حیاة محمد (کتاب)

حیاة محمد

اطلاعات کتاب
نویسنده	محمد حسین هیکل
موضوع	اسلام
زبان	عربی
به تصحیح	تحقیق و تعلیق: گروه تألیف و تحقیق مجمع جهانی اهل‌بیت
تعداد جلد	۱ جلد
تعداد صفحات	۸۹۵
قطع	وزیری
ترجمه به دیگر زبان‌ها	فارسی
اطلاعات نشر
ناشر	مجمع جهانی اهل‌بیت و انتشارات دیگر
محل نشر	قم
تاریخ نشر	۱۴۲۸ق
نوبت چاپ	اول
ترجمه فارسی
نام کتاب	زندگانی محمد (ص)
مترجم	ابوالقاسم پاینده
مشخصات نشر	تهران، حوزه هنری سازمان تبلیغات، ۱۳۷۵ش
نسخه الکترونیکی	حیاة محمد(ص)

حَیاةُ محمّد کتابی است از محمد حسین هیکل دربارهٔ سیره نبوی و تاریخ زندگانی پیامبر اکرم(ص) به زبان عربی.

این کتاب با استناد به منابع اهل‌سنت و قرآن، به نقد دیدگاه‌های خاورشناسان پرداخته و هدف آن معرفی شخصیت پیامبر(ص) به مخاطبان اروپایی است.

کتاب حَیاة محمد در سال ۱۹۳۲م منتشر شد و به زبان‌های مختلف ترجمه و تجدید چاپ شده است. ترجمه فارسی آن با عنوان زندگانی محمد(ص) توسط ابوالقاسم پاینده انجام شده است. در برخی چاپ‌ها، مانند نسخه تحقیق‌شده توسط مجمع جهانی اهل‌بیت، کاستی‌های کتاب اصلاح و تعلیقاتی افزوده شده است.

از نقدهای واردشده به این اثر می‌توان به تأکید بیش از حد بر عقلانی‌سازی وقایع سیره، عدم استفاده از منابع شیعی و حذف برخی روایات مهم مانند واقعه غدیر در چاپ اول اشاره کرد.

معرفی کلی

کتاب حَیاةُ محمد به زبان عربی و بر اساس منابع تاریخی اهل‌سنت درباره سیره نبوی تألیف شده است. گفته شده است که محمد حسین هیکل در نگارش این اثر علاوه بر منابع سیره و تاریخ، از دو منبع دیگر یعنی قرآن و آثار خاورشناسان بهره گرفته و اندیشه‌ها و فرضیات آنان را با مهارت و دقت نقد کرده است.

از ویژگی‌های این کتاب، می‌توان به قلم ادبی و روان نویسنده اشاره کرد که به فهم بهتر مطالب و جذابیت بیشتر متن کمک کرده است.

نویسنده

محمد حسین هیکل (۱۸۸۸م – ۱۹۵۶م) شاعر، ادیب، روزنامه‌نگار، وکیل و سیاستمدار مصری بود که سمت‌هایی چون وزارت و ریاست پارلمان مصر را بر عهده داشت.

او از نخستین مصری‌هایی بود که موفق به دریافت مدرک دکترای حقوق از فرانسه شد و در منطق و فلسفه نیز تسلط داشت. اندیشه‌ها و آثارش عمدتاً تحت تأثیر سه اندیشمند برجستهٔ مصری یعنی محمد عبده، قاسم امین و احمد لطفی السید شکل گرفت.

در برهه‌ای، ریاست اخوان المسلمین به او پیشنهاد شد، اما به‌دلیل مشغله‌های فراوان آن را نپذیرفت. نخستین اثر تاریخی او در حوزه تاریخ اسلام، کتاب حیاة محمد بود و پس از آن، آثار تاریخی دیگری نیز به رشته تحریر درآورد.

ویژگی‌ها

به باور برخی، اهمیت کتاب حیاة محمد در مراجعه مستقیم نویسنده به منابع اصلی، به‌ویژه قرآن، و تأکید بر عدم تحریف آن نهفته است. همچنین توجه به شبهات خاورشناسان و پاسخ‌گویی مستدل به آن‌ها از دیگر نقاط قوت این اثر به‌شمار می‌رود.

محمد مصطفی المراغی، شیخ الازهر، در مقدمه کتاب بر ویژگی‌هایی چون قلم توانای نویسنده، شخصیت علمی و فرهنگی او، آگاهی از فرهنگ‌های قدیم و جدید، روش نوین در سیره‌نویسی و استقبال گسترده جوامع اسلامی از این اثر تأکید کرده است.

محمد حسین هیکل در مقدمه کتاب، هدف خود از نگارش این اثر را معرفی شخصیت واقعی حضرت محمد(ص) به اروپاییان عنوان کرده است. گفته شده است که هیکل این کتاب را در واکنش به مطالب انحرافی درباره اسلام، قرآن و پیامبر اسلام که توسط دانشگاه آمریکایی قاهره برای دانشجویان تهیه شده بود، در سال ۱۹۳۲م تألیف کرده است.

محتوا

کتاب حیاة محمد از یک مقدمه، سه بخش و یک خاتمه تشکیل شده است. این سه بخش —زندگی محمد(ص)، ظهور اسلام و تاریخ اسلام— در قالب ۳۱ فصل، زندگی رسول خدا(ص) را به تصویر کشیده‌اند.

