وحی تبیینی
وحی تبیینی از اقسام وحی به‌معنای دریافت حقایقی درباره تبیین و تفسیر معارف دینی است. به عقیده آیت‌الله سبحانی، این نوع وحی همان تحدیث و برای غیر پیامبران است و آنچه به پیامبران وحی می‌شود، وحی تشریعی است. در مقابل، بهجت‌پور این وحی را در مقابل وحی قرآنی و ویژه پیامبر(ص) می‌داند که پس از هر وحی قرآنی، به پیامبر نازل می‌شده است. گفته شده این وحی، برخلاف وحی تنزیلی، به صورت یکپارچه نازل شده و از سنخ لفظ نیست.
در تفاوت این وحی با وحی تشریعی بیان شده که وحی تشریعی مختص به انبیاء بوده و با ختم نبوت پایان یافته است. همچنین، وحی تبیینی، برخلاف وحی تشریعی، معمولا به صورت مستقیم و بدون واسطه فرشته وحی نازل می‌شود. وجه تمایز وحی تبیینی با وحی تسدیدی یا الهام نیز این است که الهام در مورد شریعت و دین نیست و در مواردی چون خبر از حوادث آینده، اطمینان‌بخشی و دستورات فردی و اجتماعی به قلب فرد شایسته القاء می‌شود.
معرفی و جایگاه
وحی تبیینی در کنار وحی تشریعی و وحی تسدیدی (الهام)، از اقسام وحی محسوب می‌شود.[۱] درباره ماهیت و تعریف این نوع وحی نظرات متفاوتی وجود دارد:
- جعفر سبحانی از مرجع تقلید و متکلم شیعه، این نوع وحی را برای غیر انبیاء و وحی تشریعی را مخصوص پیامبران دانسته است.[۲] به عقیده وی، در این نوع وحی، فرد حقایقی را از عالم ربوبی دریافت می‌کند تا آنچه با وحی تشریعی بر پیامبر نازل شده و به عللی تبیین و تفسیر نشده را تببین کند.[۳] او تعبیر مُحَدَّث را اشاره به این نوع وحی می‌داند.[۴]
- عبدالکریم بهجت‌پور پژوهشگر علوم قرآنی، بر این باور است که وحی تبیینی برای تبیین آیات قرآن و به دنبال نزول هر آیه برای پیامبر(ص) نازل می‌شده است.[۵] وی برای اثبات ادعای خود به آیات ۱۸ و ۱۹ سوره قیامت استناد می‌کند که نزول و تبیین آیات قرآن را بر عهده خداوند می‌داند.[۶] بهجت‌پور میزان آشکار ساختن این وحی توسط پیامبر را تابع شرایط اجتماعی زمان می‌داند و عقیده دارد ممکن است به دلیل مهیا نبودن شرایط اجتماعی، پیامبر(ص) اقدام به بیان تبیین وحیانی قرآن نکند.[۷] از نگاه او همه آنچه برای تبیین وحیانی قرآن لازم است به پیامبر(ص) نازل شده و ایشان آن را نزد اهل بیت(ع) به امانت گذاشته‌اند که در موقعیت‌های مناسب بیان کنند.[۸]
- به عقیده برخی پژوهشگران، وحی تبیینی در مقابل وحی تنزیلی قرار دارد. این وحی به صورت یکپارچه و دفعی نازل شده است و از سنخ لفظ نیست.[۹]
سید مرتضی عسکری (درگذشت: ۱۳۸۶ش) سیره نگار و مورخ، در پاسخ به سوال علت ذکر نشدن نام امام علی(ع) در قرآن به وجود وحی بیانی در کنار وحی قرآنی تاکید می‌کنند.[۱۰] به باور ایشان اگر نام امام علی(ع) مستقیما در قرآن ذکر می‌شد قرآن مورد هجوم و تحریف مخالفان ایشان قرار می‌گرفت.[۱۱] از این جهت ولایت و امامت ایشان به صورت وحی بیانی نازل شده است نه وحی قرآنی.[۱۲] به باور ایشان تبیین و توضیح همه شریعت به پیامبر(ص) نازل شده است و توسط ایشان به امام علی(ع) و امامان(ع) منتقل شده است.[۱۳]
تفاوت با وحی تشریعی
وحی تشریعی ویژه پیامبران است که با ختم نبوت پایان یافته است.[۱۴] به باور مسلمانان، کل قرآن وحی و از جانب خداوند است.[۱۵] بیشترین کاربرد وحی در قرآن را مربوط به وحی تشریعی می‌دانند.[۱۶] گفته شده وحی تشریعی غالبا از طریق فرشته وحی به پیامبر نازل می‌شد برخلاف وحی تبیینی که به صورت مستقیم به قلب پیامبر القاء شده است.[۱۷]
تفاوت با وحی تسدیدی
الهام یا وحی تسدیدی، دریافت حقایق غیرتشریعی بر انسان‌های مقرّب الهی است.[۱۸] در این نوع وحی، حقیقتی از جانب خداوند در قلب فردی که شایستگی دارد، القاء می‌شود. همانند الهام بر امامان معصوم[۱۹] و اولیای الهی.[۲۰] الهام برای بیان شریعت نیست؛ بلکه مضمون آن می‌تواند دستورالعمل شخصی، رهنمود اجتماعی، خبرهایی از حوادث آینده، اطمینان‌بخشی و مواردی از این قبیل باشد.[۲۱]
پانویس
- ↑ یعقوبیان، حقیقت وحی، ۱۳۹۸ش، ص۲۹.
