منهج الیقین (کتاب)

منهج الیقین

اطلاعات کتاب
نویسنده	سید علاءالدین محمد گلستانه
موضوع	شرح نامه امام صادق(ع) به شیعیان
زبان	فارسی
اطلاعات نشر
ناشر	دارالحدیث
تاریخ نشر	۱۴۲۹ق

مَنْهَجُ الیَقین (شرح نامه امام صادق علیه‌السلام به شیعیان) کتابی به زبان فارسی نوشته سید علاءالدین محمد گلستانه در شرح نامه امام صادق(ع) به شیعیان که در برخی از مصادر، به «وصیت امام صادق(ع)» تعبیر شده است. مؤلف در این اثر بر آن بوده که مضامین نامه امام را برای فهم عموم، شرح و توضیح دهد.

درباره مؤلف

مقالهٔ اصلی: سیدعلاءالدین محمد گلستانه

سید علاءالدین محمّد گلستانه اصفهانی (متوفای ۱۱۰۰ق)، فرزند شاه سید ابوتراب محمّدعلی قاضی است. از خاندان سادات گلستانه، دانشمندان مشهور و صاحب نامی به ظهور رسیده‌اند. گلستانه، بیشتر عمر علمیاش را در تفسیر آیات و شرح سخنان معصومان(ع) صرف نموده و همه آثار وی، در این دو موضوع است. روش وی در نگارش آثار، شیوه خطابی است و تعداد قابل توجّهی از آثارش به فارسی نگاشته شده است تا عموم مردم بتوانند از آنها استفاده نمایند.

نامه امام صادق(ع)

مقالهٔ اصلی: نامه امام صادق به شیعیان

امام صادق(ع) در این نامه نسبتاً مفصّل، تکالیف شیعیان را در مسائل مختلف دینی و اجتماعی، مشخص کرده و به‌همین دلیل، در برخی منابع از آن به «وصیت امام صادق علیه‌السلام» نیز تعبیر شده است. کلینی، این حدیث را به دو طریق در کتاب الکافی (آغاز بخش روضه) نقل نموده است.

تاریخ نگارش و نثر کتاب

گلستانه، تألیف این شرح را در ۲۵ شوال سال ۱۰۸۱ق، به پایان رسانده است. نثرِ شرح گلستانه، روان است و با وجود گذشت حدود ۳۵۰ سال از زمان تألیف آن، برای فارسی زبانان امروز نیز قابل درک و فهم است.

روش مؤلف و ساختار کتاب

مؤلف کتاب، نامه امام صادق(ع) را به چندین قطعه تقسیم کرده و پس از ذکر هر قطعه، نخست ترجمه روانی از آن ارائه می‌کند و سپس مضمون آن را شرح می‌دهد. او در شرحش به روایات بسیاری اشاره می‌کند و توضیحات خودِ او به روایاتی که ذکر نموده، حجم اندکی از کتاب را دربرمی گیرد. او همچنین در ضمن این شرح، به بیان واجبات و محرّمات دینی پرداخته و آداب و شرعیات را نیز متذکر شده است.
ادبیات گلستانه در این شرح، به‌صورت وعظ و خطابه و برای استفاده عموم مردم است. به‌همین دلیل، او در شرحش از آوردن متن اصلی روایات، خودداری نموده و اغلب به ترجمه روایات بسنده نموده است. او سند روایاتی را که نقل نموده، حذف کرده و در اغلب موارد به ذکر نام راوی اوّل اکتفا می‌کند؛ ولی معمولاً مصادری را که روایت را از آنها گرفته، یاد کرده و در موارد متعددی هم با ذکر نام مؤلّف مصدر اکتفا کرده است.
گلستانه دوستدار خاندان اهل‌بیت(ع)است و به همین دلیل، در جای‌جای شرح او، در فضائل اهل‌بیت و حقانیت آنها، مطالبی به چشم می‌خورد. او در این موضوع، منابع اهل سنت را هم آورده و روایات نقل‌شده از طرق آنان را از کتاب‌هایشان، نقل می‌کند.

منابع کتاب

عمده منابع و مصادر وی در این شرح، کتب اربعه روایی شیعه خصوصا الکافی، نیز نهج البلاغة، آثار سید بن طاووس و کتاب‌های روایی مشهور دیگر شیعه و گاه اهل سنّت است.

نسخه‌ها

از شرح گلستانه، تا کنون چندین نسخه شناسایی شده که برای تصحیح و تحقیق این اثر، ابتدا نسخه‌های خطی منهج الیقین، بررسی شد و در نهایت، دو نسخه خطّی همراه با نسخه چاپ سنگی، دارای ویژگی‌هایی قابل توجّه، برای تصحیح، تشخیص داده شدند، با این مشخّصات:

1. نسخه‌ای متعلق به کتابخانه مسجد اعظم قم. کهن‌ترین و به عبارتی صحیح‌ترین نسخه کتاب بوده که محمّدسلمان بن عبدالباقی گلپایگانی به خط نستعلیق، آن را تحریر کرده و در ذی‌القعده سال ۱۰۸۳ق به پایان رسانده است.
2. نسخه دیگری متعلق به کتابخانه آیت‌الله گلپایگانی. این نسخه، فاقد نام کاتب و تاریخ کتابت است؛ ولی با نسخه اصل، مقابله و تصحیح گردیده و در آخر نسخه، علامت بلاغ با عبارت «قوبل بأصله من أوّله إلی آخره» دیده می‌شود. تحریر نسخه، به خط نستعلیق صورت گرفته است.
3. نسخه چاپ سنگی بمبئی که در سال ۱۳۰۲ق به اهتمام آقا میرزا محمّد شیرازی ملک الکتّاب به زیور طبع در آمده است. در بالای صفحه اوّل این چاپ، عبارت «یا إمام جعفر الصادق، أدرکنی!» آمده و به خط نستعلیق در ۲۶۸ صفحه تحریر شده است.

چاپ

این اثر با تحقیق و تصحیح مجتبی صحفی و علی صدرایی خویی توسط انتشارات دارالحدیث در قم در سال ۱۴۲۹ق مصادف با ۱۳۸۷ش چاپ گردید.