وحی تبیینی

از ویکی شیعه
(تغییرمسیر از وحی بیانی)

وحی تبیینی از اقسام وحی به‌معنای دریافت حقایقی درباره تبیین و تفسیر معارف دینی است. به عقیده آیت‌الله سبحانی، این نوع وحی همان تحدیث و برای غیر پیامبران است و آنچه به پیامبران وحی می‌شود، وحی تشریعی است. در مقابل، بهجت‌پور این وحی را در مقابل وحی قرآنی و ویژه پیامبر(ص) می‌داند که پس از هر وحی قرآنی، به پیامبر نازل می‌شده‌ است. گفته شده این وحی، برخلاف وحی تنزیلی، به صورت یکپارچه نازل شده و از سنخ لفظ نیست.

در تفاوت این وحی با وحی تشریعی بیان شده که وحی تشریعی مختص به انبیاء بوده و با ختم نبوت پایان یافته است. همچنین، وحی تبیینی، برخلاف وحی تشریعی، معمولا به صورت مستقیم و بدون واسطه فرشته وحی نازل می‌شود. وجه تمایز وحی تبیینی با وحی تسدیدی یا الهام نیز این است که الهام در مورد شریعت و دین نیست و در مواردی چون خبر از حوادث آینده، اطمینان‌بخشی و دستورات فردی و اجتماعی به قلب فرد شایسته القاء می‌شود.

معرفی و جایگاه

وحی تبیینی در کنار وحی تشریعی و وحی تسدیدی (الهام)، از اقسام وحی محسوب می‌شود.[۱] درباره ماهیت و تعریف این نوع وحی نظرات متفاوتی وجود دارد:

  • جعفر سبحانی از مرجع تقلید و متکلم شیعه، این نوع وحی را برای غیر انبیاء و وحی تشریعی را مخصوص پیامبران دانسته است.[۲] به عقیده وی، در این نوع وحی، فرد حقایقی را از عالم ربوبی دریافت می‌کند تا آن‌چه با وحی تشریعی بر پیامبر نازل شده و به عللی تبیین و تفسیر نشده را تببین کند.[۳] او تعبیر مُحَدَّث را اشاره به این نوع وحی می‌داند.[۴]
  • عبدالکریم بهجت‌پور پژوهشگر علوم قرآنی، بر این باور است که وحی تبیینی برای تبیین آیات قرآن و به دنبال نزول هر آیه برای پیامبر(ص)‌ نازل می‌شده است.[۵] وی برای اثبات ادعای خود به آیات ۱۸ و ۱۹ سوره قیامت استناد می‌کند که نزول و تبیین آیات قرآن را بر عهده خداوند می‌داند.[۶] بهجت‌پور میزان آشکار ساختن این وحی توسط پیامبر را تابع شرایط اجتماعی زمان می‌داند و عقیده دارد ممکن است به دلیل مهیا نبودن شرایط اجتماعی، پیامبر(ص)‌ اقدام به بیان تبیین وحیانی قرآن نکند.[۷] از نگاه او همه آن‌چه برای تبیین وحیانی قرآن لازم است به پیامبر(ص)‌ نازل شده و ایشان آن را نزد اهل بیت(ع) به امانت گذاشته‌اند که در موقعیت‌های مناسب بیان کنند.[۸]
  • به عقیده برخی پژوهشگران، وحی تبیینی در مقابل وحی تنزیلی قرار دارد. این وحی به صورت یکپارچه و دفعی نازل شده است و از سنخ لفظ نیست.[۹]

سید مرتضی عسکری (درگذشت: ۱۳۸۶ش) سیره نگار و مورخ، در پاسخ به سوال علت ذکر نشدن نام امام علی(ع) در قرآن به وجود وحی بیانی در کنار وحی قرآنی تاکید می‌کنند.[۱۰] به باور ایشان اگر نام امام علی(ع) مستقیما در قرآن ذکر می‌شد قرآن مورد هجوم و تحریف مخالفان ایشان قرار می‌گرفت.[۱۱] از این جهت ولایت و امامت ایشان به صورت وحی بیانی نازل شده است نه وحی قرآنی.[۱۲] به باور ایشان تبیین و توضیح همه شریعت به پیامبر(ص)‌ نازل شده است و توسط ایشان به امام علی(ع) و امامان(ع) منتقل شده است.[۱۳]

تفاوت با وحی تشریعی

وحی تشریعی ویژه پیامبران است که با ختم نبوت پایان یافته است.[۱۴] به باور مسلمانان، کل قرآن وحی و از جانب خداوند است.[۱۵] بیشترین کاربرد وحی در قرآن را مربوط به وحی تشریعی می‌دانند.[۱۶] گفته شده وحی تشریعی غالبا از طریق فرشته وحی به پیامبر نازل می‌شد برخلاف وحی تبیینی که به صورت مستقیم به قلب پیامبر القاء شده است.[۱۷]

تفاوت با وحی تسدیدی

الهام یا وحی تسدیدی، دریافت حقایق غیرتشریعی بر انسان‌های مقرّب الهی است.[۱۸] در این نوع وحی، حقیقتی از جانب خداوند در قلب فردی که شایستگی دارد، القاء می‌شود. همانند الهام بر امامان معصوم[۱۹] و اولیای الهی.[۲۰] الهام برای بیان شریعت نیست؛ بلکه مضمون آن می‌تواند دستورالعمل شخصی، رهنمود اجتماعی، خبرهایی از حوادث آینده، اطمینان‌بخشی و مواردی از این قبیل باشد.[۲۱]