- ↑ سبحانی، مدخل مسائل جدید علم کلام، ۱۳۸۲ش، ج۲، ص۲۳؛ سبحانی، «تبیین وحی»، ص۷.
- ↑ سبحانی، مدخل مسائل جدید علم کلام، ۱۳۸۲ش، ج۲، ص۲۳؛ سبحانی، «تبیین وحی»، ص۷.
- ↑ سبحانی، مدخل مسائل جدید علم کلام، ۱۳۸۲ش، ج۲، ص۲۳؛ سبحانی، «تبیین وحی»، ص۷.
- ↑ بهجت‌پور، «تفاوت وحی قرآنی و وحی تبیینی»، خبرگزاری مهر.
- ↑ بهجت‌پور، «تفاوت وحی قرآنی و وحی تبیینی»، خبرگزاری مهر.
- ↑ بهجت‌پور، «تفاوت وحی قرآنی و وحی تبیینی»، خبرگزاری مهر.
- ↑ بهجت‌پور، «تفاوت وحی قرآنی و وحی تبیینی»، خبرگزاری مهر.
- ↑ زادهوش و نصیری و منصوری، «امتیاز وحی تنزیل (ما انزل) از وحی تبیینی (ما نزل)»، ص۱۴۰.
- ↑ عسکری، «چرا نام امام علی (علیه‌السلام) در قرآن نیست؟»، سایت مرکز العلامة العسکری للدراسات الإسلامیة.
- ↑ عسکری، «چرا نام امام علی (علیه‌السلام) در قرآن نیست؟»، سایت مرکز العلامة العسکری للدراسات الإسلامیة.
- ↑ عسکری، «چرا نام امام علی (علیه‌السلام) در قرآن نیست؟»، سایت مرکز العلامة العسکری للدراسات الإسلامیة.
- ↑ عسکری، ولایت علی (علیه‌السلام) در قرآن کریم و سنت پیامبر، ۱۳۸۱ش، ص۴۸.
- ↑ سبحانی، مدخل مسائل جدید علم کلام، ۱۳۸۲ش، ج۲، ص۲۳؛ سبحانی، «تبیین وحی»، ص۷؛ یعقوبیان، حقیقت وحی، ۱۳۹۸ش، ص۲۹.
- ↑ جوادی آملی، وحی و نبوت در قرآن، ۱۳۸۵ش، ص۵۵.
- ↑ یعقوبیان، حقیقت وحی، ۱۳۹۸ش، ص۲۹.
- ↑ نوری، «وحی قرآنی و پاسخ به شبهات آن»، ص۱۱۸.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۶، ص۳۷۳.
- ↑ آملی، تفسیر المحیط الأعظم، ۱۴۲۲ق، ج۱، ص۴۴۶
- ↑ صدرالمتألهین، تفسیر القرآن الکریم، ۱۳۶۶ش، ص۱۰۰؛ آلوسی، روح المعانی، ۱۴۱۵ق، ج۷، ص۳۹۳.
- ↑ جوادی آملی، ادب فنای مقربان، ۱۳۸۸ش، ج۱، ص۱۴۱.
منابع
- آلوسی، سید محمود، روح المعانی فی تفسیرالقران الکریم، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۵ق.
- آملی، سید حیدر، تفسیر المحیط الأعظم و البحر الخضم، تهران، چاپ وانتشارات وزارت ارشاد اسلامی، چاپ سوم، ۱۴۲۲ق.
- بهجت‌پور، عبدالکریم، «تفاوت وحی قرآنی و وحی تبیینی»، سایت خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: ۲۴ شهریور ۱۳۹۵ش، تاریخ بازدید: ۲۰ آذر ۱۴۰۲ش.
- زادهوش، میثم و دیگران، «امتیاز وحی تنزیلی (ما انزل) از وحی تبیینی (ما نزل) و نقش آن در عدم تحریف قرآن»، در مجله قرآن، فرهنگ و تمدن، شماره ۳، پیاپی ۹، سال سوم، پاییز ۱۴۰۱ش.
- جوادی آملی، عبدالله، ادب فنای مقربان، قم، نشر اسراء، چاپ پنجم، ۱۳۸۸ش.
- جوادی آملی، عبدالله، وحی و نبوت در قرآن، قم، نشر اسراء، ۱۳۸۵ش.
- سبحانی، جعفر، «تبیین وحی»، فصلنامه کلام اسلامی، شماره ۲۶، تابستان ۱۳۷۷ش.
- سبحانی، جعفر، مدخل مسائل جدید علم کلام، قم، موسسه امام صادق(ع)، ۱۳۸۲ش.
- صدرالمتألهین، محمد بن ابراهیم، تفسیر القرآن الکریم، قم، نشر بیدار، چاپ دوم، ۱۳۶۶ش.
- طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، نشر جامعه مدرسین، چاپ پنجم، ۱۴۱۷ق.
- عسکری، سید مرتضی، «چرا نام امام علی (علیه‌السلام) در قرآن نیست؟»، سایت مرکز العلامة العسکری للدراسات الإسلامیة، تاریخ بازدید: ۲۲ آذر ۱۴۰۲ش.
- عسکری، سید مرتضی، ولایت علی (علیه‌السلام) در قرآن کریم و سنت پیامبر، تهران، منیر، ۱۳۸۱ش.
- نوری، شهلا، «وحی قرآنی و پاسخ به شبهات آن»، مجله بینات، شماره ۴، سال ۲۳، زمستان ۱۳۹۵ش.
- یعقوبیان، محمدحسن، حقیقت وحی با تأکید بر دیدگاه فلاسفه، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، ۱۳۹۸ش.