ساختار فصل‌ها

• فصل اول: بررسی تاریخی مناطق عرب قبل از اسلام و ادیان رایج آن دوران.
• فصل دوم: تاریخ مکه، کعبه و قریش، از جمله داستان حضرت ابراهیم، ازدواج اسماعیل، بنای کعبه، مناسک حج، واقعه ابرهه و اصحاب فیل و نذر عبدالمطلب برای قربانی کردن عبدالله.
• فصل سوم: از ولادت پیامبر تا ازدواج با خدیجه، شامل وفات والدین، رشد در بنی‌سعد، سفرهای تجاری و ازدواج.
• فصل چهارم: از ازدواج تا بعثت، شامل بنای کعبه، حکم حجرالاسود، مرگ پسران، خلوت در غار حراء و آغاز بعثت.
• فصل پنجم: آغاز دعوت، اولین مسلمانان، دعوت خویشاوندان، اعلان عمومی، شکنجه‌ها و هجرت به حبشه.
• فصل ششم: بررسی افسانه غرانیق و نقد استناد خاورشناسان به آن.
• فصل هفتم و هشتم: سخت‌گیری‌های قریش، نقض پیمان‌نامه، محاصره بنی‌هاشم در شعب ابی‌طالب، وفات ابوطالب و خدیجه، هجرت به طائف و معراج.
• فصل نهم تا یازدهم: بیعت‌های عقبه، هجرت به یثرب، و تغییر قبله.
• فصل دوازدهم: سرایا و غزوات، رابطه اسلام و جنگ، و نقد شبهات خاورشناسان.
• فصل سیزدهم تا شانزدهم: شرح بدر و احد.
• فصل هفدهم: بررسی همسران پیامبر(ص) و نقد دیدگاه‌های خاورشناسان.
• فصل هجدهم تا بیست‌وسوم: غزوات خندق، خیبر، موته، صلح حدیبیه، عمره قضا، و نامه‌نگاری با پادشاهان.
• فصل بیست‌وسوم تا بیست‌وهفتم: فتح مکه، حنین، طائف، وفات ابراهیم و غزوه تبوک.
• فصل بیست‌وهشتم تا سی‌ویکم: سال وفود، حجة الوداع، بیماری، رحلت و خاک‌سپاری پیامبر.

خاتمه کتاب

در بخش پایانی، دو موضوع مهم بررسی شده‌اند:

• «تمدن اسلامی مورد نظر قرآن»
• «خاورشناسان و تمدن اسلامی»

در این بخش، نویسنده دیدگاه‌های خاورشناسان درباره اسلام و تمدن اسلامی را نقد کرده، از جمله عقیده واشینگتن ایروینگ درباره جبر را بررسی نموده و به تفصیل درباره قضا و قدر در اسلام سخن گفته است.

نقدها

نقدهایی بر کتاب حیاة محمد مطرح شده است که در ادامه به برخی از مهم‌ترین آن‌ها اشاره می‌شود:

• عقل‌گرایی افراطی: تکیه بیش از حد نویسنده بر عقلانیت و علمی بودن پدیده‌های جاری در سیره نبوی، موجب نادیده گرفتن یا انکار بسیاری از مسلّمات مورد قبول مسلمانان شده است.

• غفلت از منابع شیعی: نویسنده تنها به منابع اهل‌سنت مراجعه کرده و از روایات شیعه غافل مانده است. به همین دلیل، نقش حضرت علی(ع) در کتاب، بسیار کم‌رنگ است. در مواردی مانند حدیث انذار و لیلة المبیت تنها به ذکر نام علی(ع) بسنده شده و حتی به حدیث غدیر اشاره‌ای نشده است.

• حذف مطالب در چاپ‌های بعدی: برخی مطالب مهم که در چاپ اول کتاب آمده بود، در چاپ‌های بعدی توسط نویسنده حذف شده‌اند. سلطان الواعظین، واعظ و خطیب شیعه، در کتاب شب‌های پیشاور از حذف بخش مربوط به حجة‌الوداع و واقعه غدیر خم به‌شدت انتقاد کرده است.

• انحراف در روش تاریخ‌نگاری: برداشت‌های نویسنده در زمینه‌های اعتقادی، تاریخی، حدیثی، سیاسی و اجتماعی، از دید برخی منتقدان، دچار انحراف از مسیر حق و روش صحیح تاریخ‌نگاری است.

کتاب «زندگانی محمد(ص)» ابوالقاسم پاینده، ترجمه کتاب حیاة محمد(ص)

چاپ و ترجمه

کتاب حیاة محمد نخستین‌بار در سال ۱۹۳۲م تدوین شد و با مقدمه محمد مصطفی المراغی، شیخ الازهر در مصر، منتشر گردید.

تغییرات در چاپ‌های بعدی

• چاپ دوم: شامل تغییراتی محتوایی بود که نویسنده در مقدمه این چاپ به آن‌ها اشاره کرده است.
• چاپ سوم: تنها اصلاحات جزئی و ویرایشی در آن اعمال شد.

ترجمه‌ها و انتشارهای بین‌المللی

این کتاب توسط ناشران مختلف به زبان‌های گوناگون از جمله فارسی، انگلیسی و... منتشر شده است. تا سال ۱۴۲۸ق، این اثر بیش از ۱۲ بار تجدید چاپ شده است.

ترجمه فارسی کتاب با عنوان «زندگانی محمد(ص)» توسط ابوالقاسم پاینده انجام شده و بارها منتشر شده است.

یکی از چاپ‌های این کتاب توسط مجمع جهانی اهل‌بیت با تحقیق، تصحیح و حاشیه‌نگاری‌های زیر منتشر شده است. هدف این نسخه، تعامل علمی با نویسندگان غیرشیعی بوده است؛ به‌گونه‌ای که ضمن ارج نهادن به نکات مثبت کتاب، اشتباهات و غفلت‌های نویسنده (مانند عدم اشاره به واقعه غدیر خم) نیز گوشزد شده‌اند.