پانویس

  1. یعقوبیان، حقیقت وحی، ۱۳۹۸ش، ص۲۹.
  2. سبحانی، مدخل مسائل جدید علم کلام، ۱۳۸۲ش، ج۲، ص۲۳؛ سبحانی، «تبیین وحی»، ص۷.
  3. سبحانی، مدخل مسائل جدید علم کلام، ۱۳۸۲ش، ج۲، ص۲۳؛ سبحانی، «تبیین وحی»، ص۷.
  4. سبحانی، مدخل مسائل جدید علم کلام، ۱۳۸۲ش، ج۲، ص۲۳؛ سبحانی، «تبیین وحی»، ص۷.
  5. بهجت‌پور، «تفاوت وحی قرآنی و وحی تبیینی»، خبرگزاری مهر.
  6. بهجت‌پور، «تفاوت وحی قرآنی و وحی تبیینی»، خبرگزاری مهر.
  7. بهجت‌پور، «تفاوت وحی قرآنی و وحی تبیینی»، خبرگزاری مهر.
  8. بهجت‌پور، «تفاوت وحی قرآنی و وحی تبیینی»، خبرگزاری مهر.
  9. زادهوش و نصیری و منصوری، «امتیاز وحی تنزیل (ما انزل) از وحی تبیینی (ما نزل)»، ص۱۴۰.
  10. عسکری، «چرا نام امام علی (علیه‌السلام) در قرآن نیست؟»، سایت مرکز العلامة العسکری للدراسات الإسلامیة.
  11. عسکری، «چرا نام امام علی (علیه‌السلام) در قرآن نیست؟»، سایت مرکز العلامة العسکری للدراسات الإسلامیة.
  12. عسکری، «چرا نام امام علی (علیه‌السلام) در قرآن نیست؟»، سایت مرکز العلامة العسکری للدراسات الإسلامیة.
  13. عسکری، ولایت علی (علیه‌السلام) در قرآن کریم و سنت پیامبر، ۱۳۸۱ش، ص۴۸.
  14. سبحانی، مدخل مسائل جدید علم کلام، ۱۳۸۲ش، ج۲، ص۲۳؛ سبحانی، «تبیین وحی»، ص۷؛ یعقوبیان، حقیقت وحی، ۱۳۹۸ش، ص۲۹.
  15. جوادی آملی، وحی و نبوت در قرآن، ۱۳۸۵ش، ص۵۵.
  16. یعقوبیان، حقیقت وحی، ۱۳۹۸ش، ص۲۹.
  17. نوری، «وحی قرآنی و پاسخ به شبهات آن»، ص۱۱۸.
  18. طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۶، ص۳۷۳.
  19. آملی، تفسیر المحیط الأعظم، ۱۴۲۲ق، ج۱، ص۴۴۶
  20. صدرالمتألهین، تفسیر القرآن الکریم، ۱۳۶۶ش، ص۱۰۰؛ آلوسی، روح المعانی، ۱۴۱۵ق، ج۷، ص۳۹۳.
  21. جوادی آملی، ادب فنای مقربان، ۱۳۸۸ش، ج۱، ص۱۴۱.

منابع

  • آلوسی، سید محمود، روح المعانی فی تفسیرالقران الکریم، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۵ق.
  • آملی، سید حیدر، تفسیر المحیط الأعظم و البحر الخضم، تهران، چاپ وانتشارات وزارت ارشاد اسلامی، چاپ سوم، ۱۴۲۲ق.
  • بهجت‌پور، عبدالکریم، «تفاوت وحی قرآنی و وحی تبیینی»، سایت خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: ۲۴ شهریور ۱۳۹۵ش، تاریخ بازدید: ۲۰ آذر ۱۴۰۲ش.
  • زادهوش، میثم و دیگران، «امتیاز وحی تنزیلی (ما انزل) از وحی تبیینی (ما نزل) و نقش آن در عدم تحریف قرآن»، در مجله قرآن، فرهنگ و تمدن، شماره ۳، پیاپی ۹، سال سوم، پاییز ۱۴۰۱ش.
  • جوادی آملی، عبدالله، ادب فنای مقربان، قم، نشر اسراء، چاپ پنجم، ۱۳۸۸ش.
  • جوادی آملی، عبدالله،‌ وحی و نبوت در قرآن، قم، نشر اسراء، ۱۳۸۵ش.
  • سبحانی، جعفر، «تبیین وحی»، فصلنامه کلام اسلامی، شماره ۲۶، تابستان ۱۳۷۷ش.
  • سبحانی، جعفر، مدخل مسائل جدید علم کلام، قم،‌ موسسه امام صادق(ع)، ۱۳۸۲ش.
  • صدرالمتألهین، محمد بن ابراهیم، تفسیر القرآن الکریم، قم، نشر بیدار، چاپ دوم، ۱۳۶۶ش.
  • طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، نشر جامعه مدرسین، چاپ پنجم، ۱۴۱۷ق.
  • عسکری، سید مرتضی، «چرا نام امام علی (علیه‌السلام) در قرآن نیست؟»، سایت مرکز العلامة العسکری للدراسات الإسلامیة، تاریخ بازدید: ۲۲ آذر ۱۴۰۲ش.
  • عسکری، سید مرتضی، ولایت علی (علیه‌السلام) در قرآن کریم و سنت پیامبر، تهران، منیر، ۱۳۸۱ش.
  • نوری، شهلا، «وحی قرآنی و پاسخ به شبهات آن»، مجله بینات، شماره ۴، سال ۲۳،‌ زمستان ۱۳۹۵ش.
  • یعقوبیان، محمدحسن، حقیقت وحی با تأکید بر دیدگاه فلاسفه، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، ۱۳۹۸ش.