، ۱۴۰۳ق، ج۲۸، ص۳۸۱-۳۸۳؛ عاملی، وصول الأخیار، ۱۳۶۰ش، ص۶۸؛ شوشتری، إحقاق الحق، ۱۴۰۹ق، ص۶۸.</ref>


==تردید در علوان بن داود==
==تردید در علوان بن داود==

نسخهٔ ‏۲۹ فوریهٔ ۲۰۲۴، ساعت ۱۴:۴۶

پشیمانی ابوبکر ابراز تأسف و پشیمانی او از دستورِ هجوم به خانه حضرت زهرا(س) و بر عهده گرفتن خلافت پس از درگذشت پیامبر(ص) در حضور عبدالرحمن بن عوف. این موضوع در برخی منابع اهل‌سنت، با تفاوت‌هایی در متن آن آمده است. محمد الله‌اکبری در مقاله‌ای با عنوان «حدیث پشیمانی»، به ابعاد مختلف ابراز پشیمانی ابوبکر در پایان عمر پرداخته است. به‌گفته علامه امینی(۱۳۲۰-۱۳۹۰ق)، پشیمانی ابوبکر، به‌خصوص درباره حمله به خانه حضرت زهرا و مسأله خلافت، نشان از بی‌تدبیری خلیفه و انجام کاری به‌دور از شرع و قانون توسط اوست که در نزدیکی مرگ، از آن کارها پشیمان شد.

برخی عالمان اهل‌سنت دربارهٔ یکی از راویانِ اظهار پشیمانی ابوبکر به‌نام علوان بن داود تردید کرده و معتقدند «علوان همین یک روایت را نقل کرده و به آن شناخته می‌شود»؛ اما گفته شده رجالیان اهل‌سنت، همانند این جمله را در ذیل نام راویانی می‌آورند که حدیثی برای کاستن شأن صحابه نقل کرده‌اند.

ابراز پشیمانی ابوبکر

به گزارش تاریخ طبری(تألیف: ۳۰۳قابوبکر در آخرین ساعت‌های عمرش در حضور عبدالرحمن بن عوف، از انجام سه کار ابراز تأسف و پشیمانی کرد و گفت: «دوست داشتم این کار را نمی‌کردم»:

این ابراز پشیمانی ابوبکر، در برخی دیگر از منابع اهل‌سنت؛ همچون کتاب الاموال نوشته ابوعبید قاسم بن سلام،[۲] تاریخ مدینه دمشق تألیف اِبن‌عَساکِر،(۴۴۹-۵۷۱ق[۳] اَلمُعْجَمُ الکَبیر تألیف طَبَرانی(درگذشت: ۳۶۰ق[۴] تاریخ الاسلام تألیف ذَهَبی (درگذشت: ۷۴۸ق)،[۵] همراه با تفاوت‌هایی در متن آن آمده است.[۶] ابوعبید(درگذشت: ۲۲۴ق)، از حدیث‌شناسان اهل‌سنت، در قرن دوم و سوم قمری، در بیان پشیمانی ابوبکر، قسمت مربوط به گشودن درِ خانه امام علی(ع) را نمی‌آورد و با عباراتی مانند «کذا و کذا» از این قسمت می‌گذرد.[۷]

همچنین پشیمانی او در برخی منابع رجالی، تاریخی و تفسیری اهل‌سنت نیز بیان شده[۸] و عالمان شیعه؛ همچون فضل بن شاذان(درگذشت: ۲۶۰ق) در الایضاح[۹] و شیخ صدوق(۳۰۵-۳۸۱ق) در الخصال[۱۰] آن‌را از اهل‌سنت نقل کرده‌اند. محمد الله‌اکبری، پژوهشگر دینی شیعه، درمقاله‌ای با عنوان «حدیثِ پشیمانی» به ابعاد مختلف ابراز پشیمانی ابوبکر در پایان عمر پرداخته است.[۱۱]

به نوشته علامه امینی(۱۳۲۰-۱۳۹۰ق) در الغدیر، پشیمانی ابوبکر؛ بخصوص درباره حمله به خانه حضرت زهرا(س) و مسئله خلافت، نشان از بی‌تدبیری خلیفه و انجام کاری به دور از شرع و قانون توسط اوست که در نزدیکی مرگ، از آنها پشیمان شد.[۱۲] همچنین به نظر برخی دیگر، ابوبکر در خلافت خود تردید کرده و اعتراف می‌کند که شایسته خلافت پس از پیامبر نبوده است.[۱۳] علامه حلی(۶۴۸-۷۲۶ق) و برخی از عالمان و متکلمان شیعه در آثار کلامی به مناسبت‌های مختلف به بخش‌هایی از گفته ابوبکر استناد کرده و نوشته‌اند که تردید ابوبکر نشان‌گر عدم صلاحیت او برای خلافت و سزاوار بودن دیگران نسبت به او در این امر است.[۱۴]

