پیش‌نویس:حدیث رفع القلم
| حدیث رفع القلم | |
|---|---|
 متن حدیث رفع القلم در نسخه خطی کتاب مجموع الاعیاد نوشته طبرانی نُصَیری | |
| اطلاعات روایت | |
| موضوع | ثبت نشدن گناه شیعیان |
| صادره از | امام هادی(ع)، امام جواد(ع) و پیامبر(ص). |
| راوی اصلی | یحیی بن محمد بن جَریح بغدادی |
| اعتبار سند | غیر معتبر |
| منابع شیعه | المحتضر، زوائد الفوائد، بحار الانوار. |
| احادیث مشهور | |
| حدیث سلسلةالذهب • حدیث ثقلین • حدیث کساء • مقبوله عمر بن حنظلة • حدیث قرب نوافل • حدیث معراج • حدیث ولایت • حدیث وصایت • حدیث جنود عقل و جهل • حدیث شجره | |
حدیث رُفِعَ القَلَمُ حدیث مشهوری است که در آن گفته شده گناهان در روز نهم ربیع‌الاول ثبت نمی‌شوند. برخی افراد با استناد به این روایت، در نهم ربیع الاول مراسم جشن برپا می‌کنند و در این مراسم علاوه بر توهین به مقدسات مذاهب دیگر، مرتکب اعمال دیگری مانند رقص می‌شوند.
عده‌ای از عالمان دینی اشکالات سندی و دلالی به این حدیث وارد کرده‌اند، از جمله تعارض متن روایت با قرآن و احادیث دیگر، مجهول بودن تعدادی از راویان آن، احتمال جعلی بودن آن.
عده‌ای از فقیهان و رجال‌شناسان معتقدند، از این حدیث برداشتی غلط صورت گرفته است؛ زیرا مراد از آن، جواز گناه عمدی در نهم ربیع نیست، بلکه مقصود آن است که اگر کسی به‌طور غیرعمد گناه کرد، به برکت اهل بیت(ع)، گناه وی ثبت نمی‌شود، یا مورد مؤاخذه قرار نمی‌گیرد.
معرفی و جایگاه
روایت رفع القلم که به ثبت نشدن گناهان در روز نهم ربیع‌الاول اشاره دارد. در منابع مختلفی از قرن پنجم قمری به بعد همچون کتاب مجموع‌الاعیاد تألیف طبرانی نصیری (بزرگ فرقه نُصَیریه از غالیان قرن چهارم و پنجم هجری)،[۱] زوائد الفوائد اثر سید ابن طاووس (عارف شیعی) و المحتضر[۲] نوشته حسن بن سلیمان حلی (شاگرد شهید اول) گزارش شده است. علامه مجلسی (محدث قرن یازدهم هجری) در بحار الانوار این روایت طولانی را از هر دو کتاب نقل کرده است.[۳]
در قسمتی از روایت، جمله «َيَا مُحَمَّدُ وَ أَمَرْتُ الْکِرَامَ الْكَاتِبِينَ أَنْ يَرْفَعُوا الْقَلَمَ عَنِ الْخَلْقِ فِی ذَلِکَ الْيَوْمِ وَ لَا يَكْتُبُونَ شَيْئاً مِنْ خَطَايَاهُمْ كَرَامَةً لَک؛ ای محمد به جهت گرامی داشتن تو به فرشتگان کاتب، امر کردم که در این روز از همه انسان‌ها قلم برداشته شود و خطاهای آنان را ثبت نکنند»[۴] آمده است. برخی منابع بیان می‌کنند که رفع قلم تا سه روز ادامه دارد.[۵]
بر اساس تحقیقات رسول جعفریان (تاریخ‌پژوه) برگزاری مراسم عیدالزهراء از قرن هشتم هجری تا عصر صفوی در کاشان ادامه داشته است.[۶] این مطلب در اشعار برخی شاعران شیعی قرن هفتم و هشتم هجری قمری مانند حمزه کوچک ورامینی موجود است.[۷]
اشکالات سندی و محتوایی روایت
فقیهان و رجال شناسان، اشکالات سندی و محتوایی زیادی به روایت نهم ربیع الاول وارد کرده‌اند که برخی از آنها ذکر می‌شود:
- تردید در صدور روایت
گفته شده این روایت در منابع اولیه شیعه همچون کافی و تهذیب نقل نشده است. قدیمی‌ترین کتاب موجود هم مربوط به فرقه نُصَیریه از فرقه‌های غالیان در قرن چهارم و پنجم هجری قمری است؛ لذا در صدور این روایت، تردید وجود دارد[۸] و برخی مراجع تقلید همچون میرزا جواد تبریزی و مکارم شیرازی صراحتاً روایت رفع قلم را رد کرده‌اند.[۹]
- تعارض با متون دینی دیگر
ناصر مکارم شیرازی می‌نویسد این روایت با برخی آیات قرآن[۱۰] تعارض دارد. علاوه بر این، اهل بیت(ع) هیچ‌گاه اجازه گناه کردن را نمی‌دهند.[۱۱]
- برداشت غلط از «رفع القلم»
برخی از عالمان شیعی مانند ملا احمد نراقی، عبدالله مامقانی و ناصر مکارم شیرازی بر این باورند که برداشت مردم از این جمله (أَنْ يَرْفَعُوا الْقَلَمَ عَنِ الْخَلْقِ فِی ذَلِکَ الْيَوْمِ) نادرست است. بسیاری از افراد تصور می‌کنند که در روز نهم ربیع‌الاول گناه کردن مجاز است، در حالی که معنای اصلی روایت این است که اگر فردی به طور غیرعمد مرتکب گناه شود، به برکت اهل بیت(ع) آن گناه ثبت نمی‌شود یا حتی اگر ثبت شود، فرد از مواخذه معاف خواهد بود.[۱۲]
پانویس
- ↑ طبرانی نصیری، مجموع الاعیاد، ص۲۶۷.