تردید در علوان بن داود

محمد بن جریر بن یزید طبری(درگذشت: ۳۱۰ق) در تاریخ طبری، این حدیث را همراه با سند و راویان آن آورده است؛[۱۵] اما برخی درباره یکی از راویانِ جریان اظهار پشیمانی ابوبکر به نام عُلوان بن داود تردید کرده‌اند. محمد بن عمرو عقیلی(درگذشت: ۳۲۲ق)، از حدیث‌شناسان اهل‌سنت، علوان را مُنْکَر الحدیث[یادداشت ۲] و نقل او را ضعیف می‌داند. وی معتقد است علوان همین یک روایت را نقل کرده و به آن شناخته می‌شود.[۱۶] برخی دیگر از محدثان اهل‌سنت نیز همین عبارت عقیلی را در کتاب‌های خود تکرار کرده‌اند؛[۱۷] اما ابن‌حبان(درگذشت: ۳۵۴ق) در کتاب الثقات، علوان را جزو راویان ثقه آورده است.[۱۸] همچنین ابن‌قَیِّم جوزیه (درگذشت: ۷۵۱ق) در کتاب عُدَّة الصابرین، سخن ابوبکر را بدون نقل از علوان آورده است.[۱۹]

به‌گفته محمد الله‌اکبری، پژوهشگر دینی شیعه، عقیلی در چند جای دیگر از علوان روایت نقل کرده[۲۰] و هر بار این جمله «علوان فقط همین حدیث را نقل کرده» را تکرار کرده است.[۲۱] گفته شده برخی رجالیان اهل‌سنت این جمله را در ذیل نام راویانی می‌آورند که حدیثی برای کاستن شأن صحابه نقل کنند.[۲۲]

پانویس

  1. طبری، تاریخ طبری، بیروت، ج۳، ص۴۳۰.
  2. ابوعبید، الأموال، ۱۴۰۸ق، ص۱۷۴.
  3. ابن‌عساکر، تاریخ مدینه دمشق، ۱۴۱۵ق، ج۳۰، ص۴۲۲.
  4. طبرانی، المعجم الکبیر، قاهره، ج۱، ص۶۲.
  5. ذهبی، تاریخ الاسلام، ۱۴۱۳ق، ج۳، ص۱۱۸.
  6. نگاه کنید به: الله‌اکبری، «حدیث پشیمانی»، ص۱۷۶-۱۸۲.
  7. ابوعبید، الأموال، ۱۴۰۸ق، ص۱۷۴.
  8. نگاه کنید به: الله‌اکبری، «حدیث پشیمانی»، ص۱۸۴-۱۹۲.
  9. ابن‌شاذان، الایضاح، ۱۴۰۲ق، ص۸۲-۸۳.
  10. شیخ صدوق، الخصال‌، ۱۳۶۲ش، ج۱، ص۱۷۲.
  11. نگاه کنید به: الله‌اکبری، «حدیث پشیمانی»، ص۱۸۴-۱۹۲.
  12. امینی، الغدیر، ج۷، ص۱۷۴.
  13. سید مرتضی، الشافی فی الامامة، ج۴، ص۱۳۸؛ ابن‌ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۱۷، ص۱۶۶.
  14. علامه حلی، کشف المراد، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۳۷۶-۳۷۷؛ علامه حلی، نهج الحقّ و کشف الصدق، ۱۹۸۲م، ص۲۶۵؛ مجلسی، بحارالأنوار، ۱۴۰۳ق، ج۲۸، ص۳۸۱-۳۸۳؛ عاملی، وصول الأخیار، ۱۳۶۰ش، ص۶۸؛ شوشتری، إحقاق الحق، ۱۴۰۹ق، ص۶۸.
  15. نگاه کنید به: طبری، تاریخ طبری، بیروت، ج۳، ص۴۲۹-۴۳۱.
  16. عقیلی، الضعفاء الکبیر، ۱۴۰۴ق ج۳، ص۴۱۹.
  17. ذهبی، میزان الاعتدال، ۱۳۸۲ق، ج۳، ص۱۰۸؛ ابن‌حجر عسقلانی، لسان المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۴، ص۱۸۸.
  18. ابن‌حبان، الثقات، ۱۳۹۳ق، ج۸، ص۵۲۶.
  19. ابن‌قیم جوزیه، عدة الصابرین، ۱۴۰۹ق، ص۲۱۱-۲۱۲.
  20. عقیلی، الضعفاء الکبیر، ۱۴۰۴ق ج۳، ص۴۲۱-۴۲۲.
  21. الله‌اکبری، «حدیث پشیمانی»، ص۱۹۰.
  22. الله‌اکبری، «حدیث پشیمانی»، ص۱۹۰.

یادداشت

  1. فجائه سلمی از قبیله بنی‌سلیم در نخستین روزهای شورش قبایل و ادعای پیامبری برخی افراد، نزد ابوبکر آمد و برای جنگ با اهل رده از او نیرو و سلاح خواست و ابوبکر شماری مرد جنگی با ابزار نظامی به وی داد. وی از مدینه بیرون رفت و به جای جنگ با شورشیان به راهزنی و قتل و غارت مردم پرداخت. ابوبکر ناچار سپاهی برای سرکوب او فرستاد. او را گرفته به مدینه آوردند و ابوبکر دستور داد او را زنده در آتش بسوزانند و چنین کردند. (ابن‌اثیر، الکامل فی التاریخ، دارصادر، ۱۳۸۵ش، ج ۲، ص۳۵۰-۳۵۱.)
  2. به روایاتی که تنها دارای یک اسناد بوده و راوی آن غیر موثق و مخالف روایتی باشد که مشهور علما آن را نقل کرده‌اند، حدیث مُنْکَر می‌گویند. (شهید ثانی، الرعاية في علم الدراية، ۱۴۰۸ق، ص۱۱۵ و ۲۰۹؛ مامقانی، مقباس الهداية، ۱۴۲۸ق، ج۱، ص۱۹۹-۲۰۰.)

منابع

  • الله‌اکبری، محمد، «حدیث پشیمانی»، علوم حدیث، ش۶۲، ۱۳۹۰ش.
  • ابن‌ابی‌الحدید، عبدالحمید بن هبةالله، شرح نهج البلاغة، تصحیح و تنظیم محمد ابوالفضل ابراهیم، قم، مکتبة آیة الله العظمی المرعشی النجفی، ۱۴۰۴ق.
  • ابن‌حجر عسقلانی، احمد بن علی، لسان المیزان، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، چاپ دوم، ۱۳۹۰ق/ ۱۹۷۱م.
  • ابن‌شاذان، فضل، الإيضاح، بیروت، مؤسسة الأعلمي للمطبوعات، ۱۴۰۲ق.
  • ابن‌قیم جوزیه، محمد بن أبی بکر، عدة الصابرین وذخیرة الشاکرین، به تحقیق: اسماعیل بن غازی مرحبا، بیروت و دمشق، دار ابن‌کثیر/ مدینه، مکتبة دار التراث، چاپ سوم، ۱۴۰۹ق/ ۱۹۸۹م.
  • ابوعبید، قاسم بن سلام، الأموال، به تصحیح و تنظیم: محمد خلیل هراس، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۸ق/ ۱۹۸۸م.
  • ذهبی، شمس الدین أبو عبدالله، میزان الاعتدال فی نقد الرجال، به تحقیق: علی محمد البجاوی، بیروت، دار المعرفة للطباعة والنشر، چاپ اول، ۱۳۸۲ق/ ۱۹۶۳م.
  • شوشتری، نورالله بن شریف الدین، إحقاق الحق و إزهاق الباطل، قم، مکتبة آیة‌الله المرعشی النجفی، چاپ اول‌، ۱۴۰۹ق.
  • شهید ثانی، زین‌الدین بن علی، الرعاية في علم الدراية، به تحقیق عبد الحسین محمد علی بقال، قم، مکتبة آیةالله العظمی المرعشی النجفی، ۱۴۰۸ق.
  • شیخ صدوق، محمد بن على‌، الخصال‌، با تحقیق و تصحیح: على اكبر غفارى، قم‌، جامعه مدرسين‌، چاپ اول‌، ۱۳۶۲ش.
  • طبری، محمد بن جریر، تاریخ الأمم و الملوک، به تحقیق: محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت، بی‌نا، بی‌تا.
  • عاملی، حسین بن عبدالصمد، وصول الأخیار إلی أصول الأخبار، با تصحیح و تنظیم: عبد اللطیف حسینی کوهکمری، قم، مجمع الذخائر الاسلامیة، ۱۳۶۰ش.
  • عقیلی، ابو جعفر محمد بن عمرو، الضعفاء الکبیر، به تحقیق: عبد المعطی امین قلعجی، بیروت، دار المکتبة العلمیة، چاپ اول، ۱۴۰۴ق/ ۱۹۸۴م.
  • علامه حلی، حسن بن یوسف، کشف المراد فی شرح تجرید الإعتقاد، گردآورنده: حسن حسن‌زاده آملی، قم، جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة بقم. مؤسسة النشر الإسلامی، ۱۴۱۳ق.
  • علامه حلی، حسن بن یوسف، نهج الحقّ و کشف الصدق، بیروت، دار الکتاب اللبنانی، چاپ اول‌، ۱۹۸۲م.
  • مامقانی، عبدالله، مقباس الهداية في علم الدراية، به تحقیق محمدرضا مامقانی، قم، انتشارات دلیل ما، چاپ اول، ۱۴۲۸ق/ ۱۳۸۵ش.
  • مجلسی، محمدباقر، بحارالأنوار، تهران، مؤسسة الوفاء، ۱۴۰۳ق.