- ↑ حلی، المحتضر، ۱۳۸۲ش، ص۹۵.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۳۱، ص۱۲۰؛ ج۹۵، ص۳۵۱.
- ↑ مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۵، ص۳۵۳.
- ↑ طبرانی نصیری، مجموع الاعیاد، ص۲۶۷؛ حلی، المحتضر، ۱۳۸۲ش، ص۹۵.
- ↑ جعفریان، تاریخ تشیع در ایران، ۱۳۸۷ش، ص۸۳۶.
- ↑ جعفریان، تاریخ تشیع در ایران، ۱۳۸۷ش، ص۸۳۵.
- ↑ شیردل و بهارزاده، «نقد سندی و دلالی روایت رفع قلم»، ص۱۳۲.
- ↑ تبریزی، استفتائات جدید، ۱۴۲۷ق، ج۲، ص۵۱۶؛ مکارم، احکام بانوان، ۱۴۲۸ق، ص۱۹۹.
- ↑ سوره انعام، آیه ۱۰۸، سوره یس، آیه ۱۲ و سوره آل عمران، آیه ۳۰.
- ↑ مکارم، استفتائات جدید، ۱۴۲۷ق، ج۳، ص۱۵۸.
- ↑ نراقی، مستند الشیعة فی احکام الشریعة، ۱۴۱۵ق؛ مامقانی، غایة الآمال، ۱۳۱۶ق، ج۲، ص۳۲۶؛ مکارم، استفتائات جدید، ۱۴۲۷ق، ج۳، ص۱۵۸.
منابع
- تبریزی، جواد، استفتائات جدید، قم، چاپ اول، ۱۴۲۷ق.
- جعفریان، رسول، تاریخ تشیع در ایران، تهران، علم، ۱۳۸۷ش.
- حلی، حسن بن سلیمان، المحتضر، تحقیق علی اشرف، قم، مکتبة الحیدریة، ۱۳۸۲ش.
- رخشاد، محمدحسین، در محضر بهجت، قم، موسسه فرهنگی سماء، چاپ پنجم، ۱۳۸۳ش.
- شوشتری، نورالله، مصائب النواصب (فی الردّ علی نواقض الروافض)، تحقیق: قیس عطار، قم، دلیل ما، ۱۴۲۶ق.
- شیردل، معصومه و پروین بهارزاده، «نقد سندی و دلالی روایت رفع قلم»، مجله علوم حدیث، شماره ۸۶، ۱۳۹۶ش.
- صافی گلپایگانی، لطف‌الله، جامع الاحکام، قم، حضرت معصومه(ع)، چاپ چهارم، ۱۴۱۷ق.
- طبرانی نصیری، میمون بن قاسم، مجموع الاعیاد، بی‌نا، بی‌تا.
- مامقانی، عبدالله، غایة الآمال فی شرح کتاب المکاسب، قم، مجمع الذخائر الاسلامیة، چاپ اول، ۱۳۱۶ق.
- مجلسی، محمدباقر، بحارالانور الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار(ع)، تحقیق جمعی از نویسندگان، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق.
- مفید، محمد بن محمد، مسار الشیعة فی مختصر تواریخ الشریعة، تحقیق: مهدی نجفی، قم، الموتمر العالمی لالفیة الشیخ المفید، ۱۴۱۳ق.
- مکارم شیرازی، ناصر، احکام بانوان، تحقیق: ابوالقاسم علیان‌نژادی، قم، مدرسه امام علی بن ابی‌طالب، چاپ دوم، ۱۴۲۸ق.
- مکارم شیرازی، ناصر، استفتائات جدید، تحقیق: ابوالقاسم علیان‌نژادی، قم، مدرسه امام علی بن ابی‌طالب، چاپ دوم، ۱۴۲۷ق.
- نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، تحقیق: عباس قوچانی و علی آخوندی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۴ق.
- نراقی، احمد بن محمدمهدی، مستند الشیعة فی احکام الشریعة، تحقیق: گروه پژوهش موسسه آل البیت(ع)، قم، موسسه آل البیت(ع)، چاپ اول، ۱۴۱۵ق.
پیوند به بیرون
- «بازکاوی داستان رفع قلم»، عباسعلی مشکانی و مصطفی صادقی، مجله معرفت، شماره ۱۷۰، ۱۳۹۰ش.
- «تأملاتی تاریخی درباره نهم ربیع»، مسلم نجفی و هادی وکیلی، مجله تاریخ و فرهنگ، شماره۸۵، ۱۳۸۹ش.